[ÖmerFurkan]

Kur’an, Meryem oğlu İsa’ya ilişkin efsanevî kabulleri düzelttiği gibi, Yahudi kültürünün ve mitolojisinin Allah tarafından gönderilmiş olan Tevrat’a ilâve ettiği pislikleri de temizlemiştir.

Maide 45: Ve Biz onda [Tevrat’ta] onlara, zata zat, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş yazdık. Yaralara kısas vardır. Bununla beraber kim kısas hakkını bağışlarsa, bu kendisi için keffaret olur. Ve kim Allah’ın indirdiğiyle hükmetmezse, işte onlar zalimlerin ta kendileridir.

Yukarıdakilere benzer şekilde, Yüce Allah insanların vahiy, nübüvvet ve din alanlarında uydurduğu pek çok konuyu Kur’an’da düzeltmiş, buna bağlı olarak bir kısım peygamberlerini de üzerlerine çalınmaya çalışılan karalardan arındırmıştır. Pek tabiîdir ki, burada konu edilen ayrılıklar ve sapmalar, Kur’an’ın indiği dönemdeki ayrılıklar ve sapmalardır. Bugünkü ehlikitabın o dönemden farklı olarak birçok yeni mezhep ve meşrebe daha bölündüğü bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla bugün Kur’an’a hizmet etmek isteyenlerin, onlara Kur’an’ı [İslâm’ı] tanıtmak için, bu mezhepler ve meşrepler bazında çalışma yapmaları gerekmektedir.
Kur’an’ın indiği dönemden itibaren insanlar, önceki toplumlara verilmiş kitaplara hâkim olan ve bu kitaplar üzerinde ayrılığa düşülmüş konularda, bu ayrılıkları sona erdirici hükümler getiren Kur’an’a karşı hep mücadele içinde olmuşlar ve onu tartışmışlardır. Hâlbuki Kur’an, tartışılan bütün bu konularda kesin hükmü belirleyen kitabın kendisidir.
Kur’an’ın konumuz olan 77. ayette belirtilen ikinci özelliği ise müminler için bir kılavuz ve rahmet oluşudur. Gerçekten de Arabistan çölünün bir köşesinde yaşayan başıbozuk, yağmacı insanlar, Kur’an’a inanıp ona sarılmaları sayesinde, toplum hayatında kısa sayılabilecek bir süre içinde, bütün dünyaya yol gösterici rehberler, insanlık medeniyetinin mimarları, dünyanın büyük bir kısmının hâkimleri ve özetle tüm dünyanın gıpta ettiği insanlar olup çıkmışlardır.

78–81. Ayetler:

Şüphesiz ki senin Rabbin onların arasında kendi hükmünü gerçekleştirir. Ve O [Allah], Aziz’dir [üstün olandır], Alîm’dir [en iyi bilendir].
Öyleyse sen, Allah’a tevekkül et; şüphesiz ki sen apaçık olan hakk üzerindesin.
Şüphesiz ki sen, ölülere dinletemezsin ve arkasını dönüp kaçtıkları zaman sağırlara da çağrıyı işittiremezsin.
Sen körleri düştükleri sapıklıktan çekip hidayete erdirici de değilsin; sen ancak, ayetlerimize iman edenlere -ki onlar teslim olanlardır- dinletebilirsin.

