[ÖmerFurkan]

ALTIN TAKINMAK, İPEK GİYMEK

Allah’ın nehyettiği “gösteriş”in birer vesilesi olduğu düşüncesiyle “altın” ve “ipek” bazı ortamlarda haram kabul edilmektedir. Ancak bu kabul bizatihi “altın” ve “ipek”in madde olarak haramlığımdan değil, bunların yol açacağı olumsuzluklar bakımındandır. Zaten “altın” da “ipek” de Allah’ın lütfettiği nimetlerden olup Allah’ın kulları için yarattığı bu gibi ziynetleri haram etmek, yasaklamak kimsenin haddi değildir:

De ki: “Allah’ın kulları için çıkardığı ziynetleri ve tertemiz rızkları kim haram etmiş?” De ki: “Bunlar, iğreti hayatta inananlar içindir -kıyamet gününde yalnız onlar için olmak üzere-.” İşte böylece Biz, ayetleri bilen bir topluluğa ayrıntılı olarak açıklıyoruz. (A’raf/32)

Böyle olmakla beraber, Rabbimiz “birikim”i hoş görmemektedir. Altın’ın atıl tutulması, kenz yapılması tam anlamıyla bir “birikim” mahiyetindedir. Dolayısıyla “altın”ın takı olarak kullanılması veya günlük hayatta kullanılan tabak, kaşık, çatal gibi gereçlerin “altın”dan yapılması, bize göre, ancak “altın”ın lüks sayılmadığı, ekonomik değer taşımadığı, kimsenin “altın”a ihtiyaç duymadığı ortamlarda sakıncasızdır. Aynı şekilde, herkesin giyebildiği ortamlarda “ipek” giymenin de bir sakıncası yoktur. Ne var ki, giymek için pamuklu kumaş bile bulamayanların bulunduğu bir ortamda “ipek” giymek haramdır. Çünkü böyle bir ortamda “ipek” giymek hem diğer insanların kıskançlığına, hem de giyenin böbürlenmesine yol açar. Hemen belirtmek gerekir ki, buradaki “ortam” sözcüğü tüm dünyayı, yeryüzündeki bütün toplumları kapsamaktadır. Yani, her gün binlerce insanın açlıktan öldüğü bir dünyada hiç kimse “Benim çevremdeki insanların altına ve ipeğe ihtiyacı yoktur” diyerek Allah’ın sevmediği bir davranış içinde olmadığını ileri süremez.
Kısaca söylemek gerekirse, “altın” ve “ipek” lüks sembolleri olup bunların haramlığı lüks oluşlarından gelmektedir.
Diğer taraftan, haram diye parmağına “altın” yüzük takmayan, “ipek” kumaş giymeyen fakat şato gibi evlerde oturup lüks otomobillere binen din cahilleri, meselenin bu ince yönünü hiç anlamamış demektirler. Hâlbuki iyi anlamalıdırlar.

Fakat o, yalanladı ve geri durdu.
Sonra da gerine gerine ehline [ailesine, arkadaşlarına] gitti.
Çok yakın sana, hem de çok yakın!
Yine, çok yakın sana, hem de çok yakın! (Kıyamet/ 32-35)

38 - Kötü olan bütün bunlar, Rabbinin katında hoşlanılmayan şeylerdir.

Bu ayette, 23-37. ayetlerde sayılan yasakların çiğnenmesinin Allah katında suç ve çirkin davranışlar olduğu bildirilmektedir.

39 - İşte bunlar [yukarıda belirlenen ilkeler, emirler], Rabbinin sana vahyettiği hikmetlerden [zulüm ve fesadı engellemek için konulmuş kanun, düstur ve ilkelerden] bazılarıdır. Allah’la beraber başka bir ilâh edinme. Aksi hâlde kınanmış ve kovulmuş olarak cehenneme bırakılırsın.

