[ÖmerFurkan]

33.De ki: “Rabbim, sadece iğrençlikleri; onun açık ve gizli olanını, günahları, haksız yere başkaldırmayı, haklarında hiçbir delil indirmediği şeyleri Allah’a ortak koşmanızı ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri söylemenizi haram etmiştir.”

Bu âyette Rabbimiz her isteyenin haramlaştırma yapamayacağını, bu konuda yetkinin sadece Kendisinde olduğunu bildirircesine, peygamberimizden haram kıldığı temel hususları insanlara açıklamasını istemektedir. Haram kılınanlar, gizli ve aşikâr fuhşiyât, günahlar, haksız yere başkaldırı, şirk ve Allah’a karşı yalan gibi çirkin iş ve davranışlardır.

GİZLİ ve ÂŞİKÂR FUHŞİYAT: 28. âyetin tahlilinde verdiğimiz fuhşiyâtı anlatan âyetlerden anladığımıza göre, fahşâ ve fuhşiyât‘ın gizli olanı “zina” gibi gizli yapılanıdır; aşikâr olanı ise baba eşlerini nikâhlamak gibi kitabına uydurularak alenen yapılanıdır.

GÜNAHLAR: Bizim “günah” diye çevirdiğimiz sözcüğün orijinali الاثم[el-ism]dir. Bu sözcüğün esas anlamı “ihmal, bilinçli olarak yapmamak” demektir. Sözcük, Arapların geç kalan, ağırdan alan deve için kullandıkları esimetü’n-nâkatü tabirlerinden doğmuştur. Sözcüğün bu anlam kökeni dikkate alındığında, âyetteki anlamının da “insanın yapabilmeye gücü olmasına rağmen Rabbinin emirlerini ihmal etmesi, yapmaması” demek olmaktadır.[27] Sözcüğün gerçek anlamının bu açılımı sayesinde hangi davranışın bu sözcük kapsamında olduğu kolayca bilinebilmektedir.

el-İsm sözcüğü Kur’ân’da açık olarak aşağıdaki davranışlar için kullanılmıştır:

* Allah’a karşı yalan uydurmak. (Nisâ/50)

* Şirk koşmak. (Nisâ/48)

* Başkalarının malını hakksız olarak yemek ve hâkimlere rüşvet vermek. (Bakara/188)

* İçki ve kumar. (Bakara/219)

* Su-i zann. (Hucurât/12)

* Şâhitliği saklamak. (Bakara/283)

* Zina. (Furkân/68)

HAKSIZ YERE BAŞKALDIRMA: Bu günah, insanın hakkı olmayan sahaya girmesi, özellikle de meşru yönetimlere karşı makam ve para gibi kişisel çıkarları için baş kaldırması, kargaşa doğurması, anarşi yaratmasıdır.

Emredenin fâcir ve fâsık olması durumunda suskun kalmayarak, itaat etmeyerek yapılan baş kaldırma “haksız baş kaldırma” değildir. “Zulüm” ve “fesat” karşısında suskun kalınamayacağı gibi, haklı olarak Allah adına baş kaldırmak da gerekir.

ŞİRK: Fatiha sûresi’nin tahlilinde tanımını yaptığımız bu konuya, çeşitli vesilelerle değindiğimiz ve İhlâs sûresi’nde de “Tevhid İlkesi” başlığı altında ayrıntılı olarak yer verdiğimiz için burada tekrar girmiyoruz.

ALLAH’A KARŞI YALAN: Çok eskilerden başlayıp tarihte her zaman ve her yerde çok görülen bu davranış, insanları maddi ve manevi yönden sömürebilmek için onları Allah’ın adını kullanarak aldatmaktır. Allah’ın haram etmediğini “Allah haram etti”; ya da Allah’ın haram ettiğini “Allah bunu helâl kıldı” diyerek insanlara yalan söylemek şeklinde ortaya çıkan bu davranışın bir adı da “Allah ile aldatma”dır:

79.Artık yazıklar olsun o kimselere ki, kendi elleriyle kitap yazarlar da sonra biraz paraya satmak için, “Bu, Allah katındandır” derler. Artık o elleriyle yazdıkları yüzünden onlara yazıklar olsun! O kazandıkları şeyler yüzünden kendilerine yazıklar olsun!

(Bakara/79)

Âyetteki haram listesine bakıldığında Rabbimizin yasaklarının nesebin, ırzın-namusun, aklın, canın-malın ve dinin korunmasına yönelik olduğu görülmektedir.

34.Ve her önderli toplum için bir süre sonu vardır. Onun için süre sonları geldiğinde, ne bir an erteleyebilirler, ne de öne alabilirler.

Rabbimiz bu âyette hiç kimsenin kendileri için belirlenen süre dışında bu dünyada kalamayacağını beyan etmektedir.

ÜMMET: Çoğulu الامم[ümem] olan الامّة[ümmet] sözcüğü, ümm, ümmî, emam, imâm, âmmîn, teyemmüm sözcükleri gibi emm sözcüğünden türemiştir. Emm sözcüğü “kasdetmek, amaçlamak” demek olduğu için gerek ümmet sözcüğünde ve gerekse sözcüğün diğer türevlerinde –Türkçe’deki kullanımına uymasa da– “kasdetmek” anlamı mevcuttur.[28]

Türediği kök sözcüğün anlamına uygun olarak ümmet sözcüğünün kastetmek, amaçlamak anlamında kullanılışını Mâide sûresi’nde görmek mümkündür:

2.Ey iman etmiş kimseler! Allah’ın alâmetlerine, haram aya, hedye/hac yapanlara yiyecek yollamaya, hediye etmeye, gerdanlıklarına [hac yapanların/orada yüksek ilâhîyat eğitimi için bulunanların yemesi için gönderilen hayvanlara konulan işaretlerine] ve Rablerinden lütuf ve rıza bekleyerek Beytü’l-Haram’a/hac görevi yapmak isteyenlere saygısızlık etmeyin. Dokunulmazlığınız kalktığında/hac göreviniz bittiğinde de avlanın. Sizi Mescid-i Haram’dan çevirdiklerinden dolayı bir topluma karşı olan kininiz, sizi saldırıya da sevk etmesin. Ve “iyi adam”lık ve Allah’ın koruması altına girme üzerinde yardımlaşın, günah ve düşmanlık üzerinde yardımlaşmayın. Ve Allah’ın koruması altına girin. Hiç şüphesiz Allah, azabı/kovuşturması çok çetin olandır.

(Mâide/2

Ümmet (ya da immet) sözcüğünün ilk anlamı “yol” demektir. Ancak bu “yol” karada, denizde, havada gidilen hakikî manada yol değil, amaçlanmış, hedef olarak belirlenmiş mecâzî anlamda yoldur. Zaman içerisinde “ana, yol, din, cemaat, familya, nesil, boy, zaman” kavramları da bu sözcükle ifade edilir olmuştur.[29] Araplar, askerlerin arkasından yürüdükleri bir çeşit bayrak olan flâmaya da el-emm derler.

Ümmet sözcüğü terim olarak “kendi irâdeleriyle veya bir zorunluluk neticesinde aynı zamanda aynı yerde bulunan; iyi ya da kötü aynı inanca sahip olan; aynı amacı gütme neticesinde bir arada yaşayan insan topluluğu” demektir.[30] Çoğulu olan ümem sözcüğü ile birlikte Kur’ân’da 64 yerde geçmektedir. Ayrıca Kur’ân’da değişik kalıplarda olan ama aynı kökten (emm kökünden) gelen yüzlerce sözcük mevcuttur. Bu sözcüklerin hepsi de “kasdetmek, amaçlamak” anlamı eksenindedir.

Rabbimiz Kur’ân’da ümmet hakkında açıklamalarda bulunmuştur:

104.Ve içinizden hayra çağıran, herkesçe kabul gören iyi şeyleri emreden, vahiy ve ortak akıl ile kötülüğü-çirkinliği kabul edilen şeyleri engelleyen bir önderli toplum bulunsun. Ve işte onlar, kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.