Bu ayet grubunda peygamberimize dönülerek ona görevleri hatırlatılmakta ve haklarında Allah’ın hükmü gerçekleşecek olan inkârcılardan kendisinin sorumlu olmadığı bildirilmektedir.
Hatırlanacağı üzere, Neml suresi “Ta, Sin. Bunlar, salâtı ikame eden, zekâtı veren ve ahirete de kesin olarak inanan kişilerin ta kendileri olan müminler için hidayet rehberi ve müjdeci olmak üzere Kur’an’ın ve apaçık / açıklayıcı bir kitabın ayetleridir” ifadeleriyle başlamıştı. Şimdi aynı konuya dönülerek “Öyleyse sen, Allah’a tevekkül et; Şüphesiz ki sen apaçık olan hak üzerindesin. Şüphesiz ki sen, ölülere dinletemezsin ve arkasını dönüp kaçtıkları zaman sağırlara da çağrıyı işittiremezsin. Sen körleri düştükleri sapıklıktan çekip hidayete erdirici de değilsin; sen ancak, ayetlerimize iman edenlere -ki onlar teslim olanlardır- dinletebilirsin”denilmek suretiyle konu pekiştirilmektedir.
Yani peygamberimize zımnen şöyle denilmektedir: “Onları zorla doğru yola getirmek ve bu yolda yürümelerini sağlamak senin işin değildir. Sen onlara sadece tebliğ edebilir ve bu yolun doğru, kendilerinin takip etmekte oldukları yolun ise yanlış olduğunu örneklerle anlatabilirsin. Ama gözlerini kapamış ve kesinlikle hiçbir şey görme arzusunda olmayan birine sen nasıl doğru yolu gösterebilirsin?”
80. ayette geçen “ölüler” ifadesiyle gerçek ölüler değil, vicdanları dumura uğramış ve inatçılıkları, dik kafalılıkları, geleneklerine körü körüne bağlılıkları kendilerini Hakk ile bâtılı birbirinden ayırma duygusundan mahrum bırakmış kimseler kast dilmiştir. “Sağırlar” ifadesiyle kast edilenler de söylenenlere kulaklarını tıkayanlar değil, aynı zamanda, davetini duyarız korkusuyla arkalarını dönüp bulundukları yerden uzaklaşanlardır. Sözü edilen “körler” ve “sağırlar” sadece peygamberimiz döneminde değil, ayetlerde belirtilen genel karakterleriyle her devirde mevcut olan vahye karşı duyarsız kimselerdir.

82. Ayet:

Ve Söz üzerlerine vaki olduğu / gerçekleştiği zaman, onlar için, insanların ayetlerimize gerektiği gibi inanmadıklarını onlara konuşan [anlatan], arzdan bir dabbeh çıkardık.

Bu ayette geçen “ دابة من لأرضdâbbetün min el arz” ifadesi çarpıtılmış ve ortaya birçok hurafe inanç çıkarılmış olduğu için, konunun daha iyi anlaşılmasına yardım edeceği düşüncesiyle, bu konudaki özel çalışmamızı aynen naklediyoruz:

DÂBBETÜN MİNE’L-ARZ

Kur’an’da yer alan bu ifade, izlenme oranlarını arttırma peşinde olan görsel medya tarafından ele alınarak zaman zaman gündeme getirilmektedir. Bu konu hakkında bilir bilmez birçok kişi ahkâm yürütmüş, ancak görülmüştür ki, taşıdıkları unvan itibariyle bilgi sahibi olması gereken bu kişiler ilgili ayet üzerinde herhangi bir çalışma ve araştırma yapmadan konuya yaklaşmışlar, sadece gelenekçiliğin ve kulaktan dolma, mesnetsiz bilgilerin üzerlerinde bıraktığı sağlamasız bilgi ve anlayışlarını ortaya koymuşlardır. Başka bir ifade ile; bu işe karışan kişilerin, bu konu hakkında yüzeysel bilgi sahibi oldukları ve ayetlerdeki gerçekleri fark edemedikleri kendi sözleriyle açığa çıkmıştır. Bu durumda, konunun doğru bir şekilde ortaya konması ve hurafelerden temizlenmesi hususunda, bilgi sahibi her Müslüman gibi bu fakire de işe karışmak görevi düşmüştür.
Konunun açıklığa kavuşturulması için harcayacağımız çabada Yüce Allah’tan, yardım ve tevfikini esirgememek suretiyle bizi desteklemesini diliyor ve Rabbimizin bize nasip ettiği bilgileri herkesle paylaşıyoruz.

“ دابّةDABBEH” NEDİR?

1- Sözcük Anlamı:

“ دابّةDabbeh” sözcüğü, “ دبّdebb” mastarından türemiş ism-i fail kalıbında bir sözcüktür. Kök sözcük olan “debb”; “hafif yürüme, debelenme” anlamındadır. (Lisanü’l-Arab, c.3, s. 281-284,”dbb” mad., el İsfehani; el Müfredat, “dbb” mad.) Bu sözcük genellikle vücuttaki bir çürüğün büyümesi, alkol veya uyuşturucunun bedene yayılması, manyetik yayılma, ışınım [radyasyon; bir kaynaktan çevreye parçacık akışı ya da dalga biçiminde enerji salınımı] gibi gözle takibi zor veya imkânsız olan hareketler ile haşerelerin, böceklerin hareketleri için kullanılır.
“Debb” kökünden türemiş olan “dabbeh” sözcüğü de “hafif hafif yürüyen, kıpırdayan [debelenen], gözle takip edilemeyecek kadar yavaş hareket eden veya hareketi gözle izlenemeyen şey” anlamına gelmektedir.

