[ÖmerFurkan]

Bu ayetlerde, zorlanmadığı, herhangi bir cebir altında kalmadığı halde imandan sonra kendi istekleriyle küfre düşenlerin akıbetleri ve bu akıbete müstahak olmalarının nedeni açıklanmaktadır. Eğer bir insan imandan sonra küfre dönmüşse, bunun sebebi, dünya hayatını ahırete göre daha sevimli bulmuş olmalarıdır. Dünyada sürecekleri safa ile ahırette sürecekleri sefayı karşılaştırmışlar, sonuçta peşin olanı benimseyerek dünyadaki sefayı tercih etmişlerdir. Çünkü dünyaya, geçici zevk ve sefaya olan tutkuları gönüllerini kör etmiş, hakikati görme yeteneklerini yok etmiştir. Bu yanlış tercih sonucunda da ahırette kesin bir ziyana uğramışlardır.
Her kim aceleciyi [çarçabuk geçen dünyayı] isterse, istediğimiz kimseye, dilediğimiz şeyi çabuklaştırırız. Sonra onun için cehennemi kılarız [hazırlarız]; kınanmış ve kovulmuş olarak oraya girer.
Kim de ahireti isterse ve mümin olarak ona [ahirete] yaraşır bir çaba ile onun [ahiret] için çalışırsa, işte öylelerinin çalışmalarının karşılığı verilir.
Hepsine; onlara [dünyayı isteyenlere] ve bunlara [ahireti isteyenlere] Rabbinin ihsanından veririz. Rabbinin ihsanı kısıtlanmış değildir. (İsra/18-20)
Onlar [insanlar] aceleciyi [çarçabuk geçen dünyayı] seviyorlar ve ağır bir günü arkalarına atıyorlar. (İnsan/27)
Her kim ahiret ekinini isterse, Biz onun ekininde, onun için arttırırız. Ve her kim dünya tarlasını isterse ona da ondan veririz. Ve onun için ahirette hiçbir nasip yoktur. (Şura/20)
106. ayette “… -kalbi iman ile yatışmış halde iken, baskıyla zorlanan hariç olmak üzere- …”ifadesiyle yapılan istisna,imanlarından vazgeçirilmek üzere dayanılmaz işkencelere ve acılara maruz bırakılan müminlerle ilgilidir. Bu ayetlerin inişine dair klasik eserlerde şu bilgilere yer verilmiştir:
Yüce Allah'ın "Zorlanan müstesna olmak üzere" buyruğu, tefsir âlimlerinin görüşüne göre, Ammâr b. Yâsir hakkında inmiştir. Çünkü Ammâr (r.a) kendisinden istedikleri şeylere kısmen yaklaşmış idi. İbn Abbas der ki: Müş­rikler onu, babasını, annesi Sümeyye'yi, Suheyb'i, Bilâl'ı, Habbab'ı ve Salim'i alıp onlara işkence etmeye başladılar. Sümeyye iki deveye bağlandı ve ön tarafına bir mızrak saplandı. Ona “sen erkekler sebebiyle İslâm'a girdin” de­nildi. Hem kendisi hem de kocası Yâsir öldürüldü. İslâm tarihinde ilk öldü­rülen [şehit edilen] kişiler bunlardır. Ammâr ise zor ve baskı altında diliy­le onların istediklerini söyledi. Bunu Rasûlullah (sav)'a arz edince Rasûlullah (sav) da ona: "Kalbini nasıl buluyorsun?" deyince O, “iman ile dopdolu ve huzur bulmuş olarak” diye cevap verdi. Bunun üzerine Rasûlullah (sav) ona "Bir daha aynı şeyi yapmaya kalkışacak olurlarsa, sen de öyle yap" di­ye buyurdu. (Kurtubi; el Camiu li Ahkami’l Kur’an)


Nasıl ki bir insan kalbi imanla doluyken dilinden küfür çıkmasıyla kâfir olmuyorsa, kalbi küfür ile doluyken de sırf diliyle iman getirip Müslüman olduğunu söylemekle de mümin olmaz. Böyle biri ancak münafık olur.