Kur’an kendini birçok ayette “hikmet” ve “hüküm” adlarıyla nitelemiştir. Ayrıca ayetlerinin bir bölümünün muhkem [hikmet içeren] olduğunu beyan etmiş, ayetlerinin tamamı için de Kamer suresinde “Hıkmet-i baliğa” deyimi kullanmıştır. (Kamer suresinin sonunda ek olarak verilen “Kur’an’daki ‘Hikmet’ Sözcüğünün Anlamı” başlıklı yazımızda konuyla ilgili ayrıntılı açıklama mevcuttur.) (Tebyînü’l-Kur’an; c:2, s:284-300)
Konumuz olan ayetteki “bunlar” sözcüğüyle kastedilen ilkelerin, emirlerin, yasakların “hikmetten [yasalardan] bir kısmı” olduğu bildirilmektedir. “Hikmetten bir kısım” olarak kastedilenler ise, 25 adet mükellefiyetten oluşan sosyal ve ahlâkî temel yasadır.
Bu ayette de hitap peygamberimize gözükse de, diğer bir çok ayette olduğu gibi gerçek muhatap tüm insanlardır.

40. ayet: Bu ayet, Mukatil’in tespitine göre 42. ayetten sonra inmiştir. Biz de aynı görüşü paylaşıyor ve 40. ayeti, söz akışı olarak daha uygun olması sebebiyle 42. ayetin devamı olarak değerlendirmiş bulunuyoruz.

41 - Biz bu Kur`an`da, akıllarını başlarına almaları için türlü şekillerde evirip çevirdik [açıkladık]. Ve bu [açıklamalar] ancak onların nefretini artırmıştır.

Kur’an’ın işlevinin vurgulandığı bu ayette, insanların yararına olan her şeyin Kur’an’da evirile çevrile, yani detaylandırılarak tekrar tekrar verildiği anlatılmaktadır. Bu husus başka ayetlerde de bildirilmiştir:

Ve ant olsun Biz, öğüt almaları için, aralarında evirip çevirdik [çeşit çeşit şekillerde anlattık], ama insanların çoğu sadece nankörlüğe dayattılar. (Furkan/50)

Ve ant olsun Biz, Söz’ü [vahyi, Kur’an’ı] öğüt alırlar diye birbiri ardınca uladık. (Kasas/51)

Hani bir zamanlar sizden misak [sağlam bir söz] almıştık, Tur’u [dağı] da üstünüze kaldırmıştık. Size verdiğimiz şeyi kuvvetle tutun ve içindekileri hatırlayın. Belki takvalı olursunuz. (Bakara/63)

Ayetin ikinci cümlesinde ise insanlara lütfedilen bu imkânlardan çoklarının yararlanmadığı, aksine bu lütfun onların nefretlerini arttırdığı bildirilmektedir. Öğüdün nefreti arttırışı geçmiş kavimlerde de olmuştur:

Ve onlara “Rahman’a boyun eğin!” dendiği zaman, “Rahman da neymiş? Senin bize emrettiğin şey için mi boyun eğeceğiz?” dediler. Ve bu [boyun eğme emri], onların nefretlerini artırdı. (Furkan/60)

Ve onlar var güçleriyle Allah’a yemin etmişlerdi ki, kendilerine uyarıcı bir peygamber gelirse, mutlaka ümmetlerin her birinden daha doğru yolda olacaklardı. Buna rağmen ne zaman ki kendilerine bir uyarıcı geldi, bu, yeryüzünde bir kibirlenme ve kötülük düzeni yönünden onların sadece nefretlerini artırdı. Hâlbuki kötü düzen ancak kendi ehlini çepeçevre kuşatır. O hâlde öncekilerin kanunundan başka ne gözetiyorlar? Onun için sen Allah’ın sünnetinde asla bir değişme bulamazsın. Sen Allah’ın sünnetinde asla bir başkalaşma da bulamazsın. (Fatır/42, 43)

O [Nuh]; “Rabbim! Şüphesiz ben kavmimi gece gündüz davet ettim. Fakat benim çağırmam, onların sadece kaçmalarını artırdı” dedi. (Nuh/5, 6)

Ve Biz Kur’an’dan, inananlar için şifa ve rahmet olan şeyleri indiriyoruz. Ve [bu], sadece zalimlerin yıkımını artırıyor. (İsra/82)

Kalplerinde bir hastalık olanlara gelince de onların da pisliklerinin içine pislik ilave etmiştir. Ve onlar kâfir olarak ölmüşlerdir. (Tövbe/125)