2- Kur’an’da “Dabbeh”:

Bu sözcük Kur’an’da tekil ve çoğul olarak birçok kez yer almıştır:

En’âm 38: Ve yeryüzünde hiçbir dabbeh / canlı ve iki kanadıyla uçan hiçbir kuş yoktur ki, sizin gibi ümmetler [önderli topluluklar] olmasın. Biz kitapta hiçbir şeyi noksan bırakmadık. Sonra onlar Rabblerine toplanacaklardır.

Hud 6: Ve yeryüzünde hiçbir dabbeh / canlı yoktur ki, rızkı Allah’a ait olmasın. (Allah) Onun yerleşik yerini de, geçici bulunduğu yeri de bilir. Hepsi apaçık bir kitaptadır.

Hud 56: Ben gerçekten, benim de Rabbim sizin de Rabbiniz olan Allah’a tevekkül ettim. Onun, perçeminden yakalayıp denetlemediği hiçbir dabbeh / canlı yoktur. Şüphesiz ki benim Rabbim, dosdoğru bir yol üzerinedir.

Nahl 49: Göklerde ve yerde olan dabbehden / canlılardan ne varsa ve melekler Allah’a secde ederler [boyun eğerler] ve onlar büyüklük taslamazlar.

Nahl 61: Eğer Allah zulümleri nedeniyle insanları sorgulayıp cezalandıracak olsaydı, onun üstünde dabbehden / canlılardan hiçbir şey bırakmazdı. Velâkin onları adı konulmuş bir süreye kadar ertelemektedir. Onların ecelleri gelince de ne bir saat ertelenebilirler, ne de öne alınabilirler.

Nur 45: Allah her dabbehi / canlıyı sudan yarattı. İşte bunlardan kimi karnı üzerinde yürümekte, kimileri iki ayağı üzerinde yürümekte, kimi de dört (ayak) üzerinde yürümektedir. Allah, dilediğini yaratır. Hiç şüphesiz Allah, her şeye güç yetirendir.

Ankebut 60: Kendi rızkını taşıyamayan nice dabbeh / canlı da vardır ki onları da, sizi de Allah rızklandırır. Ve O, işitendir, bilendir.

Lokman 10: (O) Gökleri dayanak olmadan yaratmıştır, bunu görmektesiniz. Yeryüzünde de, sizi sarsıntıya uğratır diye sarsılmaz dağlar bıraktı ve oralarda her dabbehden / canlıdan türetip yayıverdi. Ve Biz gökten su indirdik, böylelikle orada her kerim olan çiftten bir bitki bitirdik.

Fatır 45: Ve eğer Allah, kazanmakta oldukları dolayısıyla insanları sorgulayıp cezalandıracak olsaydı, onun sırtında [yeryüzünde] hiçbir dabbehi / canlıyı bırakmazdı, ancak onları, adı konmuş bir süreye kadar ertelemektedir. Sonunda ecelleri geldiği zaman, artık şüphesiz Allah kendi kullarını görendir.

Şûra 29: Göklerin ve yerin yaratılması ve onlarda [yerde ve gökte] her dabbehden/canlıdan türetip yayması da O’nun ayetlerindendir. Ve O, dilediği zaman onların hepsini toplamaya güç yetirendir.

Casiye 4: Ve sizin yaratılışınızda ve türetip yaydığı dabbehlerde / canlılarda da kesin bilgiyle inanan bir kavim için ayetler vardır.

Enfal 22: Çünkü yeryüzünde devabbın / canlıların Allah katında en kötüsü, akıllarını kullanmayan sağır-dilsizlerdir.

Görüldüğü gibi, bu ayetlerin hepsinde de “dabbeh” sözcüğü irili ufaklı tüm canlı yaratıklar için kullanılmıştır.

Sebe’ 14: Ne zaman ki Biz onun ölümünü gerçekleştirdik, onun ölümüne onlara değneğini yiyen dabbetü’l-arzdan [arz canlısından] başka hiçbir şey delâlet etmedi [Onun öldüğünü onlara sadece değneğini yiyen dabbetül arz / yer canlısı / kurt bildirdi gösterdi, yani anlamalarına sebep oldu]. Ne zaman ki yüz üstü yere düştü ortaya çıktı ki: Cinnler gaybı [Süleyman’ın bilmedikleri ölümünü] bilmiş olsalardı, o alçaltıcı azap [hasret, gurbet esaret, ağır işler, zincire vurulmuşluk] içinde kalmazlardı.

Bu ayette ise “dabbeh” sözcüğü, diğerlerinden farklı olarak “ دابّة لآرض dabbetü’l-arz” tamlaması hâlinde geçmektedir. Bu, farklı bir kullanım olup “yer canlısı” anlamına gelmektedir. Dolayısıyla bu ayetin de “dabbeh” sözcüğünün farklı bir tamlama içinde kullanıldığı Neml/82. ayeti gibi, bağımsız olarak ele alınması ve incelenip açıklanması gerekir.

3- Hadislerde “Dabbeh”:

Başta Buharî olmak üzere, “sahih [sağlam]” kabul edilen hadis kitabı musanniflerinin birçoğu “dabbeh” rivayetlerine itibar etmemiştir. Bunlar içinden Tirmizi ise, kitabının “Tefsir” bölümünde “dabbeh” hakkında Ebu Hüreyre’den şu rivayeti nakletmiştir:

Ebu Hüreyre’den nakledildi ki: O şöyle dedi: “Dabbeh, beraberinde Musa’nın asası ve Süleyman’ın mührü olduğu halde çıkar. Asa ile mü’minlerin yüzünü cilalar, mührü ile de kâfirlerin burnuna basar. Öyle ki, sofra ehli toplanınca biri diğerine “Ey mü’min!” der, diğeri de “Ey kâfir!” der.”
İmam Tirmizi bu rivayeti Neml suresinin 82. ayetinin tefsiri ile ilgili olarak açıklamaya çalışsa da, ayet incelendiğinde bu rivayetin ayetle uzaktan yakından bir münasebetinin olmadığı görülmektedir. Diğer taraftan bu rivayet, İmam Ahmed, Tayalisî, Nâım İbn Hammad, Abd İbn Hâmid, Hasen, İbn Mâce, İbn Cerir, İbn Münzir, İbn Ebi Hatım, İbn Mevdüye ve Beyhakî tarafından hep kıyamet alâmetleri bahsinde konu edilmiştir.
İbni Cerir’in Huzeyfe İbn Esid’den yaptığı rivayette ise söz konusu “dabbeh”in üç kere çıkacağı, çıkacağı yerler, ne zamanlar çıkacağı gibi kesin delilsiz, mesnetsiz açıklamalar da bulunmaktadır.
Bu konudaki bir diğer rivayet de şudur:
“İbn-ü Amr İbn-ül-As anlatıyor: Rasülüllah buyurdular ki: “Çıkış itibariyle, kıyamet alâmetlerinden ilki güneşin battığı yerden doğması, kuşluk vakti insanlara dabbehin çıkmasıdır. Bunlardan hangisi önce çıkarsa, diğeri de onun hemen peşindedir.” (Müslim, Fitneler, 118; Ebu Davud, Melahim, 12)
Görüldüğü gibi, bu rivayet de kıyamet alâmetlerini konu almaktadır ve Neml/82. ayeti ile hiçbir alâkası yoktur.
Birçok hadisçinin itibar etmediği bu rivayetler, cahil zümrelerce allanıp pullanıp çeşitli şekillere sokulmuştur. Allama pullama işlemlerinin ilki, rivayetlerin asıllarında olmamasına rağmen “dabbeh” sözcüğünün hep “el-arz” eklenerek “dabbet-ül-arz” şeklinde tercüme edilmiş olmasıdır. Daha sonraki allayıp pullamaların tümü de bu uydurulmuş “dabbet-ül-arz” ifadesi üzerinden yapılmıştır. Dolayısıyla bu açıklamaların tamamı mesnetsizdir ve yapanların kişisel anlayışını yansıtmaktadır; dinî değeri yoktur, olamaz.

“DABBEH” KIYAMET ALÂMETLERİNDEN MİDİR?

Bu sözcük tamamen kıyamet alâmetlerinden biri olarak bahse konu edilmiş ve hakkında uydurulan asılsız açıklamalar hep bu yönde olmuştur. Bu sebeple sözcük bu anlam ekseninde kabul edilmiştir.
Aslında Neml/82 ayetinin yanlış anlaşılmasında “dabbeh” sözcüğünün yanlış anlamda kabulü kadar, yabancı kültürlerin de payı vardır. Meselâ Yuhanna İncili’nin Vahiy bölümünün 18. kısmı ve devamı böyle bir yaratıktan [yerden çıkan canavardan] bahsetmektedir. Diğer taraftan Yahudilikte de buna benzer bir inanç mevcuttur. Nitekim yukarıda örneklerini verdiğimiz türdeki rivayetleri Müslümanlar arasına sokanlar, Ebu Hüreyre ve Vehb b. Münebbih gibi İsrailiyat etkisinde kalan kimselerdir.
Sebebi ne olursa olsun, sonuç olarak “dabbeh” sözcüğü gerçek anlamı dışında zorlama ve uydurma anlamlar kazanmış, hatta kişileştirilmiştir.

Ancak asıl konumuz Neml/82 ayetidir.

Neml 82: Ve Söz üzerlerine vaki olduğu / gerçekleştiği zaman onlar için, insanların ayetlerimize gerektiği gibi inanmadıklarını onlara konuşan arzdan bir dabbeh çıkardık.

Dikkat edilirse, bu ayet bağımsız bir cümle olmayıp bir paragrafın cümlelerinden birisidir. Yani ayetteki konunun bu ayetten evvel ve sonra başka cümleleri de vardır. Bu ayet, konuyla ilgili diğer ayetler dikkate alınmadan tek başına değerlendirmeye alınırsa, ne zamirler mercilerine gönderilebilir, ne de ayetin ilk sözcüğü olan “ وvav-ı atıfe [vebağlacı]” ilgili yere bağlanabilir. Bize göre, şimdiye kadar yapılmış olan hatalar hep bu yüzden meydana gelmiştir. Dolayısıyla bu ayetin ve içinde geçen “ دابّة من لأرضdabbetün-mine’l-arz” ifadesinin iyi anlaşılabilmesi için, ayetin içinde bulunduğu paragrafın tümünün [Neml/67–85. ayetler] ele alınması gerekir:

Neml 67–85: Şu inkâr edenler de, “Biz ve atalarımız toprak olduktan sonra mı gerçekten biz mi dirilip çıkartılacağız. Ant olsun, bu [azap ve dirilme tehdidi], bize ve daha önce atalarımıza vaat olunmuştu. Bu, ancak geçmişlerin uydurma masallarından başka bir şey değildir” dediler.
De ki: “Yeryüzünde gezip dolaşın da, günahkârların [suçluların] sonlarının nasıl olduğuna bir bakın.”
Sen onlara karşı hüzne de kapılma ve onların kurmakta oldukları tuzaklardan dolayı da sıkıntı içinde olma!
Ve onlar; “Eğer doğru kimseler iseniz, bu vaat olunan (azap) ne zaman?” diyorlar.
De ki: “Belki de çabuklaştırmakta olduğunuzun bir kısmı size yetişmiştir bile.”
Ve hiç şüphesiz, senin Rabbin, insanlara karşı büyük lütuf sahibidir de, velâkin onların çoğu şükretmiyorlar.
Ve şüphesiz ki, senin Rabbin, onların sinelerinin gizli tutmakta olduklarını ve açığa vurduklarını kesin olarak bilmektedir.
Ve gökte ve yerde gizli olan hiçbir şey yoktur ki, apaçık bir kitapta olmasın.
Hiç şüphesiz ki, bu Kur’an İsrailoğullarına, hakkında ayrılığa düştükleri şeylerin birçoğunu aktarıp anlatmaktadır.
Ve hiç şüphesiz gerçekten o [Kur’an], kesinlikle müminler için bir kılavuz ve bir rahmettir.
Şüphesiz ki senin Rabbin onların arasında kendi hükmünü gerçekleştirir. Ve O [Allah], Aziz’dir [üstün olandır], Alîm’dir [en iyi bilendir].
Öyleyse sen, Allah’a tevekkül et; Şüphesiz ki sen apaçık olan hakk üzerindesin.
Şüphesiz ki sen, ölülere dinletemezsin ve arkasını dönüp kaçtıkları zaman sağırlara da çağrıyı işittiremezsin.
Sen körleri düştükleri sapıklıktan çekip hidayete erdirici de değilsin; sen ancak, ayetlerimize iman edenlere -ki onlar teslim olanlardır- dinletebilirsin.
Ve Söz üzerlerine vaki olduğu / gerçekleştiği zaman onlar için, insanların ayetlerimize gerektiği gibi inanmadıklarını onlara konuşan arzdan bir dâbbeh çıkardık.
Ve her ümmetten [önderli topluluktan] ayetlerimizi yalan sayanlardan bir grup topladığımız gün, artık onlar tutuklanıp dağıtılırlar.
Ve geldikleri zaman, O [Allah] der ki: “Siz benim ayetlerimi, bilgi bakımından onu kavramadığınız hâlde yalanladınız mı? Ya da ne yapıyordunuz?”
Ve zulmetmelerine karşılık, Söz kendi aleyhlerine gerçekleşmiş bulunmaktadır, artık onlar konuşmazlar.