[ÖmerFurkan]

TAHLİL:


1 - Elif, lam, ra. İşte bunlar, o yasalar içeren kitabın ayetleridir.

Sure, bizim kanaatimize göre birer uyarı edatı olan “kesik harfler”e dikkat çekerek başlamıştır.
“ اE,ل L, رR” harflerinin anlamı ile ilgili olarak geçmiş dönemlerde
- “Rabb benim, Ben Rabbim”,
- “Ben Allah`ım, görürüm”,
- “Ben Allah`ım, Rahman`ım” gibi bir takım yakıştırmalar yapılmıştır. Bazıları da bu harfleri Allah’ın “er-Rahman” isminde bulunan harflerin dağıtılmış şekli olarak görmüştür. (Razi, el-Mefatihu’l-Gayb; Kurtubi, el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an)

Bu harflerin EBCD [Ebced] tablosundaki sayı değerleri;
ا Elif: 1,
ل Lam: 30,
ر Ra: 200 olup bu sayı değerlerinin neyi ifade ettiği konusuna henüz bir açıklama getirilememiştir.
Ümidimiz, bu konu üzerinde ciddî çalışmalar, araştırmalar yapacak Kur’an erlerindedir.
“Kesik harfler”den sonra ayet, somut varlıkları göstermekte kullanılan “işte bunlar” anlamındaki “ تلكtilke” işaret zamiri ile devam etmektedir. Bu durum, Kur’an’a sihir diyenlere sert bir cevap mahiyetindedir. “ تلكTilke [işte bunlar]” sözcüğüyle ayetin başlangıcındaki “ا E, ل L, ر R” harflerine işaret edilmiş olabileceği gibi, bu ayetten sonra vahyedilecek olan 2-109 arasındaki ayetlere de işaret edilmiş olabilir. Biz, “ تلكtilke” sözcüğüyle bu suredeki ayetlere işaret edilmiş olma olasılığını daha güçlü görüyoruz.
Keza, ayette geçen “Kitab-ı Hakim [hikmet dolu kitap]” tabiri ile kastedilen şey için de iki olasılık söz konusudur: “Kitab-ı Hakim” olarak nitelenen kitap Kur’an olabileceği gibi, gönderilmiş her kitabın kendisinden yazıldığı “Allah katında saklı kitap”, yani Allah’ın bilgisi kapsamındaki “Levh-i Mahfuz” da olabilir. Ayrıca “Kitab-ı Hakim ifadesi ile Tevrat ve İncil kastedilmiştir, çünkü bu surede zikredilen ayetlerden Tevrat ve İncil`de de bahsedilmiştir” şeklinde bir anlam ortaya çıkarmak mümkünse de, bize göre bu çok uzak bir ihtimaldir.


KİTAP HAKKINDA KULLANILAN “HAKİM” SIFATININ MANASI:


“ الحكيمHakim” sözcüğü “hikmet sahibi, muhkem kılınmış” demektir. Bu sözcük Kitap’ı niteleyen bir sıfat olarak kullanıldığında, o Kitap’ın helâl, haram ve ceza hükümlerini içerdiği, yani onun bir yasalar kitabı olduğu anlamına gelir.
Bu ayette geçen “Hakîm Kitap” Kur’an’dır. Nitekim bunu Kur’an’daki birçok ayette görmek mümkündür. Konu daha önce Ya Sin suresinde de tahlil edildiği için ilgili bölümün tekrar okunmasını önermekle yetiniyoruz. (Tebyînü’l-Kur’an; c:3, s:261-262)
“Hakim” sözcüğü Kur’an’da 92 yerde Allah’ın sıfatı mahiyetinde, 5 yerde de Kur’an’ın niteliği olmak üzere 97 kez geçmektedir. Sözcüğün Kur’an’ın niteliği olarak kullanıldığı diğer dört ayet şunlardır:

Çok hikmetli Kur’an’a ant olsun ki sen, o gönderilenlerdensin [elçilerdensin]. (Ya Sin/2, 3)