İki topluluğun karşılaştığı günde size dokunan şeyler de Allah'ın izniyledir. Ve müminleri bilsin ve münafıklık yapanları bilsin içindir. Ve onlara: "Geliniz, Allah yolunda savaşınız veya savunma yapınız." denilmişti. Onlar: "Biz savaşı bilseydik kesinlikle size uyardık." dediler. Onlar, o gün, imandan çok küfre yakındılar. Onlar, kalplerinde olmayan şeyleri ağızlarıyla söylüyorlar. Allah, gizledikleri şeyleri daha iyi bilendir. (Al-i Imran/166, 167)

110 - Sonra şüphesiz senin Rabbin, eziyet edildikten sonra hicret eden, sonra cihad eden ve sabreden kimseler içindir. Şüphesiz senin Rabbin bundan sonra kesinlikle çok bağışlayıcıdır, çok merhametlidir.
Bu ayetlerde Rabbimiz, inançları uğruna eza çeken, hicret eden, elinden geldiği ölçüde cihad eden, bunları yaparken de sabır ve sebat gösteren kimselerin yanında olduğunu, böyle kimselerin Allah’ın rahmet ve bağışlamasına mazhar olacaklarını, yaptıklarının karşılığını ahırette de dünyada da noksansız olarak alacaklarını beyan etmektedir. Ayetteki “ … senin Rabbin, eziyet edildikten sonra hicret eden, sonra cihad eden ve sabreden kimseler içindir” ifadesi, sanki “Rabbin onların emrine amadedir” dercesine bir ifadedir.
Rabbimiz aynı zamanda bu ayette, katlandıkları eziyet had safhaya gelmiş müminlere bir çıkış yolu da göstermektedir. Bu yol, zor durumdaki müminlerin hicret ederek daha güvenli bölgelere gitmesidir. Ancak anadan, babadan, evlattan, akrabadan, arkadaştan, yıllarca biriktirdiği maldan ayrılıp kimseyi tanımadığı, kimsenin de onu tanımadığı bir yere gitmek hiç de kolay değildir. Bu, her kişinin değil, er kişilerin yapabileceği bir iştir. Bundan dolayıdır ki, Rabbimiz “Sonra şüphesiz senin Rabbin, eziyet edildikten sonra hicret eden, sonra cihad eden ve sabreden kimseler içindir” buyurarak bu er kişileri onurlandırmaktadır.
Hicretin ağırlığı ve kazandırdıkları hakkında Rabbimizin başka açıklamaları da mevcuttur:
Kuşkusuz şu inanan ve hicret edenler, Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla savaşanlar ve barındırıp yardım edenler, evet işte bunlari bazısı baszzısının velisi olanlardır. İnanan ve hicret etmeyenlere gelince, hicret edene kadar, onlara yakınlık söz konusu değildir. Ve din uğrunda yardım isterlerse, aranızda antlaşma bulunan bir halk zararına olmaksızın, onlara yardım etmeniz gerekir. Ve Allah yaptıklarınızı çok iyi görür. (Enfal/72)
Bunun üzerine Rableri onlara karşılık verdi: "Şüphesiz Ben, sizden erkek olsun, kadın olsun -Ki bazınız bazınızdandır [hepiniz aynısınızdır]- çalışanın amelini zayi etmem. Binaen aleyh göç edenler, yurtlarından çıkarılanlar, Benim yolumda eziyet edilenler, savaşanlar ve öldürülenler; elbette onlardan kötülüklerini örteceğim ve Allah katından bir sevap olarak, onları altından ırmaklar akan cennetlere koyacağım. Ve Allah, sevabın güzeli Kendi katında olandır. (Al-i Imran/195)
111 - O gün, herkes kendi nefsi için uğraşarak gelecek ve herkese yaptığı şeyleri tastamam alacak. Ve onlar zulme uğratılmayacak.
Ahırette herkes kendi derdine düşmüş, akrabalık ve tüm yakınlıklar bitmiştir. Herkes kendini kurtarma çabasındadır. Herkes yakınlarından, dünyada ilişki içinde olduklarından kaçar. Kendini kurtarmak için oğullarını, eşini, ailesini fidye vermeyi bile düşünür:


Sonra, şiddetle çarpanın çıkardığı korkunç ses geldiği zaman;
bir gün ki o, kişi kaçar kardeşinden,
annesinden, babasından,
eşinden, oğullarından.
O gün onlardan her kişi için kendisini boş bırakmayacak bir uğraş vardır. (Abese/33-37)
Birbirlerine gösterilmiş oldukları halde suçlu o günün azabından kurtulmak için oğullarını, eşini ve kardeşini, kendisini barındıran, içinde yetiştiği tüm ailesini ve yeryüzünde bulunanların hepsini fidye vermek ister. Sonra kendini kurtarabilsin. (Mearic/11- 14)
112- Ve Allah bir kenti misal olarak verdi: O [Bu kent], güvenli, huzurlu idi ve oraya her bir yerden rızkı bol bol gelirdi. Ne var ki, onlar Allah’ın nimetlerine karşı nankörlük ettiler. Allah da onlara, yapıp ürettikleri şeyler yüzünden açlık ve korku elbisesini [felâketini] tattırıverdi.
113- Ve ant olsun ki, onlara içlerinden bir elçi gelmişti de onu yalanladılar. Bunun üzerine, onlar zulüm yaparlarken azap onları yakalayıverdi.
Bu ayetlerde, güvenli, huzurlu, geçim vasıtaları bol bir kent örneği üzerinden Kureyş kâfirlerine ciddi bir mesaj verilmiştir. Örnek verilen kentin halkı Allah’ın nimetlerine nankörlük etmiş, Allah da onları sıkıntıya sokarak cezalandırmıştır. Bu örnek üzerinden Kureyşli inkârcılara “Eğer bu nankörlükte devam ederseniz, sizin kentinizi de sıkıntıya sokarız” mesajı verilmiştir.
Nitekim gerek ticaret yolları üzerinde olmasının getirdiği kazançla, gerekse huzurlu ve güvenli bir belde olmasıyla rahat bir hayat yaşanan Mekke şehri, müminlerin hicretinden sonra bir hayli kuraklık, kıtlık sıkıntısı yaşamıştır.
Ayette verilen kent örneği gerçek hayattan olabileceği gibi, ibret içerikli edebî bir sanat da olabilir. Biz söz konusu örnek kenti Sebe’ olarak anlıyoruz:
Ant olsun ki Sebe kavmi için iskân ettikleri yerde bir ayet vardı: Sağdan ve soldan iki bahçe! -“Rabbinizin rızkından yiyin ve O'nun için şükredin [karşılığını ödeyin]! Ne güzel bir belde ve çok bağışlayıcı bir Rab!”-
Fakat onlar yüz çevirdiler [karşılığını vermediler]. Biz de üzerlerine Arim [barajların] selini salıverdik ve o onlara iki bahçelerini buruk yemişli, ılgınlık ve içinde biraz da sidir ağacı bulunan iki bahçeye çevirdik.
Bu, onların küfretmeleri nedeniyle Bizim onları cezalandırmamızdır. Ve Biz sadece çok nankör olanları cezalandırırız.
Ve Biz onlarla o bereket verdiğimiz memleketler arasında, sırt sırta şehirler meydana getirmiştik. Ve onlara da muntazam gidiş geliş düzenledik: -Buralarda gecelerce ve gündüzlerce [sürekli] emniyet içinde gidin gelin!-
Sonra da onlar: “Rabbimiz! Seferlerimizin arasını uzaklaştır” dediler ve nefislerine zulmettiler. Şimdi de Biz onları ehadis [efsaneler] kıldık ve tamamen didik didik dağıttık. Şüphesiz ki bunda tüm çok şükreden sabırlı için elbette ayetler vardır. (Sebe/15-19)
Bu örnekle Kureyş kâfirlerine verilen mesaja gelince; konuya dair Kureyş suresindeki açıklamalarımızı burada da naklediyoruz:
Kureyş’in güvenliği, esenliği için; -kış ve yaz seferlerinde güvenlik, esenlikleri- öyleyse kendilerini açlıktan kurtararak beslemiş olan ve her korkudan onları güvene kavuşturmuş olan bu Beyt’in Rabbine kulluk etsinler. (Kureyş/1-4)
Görüldüğü gibi, surede, “O Ev`in sahibi ve Rabbi”nin Kureyşlileri açlıktan kurtarıp doyurduğu ve korkudan emin kıldığı bildirilmektedir. Bu nedenle Kureyşlilerin sırf emniyet içinde nimetlenmeleri sebebiyle bile sadece Allah`a kulluk etmeleri gerekmekteydi:
Yoksa çevrelerinde insanların zorla kapılıp götürülmesine rağmen orayı güvenli haram [dokunulmaz] yaptığımızı görmediler mi? Hâlâ bâtıla inanıp Allah`ın nimetine nankörlük mü ederler? (Ankebut/67)
Ve "Biz seninle beraber doğru yola uyarsak, yurdumuzdan atılırız" dediler. Biz onları, kendi katımızdan bir rızık olarak her şeyin ürünlerinin toplanıp getirildiği, güvenli, haram [dokunulmaz] bir yere [Mekke`ye] yerleştirmedik mi? Fakat onların çoğu bilmezler. (Kasas/57)
Kureyşliler “Bu Ev’e [Kâbe’ye]” sığınmadan önce dağınık durumdaydılar ve hiçbir saygınlıkları yoktu. Mekke`de bir araya gelip Kâbe hizmetini üstlenince bütün Arabistan`da saygın bir konuma yükseldiler. O dönemde insanlar Arabistan`ın hiçbir yerinde kendi kabile sınırları dışına çıkamaz, saldırıya uğrama tehlikesi altında bir an bile rahat uyuyamazlardı. Çünkü saldırılar ya ölüm ya da kölelikle sonuçlanırdı. Kervanlar da ancak yolları üzerindeki kabilelerin ileri gelenlerine rüşvet vererek sağ salim ilerleyebilirdi.
İşte, cahiliye döneminde hiçbir kabilenin güvende olmadığı böyle bir ortamda, Mekke`deki Kureyşliler bütün bu tehlikelerden tamamen emin bir durumdaydı. Çünkü Mekke`nin bir düşman saldırısıyla karşılaşması söz konusu değildi. Kureyşliler, taşıdıkları "Kâbe`nin hizmetçileri" sıfatı ile büyük ve küçük kafilelerle ülkenin her tarafında serbestçe dolaşır, kimse kendilerine dokunmazdı. Hatta tek başına seyahat eden bir Kureyşlinin "Ben Haremliyim" ya da "Ben Allah`ın haremindenim" demesi bile saldırılardan kurtulması için yeterli olurdu. Bütün bu avantajlar, Kureyş`in sadece maddî değerlerle değil, itibar ve güvenlik gibi manevî değerlerle de nimetlendirildiğini göstermektedir. Bunların üzerine Rabbimiz bir de onlara vahiy nimeti bahşetmiş, böylece Kureyşliler sapıklıktan, küfürden [dolayısıyla da cehennemden] uzak kalma fırsatı yakalamışlardır. Rabbimiz, konumuz olan ayetlerdeki uyarısıyla Kureyşli inkârcılara bu nimetleri iyi değerlendirmeleri, örnek verilen kent halkının akıbetine düşmemeleri mesajını vermektedir. Çünkü Allah`ın lütuf ve fazlına mazhar olanlar, kendilerine bu nimetleri bol bol veren Rablerine asla nankörlük etmemelidirler.