(Âl-i İmrân/104)

110.Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz. Herkesçe iyi kabul edilen şeyleri emreder, vahiy ve ortak akıl ile kötülüğü, çirkinliği kabul edilen şeyleri engeller ve Allah’a inanırsınız. Kitap Ehli de inansaydı kendileri için elbette daha hayırlı olurdu. Onların bazıları mü’mindirler, pek çoğu da yoldan çıkmış kimsedirler.

(Âl-i İmrân/110)

113,114.Hepsi bir değildirler. Kitap Ehli içinde doğruluk üzere bulunan bir önderli topluluk vardır ki onlar, gecenin saatlerinde boyun eğip teslimiyet göstererek Allah’ın âyetlerini okurlar. Allah’a ve âhiret gününe inanırlar, herkesçe iyi kabul edilen şeyleri emrederler, herkesçe kötülüğü kabul edilen şeylerden vazgeçirmeye çalışırlar, hayırlarda da birbirleriyle yarışırlar. Ve işte onlar, iyi insanlardandırlar.

(Âl-i İmrân/113)

181.Yine Bizim oluşturduklarımızdan hakka kılavuzluk eden ve onunla adaleti uygulayan bir ümmet vardır.

(A‘râf/181)

Rabbimiz insanların önceleri tek bir ümmet olduğunu bildirmiştir:

213.İnsanlar tek bir önderli toplum idi de Allah müjdeciler ve uyarıcılar olmak üzere peygamberler gönderdi ve anlaşmazlık ettikleri konularda insanlar arasında hükmetsinler diye onların beraberinde hak ile kitap indirdi. Ve sırf o Kitap verilenler, kendilerine bunca deliller geldikten sonra aralarındaki azgınlık yüzünden anlaşmazlığa düştüler. Bunun üzerine Allah, Kendi bilgisi gereği, iman edenlere, onların hakkında anlaşmazlığa düştükleri hakka kılavuz oldu. Ve Allah, dilediği kimseyi/dileyen kimseyi dosdoğru yola kılavuzlar.

(Bakara/213)

Bu âyette Yüce Allah, kendilerine uyarıcı gelmeden önce, küfür yolunda iken tüm insanların tek bir ümmet olduklarını bildirmektedir. Bu hükümden küfür yolundaki insanların da bir ümmet oldukları sonucu çıkmaktadır.

İMÂM:الامام[imâm] sözcüğü de “kasdetmek, amaçlamak” anlamındaki emm sözcüğünden türemiştir. Emm sözcüğünün ifti‘al ve tefe‘ul bablarındaki kalıpları, “yol oluşturma” anlamını ifade ederler. Nitekim temmene ve ı’temene sözcüklerinin anlamı “yol oluşturdu” demektir.[31]

امّ القوم [emme'l-kavme=toplumu amaçlandırdı] ve امّ بهم[emme bihim=onları amaçlandırdı] ifadeleri, “kavmin, toplumun önüne geçti, onlara önderlik etti” anlamında olup yapılan bu işe “imâmet/imâmlık, önderlik” denir. İmâm sözcüğü ise “me’mum” [uyulan] anlamında isimdir.[32]

Buna göre, çoğulu eimme olan imâm sözcüğü, “toplumu iyi ya da kötü bir amaç uğruna, söz ve eylemleriyle yönlendirip arkasında birçok gönüldaş [ümmet] oluşturan kişi” demektir.[33]

İmâm sözcüğü Kur’ân’da tekil olarak 8 yerde (Bakara/124, Hûd/17, Hicr/79, İsrâ/71, Furkân/74, Yâ-Sîn/12, Ahkâf/12) ve çoğul olarak da 5 yerde (Tevbe/12; Enbiyâ/73; Kasas/5, 41; Secde/24) geçmektedir.

Bu âyetlerde imam, hem iyiliğe veya kötülüğe önder olanlar için, hem de insanların uyduğu kitap ve benzeri şeyler için kullanılmıştır:

124.Ve hani Rabbi İbrâhîm’i, birtakım kelimeler/ yaralar, sıkıntılar ile sınamış, o da onları tam olarak yerine getirmişti. Rabbi, “Ben, seni insanlara önder yapanım” demişti. İbrâhîm, “Soyumdan da önderler yap!” dedi. Rabbi, “Benim ahdim/ tutulmak üzere verdiğim söz, kendi benliğine haksızlık eden kimselere ulaşmaz!” dedi.

(Bakara/124)

12.Ve eğer verdikleri sözden sonra yeminlerini bozar ve dininize dil uzatırlarsa, vazgeçmeleri için o, küfür; Allah’ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmeöncüleriyle hemen savaşın. Şüphesiz onlar için sözleşmeler diye bir şey yoktur.

(Tevbe/12)

Görüldüğü gibi, yukarıdaki âyette, küfre öncülük yapanlara da imâm denmektedir.

17.Artık dünyayı isteyenler, hiç Rabbinden açık bir belge üzere olan ve kendisini Rabbinden bir şâhitin takip ettiği ve de önünde bir önder ve rahmet olarak Mûsâ’nın kitabı bulunan kimse gibi midir? İşte böyle olanlar, Kur’ân’a inanırlar. Hangi karşıt gruptan olursa olsun kim Kur’ân’ı örtbas ederse, ona vaat edilen yer ateştir. İşte bütün bunlardan dolayı sen de Kur’ân’dan şüphe içinde olma. Kesinlikle o, Rabbinden bir hakktır/gerçektir. Fakat insanların çoğu iman etmiyorlar.

(Hûd/17)

Bu âyette ise, insanların uyduğu kitap ve benzeri şeyler için imâm ifadesi kullanılmıştır. Kur’ân’daki bu kullanıma uygun olarak Halîfe Osman döneminde oluşturulan ilk Mushaf’a da “İmâm Mushaf” adı verilmiştir.

Bilindiği gibi, İslâm dünyasında “imâm” unvanı, fikirleriyle insanları etrafında toplamış olan İmâm Azam, İmâm Şâfiî, İmâm Mâlik gibi büyük İslâm bilginlerine, müctehidlere verilmiştir. Fakat sözcüklerin Kur’ân’daki kullanımlarından yola çıkılarak denebilir ki, küçük bir birlik komutanı da dâhil olmak üzere, toplumun öncüsü durumunda olan Lenin gibi bir devlet başkanı da, Buda, Konfüçyüs, Karl Marks gibi ekol olmuş şahsiyetler de birer “imâm”dır. Doğal olarak, onların yolundan giden, onlara tâbi olmuş yandaşları da bu imamların “ümmet”leridir.

ECEL:

لاجل Ecel, bir şeyin müddeti [süresi]” demektir.”
“الاجل Ecel, bir şey için belirlenmiş süredir. İnsan hayatı için belirlenmiş olan süreye de “ecel” denmiştir. “Dena ecelühü [onun eceli yaklaştı]” deyimi, ölümünün yaklaştığını ifade eder.
“Ecel, ölümde vaktin gayesidir. “Dena ecelühü [onun eceli yaklaştı]” deyimi, ölümden ibarettir. Bunun aslı sürenin dolması, yani hayatın sona ermesidir. Lügatlerde yukarıdaki anlamlarla açıklanan “ecel” sözcüğü, Kur’an’da ya “belirlenmiş bir süre” anlamında ya da “bir sürenin son anı” anlamında kullanılmıştır.[34]

Bu âyetten öğrendiğimize göre, kişilerin ve toplumların belirlenmiş bir eceli vardır.

İnsanoğlunun zihnini ilk zamanlardan beri meşgul eden “ecel” konusu ile ilgili ayrıntılı açıklamamız bu sûrenin sonundadır.

35.Ey Âdemoğulları! Size, aranızdan, âyetlerimi anlatan elçiler geldiğinde, kim Allah’ın koruması altına girer ve iyileştirirse, işte onlara kaygı yoktur ve onlar üzülmeyecekler de.