İşte bu, Bizim sana okuduğumuz, ayetlerden ve yasalar içeren hatırlatmalardan / öğütlerdendir. (Âl-i Imran/58)

İşte bunlar, o yasalar içeren kitabın ayetleridir. (Lokman/2)

Gerçekten o [Kur’an] Bizim nezdimizdeki ana kitaptadır, çok yücedir ve yasalar içermektedir. (Zühruf/4)

“Hakim” sözcüğünün ilk [vaz’] anlamı olan “ منعmenea [engel olmak]” manasından yola çıkılarak “Kitab-ı Hakîm” tamlamasından “bozulması engellenmiş”, “sağlam olarak korunmuş”, “içerisinde tutarsızlık, çelişki bulunmayan Kitap” anlamı da elde edilebilir.


2 - İnsanları uyar ve inananlara Rabbleri nezdinde kesinlikle “kademe sıdk” olduğunu müjdele diye kendilerinden bir adama vahyedişimiz onlara tuhaf mı geldi? O kâfirler “Hiç şüphesiz bu kesinlikle apaçık bir sihirbazdır/ sihirdir” dediler.

Bu ayette, Allah’ın kendilerinden bir beşeri elçi tayin etmesine şaşıran kâfirlere bunda yadırganacak bir şey olmadığı söylenmektedir.
Esbab-ı nüzul nakilleri, peygamberimizin elçi olarak gönderilmesi üzerine, Mekkelilerin “Allah, elçisi bir insan olmayacak kadar büyüktür” ve “Peki, Allah Ebu Talib`in yetiminden başka elçi gönderecek kimse bulmadı mı?” diyen kâfirlere bu ayetin bir cevap olarak nazil olduğunu kaydetmektedir. (Razi, el-Mefatihu’l-Gayb;Kurtubi, el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an)
Sureye girişin bu ayetle olması, Yunus suresinin İsra suresinin devamı olduğunu gösteren önemli bir işarettir. Bu, konumuz olan 2. ayetin İsra suresinin 95-111 ayetlerinin devamı olarak okunması hâlinde daha iyi anlaşılmaktadır.

“KADEME SIDK”

Ayette geçen “kademe sıdk” ifadesi hakkında klâsik kaynaklarda şu açıklamalar yapılmıştır:

Katade, bu ifadeyi "eskiden beri doğruluk" diye açıklamıştır. er-Rabi` ise “doğru ve gerçek bir mükâfat”, Ata, “sıddıklık makamı”, Yeman ise “doğru bir iman” diye açıklamıştır. Ayrıca “Meleklerin duası” diye açıklandığı gibi, “Önden gönderdikle*ri [kendilerinden önce vefat eden] salih evlat” diye de açıklanmıştır.
el-Maverdî der ki: (Kademe Sıdk), doğru ve samimi, itaate uygun, doğru mükâfatın veril*mesi demektir. el-Hasen ve yine Katade derler ki: Kadem-i sıdk, Muhammed [sav]`dır.
Yine el-Hasen`den dedi ki: Bu, Peygamber [sav]`ın vefatı musibetiyle kar*şı karşıya kalmaları demektir.
Abdulaziz b. Yahya da der ki: "Kadem-i sıdk", Yüce Allah`ın: "Şüphesiz ken*dileri için daha önceden tarafımızdan iyilik takdir edilmiş olanlar, işte on*lar oradan [cehennemden] uzaklaştırılmışlardır" (Enbiya/101) buy*ruğunda dile getirilmiştir. Mukatil ise der ki: Kadem-i sıdk`tan kasıt, onların dünyada iken işledikleri güzel amellerdir. Taberî de bu görüşü tercih etmiş*tir. (Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an)