Ne oluyor onlara da öğüt verip düşündüren şeyden yüz çeviriyorlar?
Sağa-sola kaçışan yaban eşekleri gibidirler, aslandan ürkmüşlerdir. (Müddessir/49-51)

42 - De ki: “Eğer dedikleri gibi O’nun [Allah] ile birlikte ilâhlar olsaydı, o zaman bunlar [ilâhlar] Arş`ın sahibine bir yol ararlardı.”
40 - Rabbiniz, size oğulları tahsis etti de kendisi meleklerden dişiler mi edindi? Şüphesiz ki siz çok büyük bir söz söylüyorsunuz.
43 – O [Allah], onların dediklerinden büyük bir yücelikle münezzeh ve pek yücedir.
44 - Yedi gök, yeryüzü ve bunların içinde bulunanlar, Allah’ı tesbih ederler. O’nu hamd ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Fakat siz, onların tesbihlerini iyi kavramıyorsunuz. Şüphesiz ki O, halimdir, çok bağışlayandır.”

Bu ayet grubunda tevhide yönelik gerçekler açıklanmakta, cahil Arapların yardımcı veya yedek tanrılar edinmek suretiyle Allah’a sürmeye çalıştıkları karalar, gayet özlü, mantıklı deliller gösterilerek temizlenmektedir.

42. ayetteki “Eğer dedikleri gibi O’nun [Allah] ile birlikte ilâhlar olsaydı, o zaman bunlar [ilâhlar] Arş`ın sahibine bir yol ararlardı” ifadesini iki türlü anlamak mümkündür:
1- Eğer onların dedikleri gibi, Allah ile birlikte her biri diğerinden bağımsız çeşitli ilâhlar olsaydı, bunlar sınırsız evrenin yönetiminde birbirleriyle anlaşamazlar, her biri tek hâkim olmak için çalışır ve sonuçta evrenin işleyişinde düzen, ahenk ve denge olmazdı.
2- Eğer onların dedikleri gibi, en üstün olan Allah ile birlikte O’nun bazı yetkilerini devrettiği ilâhlar olsaydı, kendilerine yetki devredilen ilâhlar bu yetkilerle yetinmez, daima itaat eden kullar gibi olmak istemez, en üstün olmak için çalışırlardı. Böyle bir durumda da evren fesada uğrar, baştan aşağı her şeyin düzeni bozulurdu.
42. ayetteki ifade hangi türlü anlaşılırsa anlaşılsın, evrendeki düzeni biraz araştırıp gören hiç kimsenin evrendeki işleyişin birbirinden bağımsız veya yarı bağımlı ilâhlar tarafından sürdürüldüğünü iddia etmesi mümkün değildir. Çünkü birden fazla tanrı olması durumunda, evrendeki bu mükemmel uyumun asla söz konusu olamayacağını akıl kolayca istidlal eder. Bunun aksi ise ancak ayette gösterilen mantıkî delili idrak edemeyecek derecede anlayışsız ve cahil bir kimse tarafından iddia edilebilir.
Bu ayetlerde yapılan tevhide yönelik aklî uyarılar, başka ayetlerde de dile getirilmiştir:

Eğer o ikisinde [yer ile gökte] Allah`tan başka ilâhlar olsaydı, bunların ikisi de kesinlikle kargaşa içinde olurdu [düzenleri bozulurdu]. O hâlde Arş`ın Rabbi olan Allah, onların vasfetmekte oldukları şeylerden münezzehtir. (Enbiya/22)

Görüldüğü gibi, 40. ayette, Allah’ın çocuk edindiği iddiası gündeme getirilmek suretiyle tevhit ilkesinden sapışın bir başka boyutu sergilenmekte ve paragrafın anlamına yapılan bu katkıyla, 40. ayetin yerinin 42. ayetten sonra olması gerektiğini savunan görüşün ne kadar isabetli olduğu ortaya çıkmış olmaktadır.
Tevhit ilkesinden sapışın bu boyutu da Kur’an’da pek çok yerde vurgulanmıştır:

Ve onlar; “Rahman, çocuk edindi” dediler.
Ant olsun ki, siz çok çirkin bir şey söylediniz.
Az kalsın bundan; Rahman’a çocuk isnat ettiler diye gökler çatlayacak, yer yarılacak ve dağlar parçalanıp dağılacaktı.
Hâlbuki Rahman için çocuk edinmek yaraşmaz.
Göklerde ve yerde bulunan kimse Rahman’a, yalnızca kul olarak gelecektir.
Ant olsun ki O [Rahman], onların hepsini kuşatmıştır ve kendilerini bir bir saymıştır.
Hepsi de kıyamet günü O’na [Rahman’a] tek başlarına gelirler. (Meryem/88-95)

Ve onlar, Allah’a kızlar isnat ediyorlar. –O [Allah], bundan münezzehtir. – Kendileri için de iştahlandıkları şey [oğlan çocukları] vardır.
Ve onlardan biri kadın ile [kız doğum haberi ile] müjdelendiği zaman içi öfkeyle dolarak yüzü kapkara kesilir.
Kendisine verilen müjdenin kötülüğü dolayısıyla kavminden gizlenir; zillet ve horluğa rağmen onu [kızı] yanında mı tutsun yoksa toprağa mı gömsün! Dikkat edin onların verdikleri hüküm [töreleri] ne kötüdür! (Nahl/57-59)

44. ayette geçen “tesbih” kavramı, Kalem, A’la ve Kaf surelerinin tahlillerinde (Tebyinü’l-Kur’an; c:1, s:187,188) açıkladığımız gibi; “Allah’ı, O’na yakışmayan şeylerden uzak tutmak, Allah’ı yüceltmek, O’nun her türlü kemal sıfatlarla donanmış olduğunu iyi kavramak ve bunu her vesile ile yüksek sesle söylemek” demektir. Bu da; yapısıyla ve nizamıyla evrendeki her şeyin, Allah’ın varlığının birliğini ve her türlü noksanlıktan uzak olduğunu gösterdiği anlamına gelir:

Gök gürültüsü ve melekler O`na hamd ile O`nun korkusundan dolayı O`nu tesbih ederler. Ve O, yıldırımlar gönderir de onunla dilediğini çarpar. Onlar ise Allah hakkında mücadele edip duruyorlar. Oysa O [Allah] çarpması pek çetin olandır. (Ra’d/13)

Ve meleklerin arşın kenarını sararak, Rabblerine hamd ile tesbih ettiklerini görürsün. Ve aralarında hakk gerçekleştirilmiştir. Ve “Âlemlerin Rabbi Allah`a hamdolsun” denilmektedir. (Zümer/75)

Arşı taşıyan kimseler ve onun [arşın] kenarındakiler, Rabblerinin hamdiyle tesbih ederler ve O`na inanırlar. İman etmişler için bağışlanma dilerler: “Rabbimiz! Sen rahmet ve bilgice her şeyi kuşattın. Onun için tövbe eden ve senin yoluna uyanları bağışla ve onları Cahim’in [cehennemin] azabından koru!” (Mümin/7)

İşin aslı bu olmasına rağmen, “tesbih” kavramı dil ile “sübhanellah … sübhanellah …” demek anlamına indirgenmiş ve bu hususta bir çok asılsız hikâye ortaya atılmıştır. İşte birkaç örnek:

Peygamber o ikisi ile birlikte uçmuş, yedi göğe ulaşmış. Döndüğü zaman şöyle buyurmuş: Pek çok tesbîh ile beraber, göklerin şöyle tesbîh ettiğini duydum:
Yüce gökler heybet sahibini tesbîh ederler. Yücelik sahibinin yüceliğinden eğilmişlerdir. Tesbîh ederiz yücelerin yücesini, tenzih ve takdis ederiz O`nu.
Nitekim Buhârî`nin Sahîh`inde Abdullah İbn Mes`-ûd`dan nakledilir ki; o, şöyle demiştir; «Biz yenirken yemeğin tesbîh ettiğini duyardık.»
Ebu Zerr`in hadîsinde de Rasûlullah [s.a.] in eline çakıl taşlarını aldığında, arının vızıltısı gibi onların tesbihinin duyulduğu bildirilir. (Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an)

44. ayetin sonundaki “Şüphesiz ki O, halimdir çok bağışlayandır” ifadesiyle, daha evvel yanlış davranmalarına rağmen sonradan bu aklî deliller ile şirkten kurtulup doğruya ulaşacaklara af ve mağfiret kapısı açılmaktadır. Tövbe ile Allah’ın bağışlaması arasındaki ilişki Kur’an’da birçok ayette yer almıştır. Bu ayetlerin anlamca 44. ayete yakın olanlarından bir kaçı şunlardır:

Kim bir kötülük işler yahut nefsine zulmeder, sonra da Allah`tan bağışlanma dilerse, Allah`ı çok bağışlayıcı ve çok merhametli bulur. (Nisa/110)

Hiç şüphesiz gökleri ve yeryüzünü yok oluvermekten, Allah tutuyor. Ant olsun ki eğer onlar [gökler ve yeryüzü] yok oluverirlerse, onları O’ndan sonra kimse tutamaz. Gerçekten O, çok yumuşak davranan, çok bağışlayandır. (Fatır/ 41)

Ve eğer Allah, kazanmakta oldukları şeyler dolayısıyla insanları sorgulayıp cezalandıracak olsaydı, onun sırtında [yeryüzünde] hiç bir dabbehi [canlıyı] bırakmazdı. Velâkin onları, adı konmuş bir süreye kadar ertelemektedir. Sonunda ecelleri geldiği zaman da artık şüphesiz Allah kendi kullarını en iyi görendir. (Fatır/45)

45 - Kur’an okuduğun zaman, seninle ahirete inanmayanlar arasında görünmez/ gizli bir perde kıldık.
46 - Ve onların kalpleri üzerine, onu kavrayıp anlamalarını engelleyen kabuklar, kulaklarına da bir ağırlık kıldık. Ve sen Kur’an’da sadece Rabbini ‘bir ve tek’ olarak andığın zaman, ‘nefretle kaçar vaziyette’ gerisin geriye giderler.

Bu ayetlerde Mekkeli müşriklerin hâlleri anlatılmaktadır. Kur’an ile müşrikler arasındaki perde, aslında onların izledikleri Kur’an karşıtı politikalardan ve Kur’an’ı dinlememek için uydurdukları bahanelerden ibarettir. Onlar, önlerine getirilen onca delili, çıkar hesaplarına uymadığı için incelemezler. İblislerinin kendilerine süslü gösterdiği kibir ve inatları sayesinde de gerçekleri görmezler, geçmişten ders almazlar, geleceği düşünmezler. Müşriklerin burunlarını havaya dikmiş bu hâlleri başka ayetlerde de dile getirilmiştir:

Şüphesiz ki Biz onların boyunlarının içinde demir halkalar kıldık. Öyle ki onlar çenelerine kadardır. Böylece onlar burunları yukarı kaldırılmış olanlardır.
Ve Biz onların önlerinden bir set, arkalarından bir set kıldık. Böylece Biz kendilerini sarmışızdır. Artık onlar görmezler.
Ve onları uyarmışsın yahut uyarmamışsın onlara göre birdir, onlar inanmazlar. (Ya Sin/8-10)

Biz onlara karinleri [bir takım yakınları, yani İblislerini] kabuk gibi üzerlerine kaplattık, onlar da, önlerinde ve arkalarında olanları kendilerine süslü gösterdiler. Cinnlerden ve insanlardan [herkesten] kendilerinden önce gelip geçmiş ümmetlerde yürürlükte olan söz, onların üzerine hakk oldu. Şüphesiz onlar, hüsrana uğrayanlar idiler. (Fussılet/25)

Allah, onların kalpleri ve kulakları üzerine mühür vurmuştur; gözlerinin üzerinde perdeler vardır. Büyük azap da onlar içindir. (Bakara/7)

Ve ona ayetlerimiz okunduğu zaman sanki kulaklarında bir ağırlık varmış da onları işitmemiş gibi, büyüklük taslayarak sırt çevirir. İşte onu, acı verecek bir azabı müjdele. (Lokman/7)

Bu konunun daha iyi anlaşılması için Tin suresinin tahlilinde bulunan “Allah’ın Kalpleri Mühürlemesi” (Tebyinü’l-Kur’an; c.1 s. 560-571) başlıklı yazımızın okunmasını öneriyoruz.