36.Âyetlerimizi yalanlayanlar ve onlara karşı büyüklük taslayanlar ise, işte onlar ateşin yâranıdır. Onlar orada sürekli kalacaklardır.-

Otuzbeş ve otuzaltıncı âyetler, parantez içi âyetler olup, Rabbimiz, bu âyetlerde Âdemoğullarına mükellefiyetlerinin başlangıcında vermiş olduğu ilk direktifleri hatırlatmaktadır. Âyetteki “Âdemoğulları” ve “elçiler” ifadesi bunu göstermektedir. Otuzbeşinci Âyetteki “Ey Âdemoğulları! Size, aranızdan, âyetlerimi anlatan elçiler geldiğinde” ifade, son Nebi Rasülüllah’tan sonra elçilerin de gelecebileceğine işaret etmez. Âyetteki hitap, ilk Âdemoğullarından Rasülüllah dönemine kadar olan Âdemoğlullarına; insanlaradır.

Bu direktifler, Allah’ın insanoğluna verdiği ilk uyarıların özüdür. Bu uyarılar, bu pasajda olduğu gibi Âdem ve onun cennetten çıkarılışının konu edildiği diğer pasajlarda da yer alır.

37-39.Sonra da Âdem, Rabbinden birtakım kelimeler aldı/kendine vahyedildi; Biz dedik ki: “Hepiniz oradan inin. Artık size Benim tarafımdan bir kılavuz geldiğinde, kim kılavuzuma uyarsa, onlar için hiçbir korku yoktur; onlar mahzun da olmayacaklardır.Ve küfretmiş; Allah’ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddetmişve âyetlerimizi yalanlamış kimseler; işte onlar, ateşin ashâbıdır. Onlar, orada temelli kalıcıdırlar.” Sonra da Allah, onun tevbesini kabul etti. Kesinlikle O, tevbeleri çokça kabul eden, çok tevbe fırsatı verenin, çok merhametli olanın ta kendisidir.

(Bakara/37- 39)

122.Sonra Rabbi, onu seçti de tevbesini kabul etti ve ona doğru yolu gösterdi.

123.Allah, o ikisine: “Birbirinize düşman olmak üzere hepiniz oradan alçalın. Artık Benden size bir kılavuz geldiği zaman, kim Benim kılavuzuma uyarsa, işte o, sapıklığa düşmez ve mutsuz olmaz” dedi.

(Ta Ha/122-124)

Bu uyarılar, insanlığa ahırette de hatırlatılacaktır.

130.Ey gizli, âşikar, geleceğin, bugünün insan topluluğu! Size âyetlerimi anlatan ve bugününüze kavuşacağınız hususunda sizi uyaran kendinizden elçiler gelmedi mi? Onlar, “Kendi aleyhimize şâhitiz” dediler. Basit dünya yaşamı onları aldattı ve onlar kendilerinin kesinlikle kâfirlerin; Allah’ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenlerin ta kendisi olduklarına şâhitlik ettiler.

(En’âm/130)

60-62.Ben; “Ey Âdemoğulları! Şeytana kulluk etmeyin, kesinlikle o size apaçık bir düşmandır ve Bana kulluk edin, işte bu dosdoğru yoldur ve andolsun ki şeytan sizden birçok kuşakları saptırdı” diye size ahit vermedim mi? Hâlâ aklını kullananlar değil miydiniz?63.İşte bu, sizin vaat olunmuş olduğunuz cehennemdir.

(Ya Sin/60-63)

Bu âyetlerdeki dikkat çekici iki noktadan biri olan “elçinin, mesaj gönderilen toplumun içinden olması” konusunun ayrıntıları Sâd sûresi’nde işlendiği için aynı konuya burada tekrar girilmeyecektir. Ancak tüm elçilerin mesaj gönderilen toplumların içinden olmasının Rabbimizin bir ilkesi olduğu özellikle vurgulanması gereken bir durumdur. Sâd sûresi’nde Peygamberimize yönelik olarak dile getirilmiş olan bu ilke, burada tüm insanlığa hitaben yeniden dile getirilmiştir.

Dikkat çekici olan ikinci nokta, ateş ashâbının orada [cehennemde] ebediyen kalacak olmasıdır. Bu konudaki açıklamalarımız da yine sûrenin sonunda bulunan “Cehennem” yazımızda yer almaktadır.