“ قدمKadem [ayak]” ve “ صدقsıdk [doğruluk]” sözcüklerinden meydana gelen “kademe sıdk” tamlaması, bize göre “doğruluk ayağı” demektir ve “insanların yaptıkları amellerin karşılığının hayırlı, uğurlu olması” anlamına gelir. Bu tamlama ile ayette “inananların yaptıkları amellerin karşılıklarını mutlaka eksiksiz hatta fazlasıyla alacakları, amellerin boşa gitmeyeceği” ifade edilmiştir. Yakın bir anlama gelmek üzere Türkçede de “Uğurlu kademli olsun” diye bir deyim vardır. “Kadem” sözcüğü bu deyimde “alınan, edinilen bir şeyin, alan için hayır ve uğur getirmesi” temennisini dile getirmekte ve Kur’an’daki “Kademe Sıdk” tamlamasındakine yakın bir anlam taşımaktadır.
Ayetin birinci cümlesini oluşturan “İnsanları uyar ve inananlara Rabbleri nezdinde kesinlikle ‘kademe sıdk’ olduğunu müjdele diye kendilerinden bir adama vahyedişimiz onlara tuhaf mı geldi?” şeklindeki soru cümlesi “İstifham-ı İnkari” olup takrir ve azar anlamı taşımaktadır. Kendilerine içlerinden birinin elçi olarak gönderilmesine şaşırdıkları için azarlanan kâfirlerin bu durumu başka ayetlerde de dile getirilmiş, hatta daha önceki kavimlerin de kendi peygamberlerine tıpkı Mekkeliler gibi davrandıkları bildirilmiştir:

Ve içlerinden kendilerine bir uyarıcı geldiğine şaştılar da o kâfirler; “Bu bir sihirbazdır, çok çok yalan söyleyen birisidir. O bunca ilâhı, bir tek ilâh mı kılmış? Bu gerçekten şaşılacak [çok tuhaf] bir şey!” dediler.
Ve içlerinden ileri gelenler yürüdüler [ve dediler ki]: “İlâhlarınız üzerinde sabır ve sebat edin. Bu, gerçekten, istenen [sizden beklenen] bir şeydir! Biz bunu son [başka bir] dinde işitmedik, bu ancak bir uydurmadır. Zikir [öğüt] aramızdan onun üzerine mi indirildi?” -Aksine onlar benim Zikrimden bir kuşku içindeler, aksine onlar henüz azabımı tatmadılar.- (Sad/4-8)

Yine onlar; “Bu Kur`an, şu iki şehirden bir büyük adama indirilmeli değil miydi?" dediler. (Zühruf/31)

Ve insanlara yol gösterme gelince, kendilerinin iman etmelerine, sadece “Allah bir beşeri mi elçi gönderdi?” demeleri engel olur. (İsra/94)

Peki, şimdi siz bu sözden mi hayrete düşüyorsunuz? (Necm/59)

Kaf / 100. Çok şerefli / çok büyük Kur`an`a kasem olsun ki, ama, kendilerine içlerinden uyarıcı geldiğine şaşırdılar da kâfirler, "Bu şaşılacak bir şeydir! Öldüğümüz ve bir toprak olduğumuz vakit mi? Bu uzak bir dönüştür." dediler. (Kaf/1-3)

[Nuh] Dedi ki: “Ey kavmim! Bende herhangi bir sapıklık yoktur. Velâkin ben âlemlerin Rabbi tarafından gönderilmiş bir elçiyim. Size Rabbimin gönderdiği gerçekleri tebliğ ediyorum, size öğüt veriyorum ve Allah tarafından, sizin bilmediğiniz şeyleri biliyorum. Takvaya sahip olmanız ve rahmete nail olabilmeniz için, içinizden sizi uyaracak bir kişiye, bir zikir [öğüt, kitap] gelmesine şaştınız mı?” (A’raf/61-63)

[Hud da] “Ey kavmim! Bende sefahet [akıl hafifliği; cahillik] yok, velâkin ben âlemlerin Rabbi tarafından gönderilmiş bir elçiyim. Size Rabbimin gönderilerini tebliğ ediyorum ve ben sizin için güvenilir bir öğütçüyüm. Sizi uyarması için içinizden bir adam üzerine Rabbinizden, size bir zikir [öğüt / kitap] gelmesine şaştınız mı? Düşünün ki O sizi, Nuh kavminden sonra, halifeler yaptı ve yaratılışta boy pos itibariyle sizi artırdı. Allah’ın nimetlerini hatırlayın ki, kurtuluşa erdirilesiniz.” dedi. (A’raf/67-69)

Ve onlar [inkâr etmiş olanlar]; “Bu ne biçim elçi ki, yemek yiyor, sokaklarda yürüyor? Ona, bir melek indirilseydi ya! Böylece onunla beraber bir uyarıcı olur! Yahut kendisine bir hazine bırakılsaydı veya kendisinden yiyeceği bir bahçe olsaydı ya!” dediler. Bu zalimler; “Siz, yalnızca büyülenmiş bir kişiye uyuyorsunuz.” da dediler. (Furkan/7, 8)


AYETTEKİ “ ساحرSAHİR” SÖZCÜĞÜ


Ayetin son bölümündeki “ ساحرsahir” sözcüğünün kıraatindeki farklılık, ayette “ هذاbu” işaret zamiri ile işaret edilenin de farklı şekillerde anlaşılmasına yol açmaktadır.
İbn Kesir, Asım, Hamza, Halef, Kisaî ve Kûfeliler, sözcüğü “sahirün [sihirbazdır]” şeklinde kıraat etmişlerdir. (Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an)
Bu kıraate göre, ayette, sihirbazlık isnat edilen peygamberimize işaret edilmektedir.
Sözcüğün yaygın kıraati ise “ سحرsihrün [sihirdir]” şeklindedir. Bu durumda, “sihir” olan Kur’an’dır. Yani “ هذاbu” işaret sıfatı Kur’an’ı göstermektedir. Kur’an’ın kâfirlerce “sihir” olarak nitelenmesinin geçerli bir sebebi vardır, çünkü Kur’an’ın nitelikleri onların becerilerinin çok üstündedir. Kur’an’a ulaşamadıkları için onun edebi üstünlüğünü tenkit edememekte, “sihir” olduğu iddiasına yapışarak güya kendilerini sorumluluktan kurtaracaklarını sanmaktadırlar.

3 – Şüphesiz sizin Rabbiniz, gökleri ve yeri altı günde yaratan, sonra arş üzerine istiva eden, işi yönetip duran Allah’tır. Şefaatçi ancak O’nun izninden sonradır. İşte Bu, Rabbiniz Allah’tır. O hâlde O`na kulluk ediniz! Hâlâ düşünüp ibret almaz mısınız?

Bu ayette peygamberimize Allah’ı tanıtma yükümlülüğünü yerine getirmesi için gerekli olan “Allah’ı tanıtıcı bilgiler”den bazıları verilmektedir. Bu bilgilerden şu dört tanesi ayette ön plâna çıkarılmıştır:

1- Allah, gökleri ve yeri altı günde yaratmıştır:

"اليوم Yevm" sözcüğü Türkçeye "gün" olarak çevrilebildiği gibi "devir" olarak da çevrilebilir. Çünkü Arapçada "yevm" sözcüğü hem gündüz ve geceden oluşan 24 saatlik bir "devir [gün]" anlamına, hem de genel olarak "devir" anlamına gelir.
“Yevm" sözcüğünün buradaki anlamının "devir" olarak kabulü, bizlere Kur`an`ın bir mucizesini daha görme imkânı vermektedir. Bilindiği gibi günümüz itibariyle elde edilmiş kozmolojik bulgular, evrenin [dolayısıyla Dünya’nın da] bir takım evrelerden geçerek bugünkü durumuna geldiğini göstermektedir. Kur`an, evrenin ve dünyanın 6 "yevm"de [devirde] yaratıldığını bildirerek, bugünkü bilimsel bulgularla varılan sonucu, yani oluşumun evreler, devirler hâlinde gerçekleştiğini on dört asır önceden ilân etmiş ve bir mucizesini daha gözler önüne sermiştir.
Bu konu daha evvel Kaf suresinde detaylı olarak açıklandığı için bu kadarla yetiniyor, daha fazla bilgi edinmek isteyenlerin ilgili bölümü yeniden okumalarını öneriyoruz. (Tebyînü’l-Kur’an; c:2, s:122-125)

2- Allah, arş üzerinde istiva edendir:

Müteşabih bir kavram olan “استوى istiva” sözcüğü ayette mecaz olarak kullanılmıştır. Sözcüğün mecazi anlamı “egemenlik kurdu, kontrolü altına aldı” demektir.

Rahman, Arş üzerine istiva etmiştir [egemenlik kurmuştur]. (Ta Ha/5)

Şüphesiz ki sizin Rabbiniz, gökleri ve yeri altı günde yaratıp sonra da Arş üzerine istiva eden [egemenlik kuran], gündüzü durmadan kovalayan gece ile bürüyen, Güneş, Ay, yıldızları emrine boyun eğdirmiş olarak var eden Allah`tır. Gözünüzü açın; yaratış da O’nundur, buyruk da. -Âlemlerin Rabbi olan Allah çok yücedir.- (A`râf/54)

O, yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için yaratan, sonra semaya istiva edip [egemenlik kurup] onları yedi gök olarak düzenleyendir. O, her şeyi hakkıyla bilicidir. (Bakara/29)

“İstiva” sözcüğü, yukarıdaki ayetlerden başka, Yunus/3, Ra`d/2, Furkan/59 ve Secde/4’te de bu şekilde geçmektedir.

Görüldüğü gibi, ayetlerdeki “ استوى istiva” sözcüğü, müteşabih bir anlatımla Allah`ın gücünü ve kuvvetini ifade etmektedir. Bundan başka, “Gökte olan”, “Tahtta oturan”, “Tahtını sekiz meleğin çektiği kral” gibi Kur’an ifadeleri de müteşabih olup Allah`ın gücünü ve kuvvetini anlatmak için kullanılmıştır. Bu müteşabih ifadelerin çoğu, o günkü Araplar arasında dolanımda olan ifade kalıplarıdır. Bu nedenle Yüce Allah da kendi muradını Arapların o günkü konuşma ve anlamalarına uygun olan bu deyim ve kalıplarla ifade etmiştir.
Kur`an`da müteşabih ayetlerin varlığını bildiren Âl-i Imran suresinin 7. ve Zümer suresinin 23. ayetleri göz ardı edilip müteşabih ayetlerdeki her ifade zahirî, lâfzî ve hakikat anlamlarıyla dikkate alınırsa, bu, Kur`an`ın ruhuna aykırı bir davranış olur. Meselâ Allah`ın gelmesi, inmesi, yaklaşması, Arş üzerine istiva etmesi, gökte olması, eli olması, yüksek-açık ufukta olması, Âdem ve İblis ile bire bir diyalog kurması, görmesi, işitmesi müteşabih ifadeler olup bunlar ehil kişilerce tevil edilirler.
Müteşabih ifadelerin anlaşılmasını zamana ve ehline bırakmak daha doğru bir davranıştır. Zaman içinde mutlaka her ilimde rasih olanlar çıkar ve bu donanımlı uzmanlar o ayetleri gereği gibi tevil ederler.

“العرش Arş” sözcüğü, iktidar alameti olan “kral koltuğu, taht” demektir. “Arşın sahibi” ifadesi ise yeryüzünün, gökyüzünün, içindeki varlıklarıyla tüm evrenin tek sahibi, tek yöneticisi, tek hükümranı anlamına gelir. Her şeyin ve herkesin sahibi olan bu yüce varlık, kimsenin ve hiçbir şeyin kendisinden kaçamayacağı Allah’tır.