Esbab-ı Nüzul nakillerine göre ayette değinilen kişiler Ebuleheb ve karısı, Ebu’l-Bahteri, Zemaa, Süheyl ve Huveyti adlı kişilerdir. (Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an) Anlatılanlara göre, bu kişiler heyet halinde amcasının yanına geldiklerinde, peygamberimiz onlara “Allah’tan başka ilâh olmadığını kabul edin, bu sayede Arapların hükmedenleri olursunuz, Arap olmayanlar da size itaat eder” demiş, onlar da arkalarını dönüp gitmişlerdir. Bu tip kişilerin tavırları Kur’an’da şöyle yer almaktadır:

Dediler ki: “Bizi kendisine çağırdığın şeye karşı kalplerimiz bir örtü/ zırh içindedir, kulaklarımızda bir ağırlık, bizimle senin aranda bir perde vardır. Artık sen, [yapabileceğini] yap, biz de gerçekten yapıyoruz.” (Fussılet/5)

46. ayetteki “Ve sen Kur’an’da sadece Rabbini ‘bir ve tek’ olarak andığın zaman, ‘nefretle kaçar vaziyette’ gerisin geriye giderler” ifadesinden, müşriklerin bir ve tek olan Allah’ın yüceltilmesini ve bunda ısrar edilmesini kabul etmedikleri anlaşılmaktadır. Aslında onlar peygamberimizden, Allah ile beraber kendi ilâhlarının büyüklerinden, azizlerinden de bahsetmesini istemektedirler. Çünkü onlara göre Allah, ilâhlık güçlerinden bazılarını, onlara çocuklar veren, onları hastalıklardan koruyan, onların ticaretlerinin gelişmesini sağlayan, kısaca onların tüm istek ve arzularına cevap veren kendi ilâhlarına da vermiştir. Müşriklerin bu sapık inançları Kur’an’da şöyle ifade edilmiştir:

Ve Allah, “bir tek” olarak anıldığı zaman ahirete inanmayanların yürekleri burkulur da, O`nun astlarından olan kimseler anıldığı zaman derhal yüzleri gülüverir. (Zümer/45)

Bu sapık görüşler maalesef o günlerde kalmamış, günümüzdeki bazı çevrelere de intikal etmiştir. O ilkel çağda olduğu gibi, Allah’ın birçok sıfatı ve tasarrufu bu çevrelerde bir takım “kutub”lara, “gavs”lara verilmekte ve bu kimseler Allah’tan daha fazla zikredilmektedir.

47 - Biz onların seni dinlediklerinde ne için dinlediklerini, gizli konuşmalarında da o zalimlerin “Siz büyülenmiş bir adamdan başkasına uymuyorsunuz” dediklerini çok iyi biliriz.

Bu ayette, peygamberimizin çağrısına karşı müşriklerin fısıldaşarak [herkesten gizli olarak] kendi aralarında kurdukları bir tuzak ifşa edilmekte ve onların Kur’an’dan etkilenen kişilere “Büyülenmiş bir adamdan nasıl etkilenirsin?” diyerek bu kişileri Kur’an’ın etkisinden uzaklaştırmak istedikleri bildirilmektedir. Müşriklerin bu plânı başka ayetlerde de dile getirilmiştir:

Rabblerinden kendilerine gelen her yeni öğüdü/ hatırlatmayı ancak oyun yaparak ve kalpleri eğlenerek dinlerler. Ve o zalimler aralarında şu fısıltıyı gizlediler: “Bu, sizin gibi bir insandan başka bir şey midir? Artık görüp dururken büyüye mi gidiyorsunuz?” (Enbiya/2, 3)

Ve onlar [inkâr etmiş olanlar]; “Bu ne biçim elçi ki, yemek yiyor, sokaklarda yürüyor? Ona, bir melek indirilseydi ya! Böylece onunla beraber bir uyarıcı olur! Yahut kendisine bir hazine bırakılsaydı veya kendisinden yiyeceği bir bahçe olsaydı ya!” dediler. Bu zalimler; “Siz, yalnızca büyülenmiş bir kişiye uyuyorsunuz.” da dediler. (Furkan/7, 8)

İsimleri Esbab-ı Nüzul nakillerine geçmiş olan bu zalimlerin peygamberimize karşı düzenledikleri oyunlar sadece ayette belirtilenden ibaret değildir. Ayrıca söz konusu nakillerde bu şahısların birbirlerini de kontrol altında tuttukları yer almaktadır: