ısra sûresi’ne giriş

[ÖmerFurkan]

Adını 1. ayetteki “ أسرىesra” fiilinin mastarı olan “ إسراءisra” sözcüğünden alan sure Mekke’de 50. sırada inmiştir. Surenin 26’ıncı, 32’inci, 33’üncü, 57’inci ve 73-80’inci ayetlerinin Medenî olduğu (Razi, el-Mefatihu’l-Gayb;Kurtubi, el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an) nakledilmesine rağmen, tahlillerini yaparken açıklayacağımız gibi, biz, 73-77. ayetlerin Mekkî olduğunu düşünüyoruz. Medeni oldukları belirtilen diğer ayetlerin Mekkî bir sure olan İsra suresi içinde yer almasının sebebini de Mushaf’ı tertip eden sahabe heyetinin ayetleri bu şekilde tertip etmesi olarak görüyoruz.
Surenin giriş bölümünde “İsrailoğulları”ndan bahsedildiği için sureye “Benû İsrail Suresi” de denmektedir.
Allah’ın koyduğu hikmetlerden birçoğunun sayılıp döküldüğü surenin ana ekseni “iman”dır. Surede Allah’ın varlığı, birliği, peygamberlik, öldükten sonra dirilme konuları üzerinde çokça durulmuş, bu konularla bağlantılı olarak peygamberimizin kimliği, Allah’ın ona desteği ve çeşitli mucizeler hakkında çeşitli bilgiler verilmiştir.
Surede ayrıca İsrailoğullarının yakın tarihine de değinilmiş, azmaları ve fesat çıkarmaları sonucu esaret, sürgün gibi cezalara çarptırıldıkları açıklanmıştır. Hatırlanacak olursa, bundan evvelki surelerde çeşitli yönlerden İsrailoğullarının üzerinde durulmuş, bir önceki sure olan Kasas suresinde ise Ehlikitap’ın akıllı ve adil olanlarının Kur’an’a inandıkları ve böyle bir kitap beklentisi içinde oldukları bildirilmişti. Bu surede de İsrailoğullarının bilginlerinin peygamberimizi gözetim altında tuttukları; onun hak elçi, getirdiği kitabın da hak olduğuna kanaat getirerek teslimiyetle yere kapandıkları anlatılmaktadır.
Surenin 1. ayetinin tahlilinde açıklanacağı gibi, İsra suresi Kasas suresinin devamı mahiyetindedir. Özellikle 1. ayeti Kasas suresinin 85-88. ayetlerinin devamı olarak okunduğunda, hem Kasas suresinin 85-88. ayetlerinin oluşturduğu pasaj hem de İsra suresinin 1. ayeti daha iyi anlaşılmaktadır.

https://youtu.be/lQR40oRa988 Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 307. Bölüm İsra Suresi 1. Bölüm

https://youtu.be/EII5Xu77NqA Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 308. Bölüm İsra Suresi 2. Bölüm

https://youtu.be/Ghh97UZL6Ig Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 309. Bölüm İsra Suresi 3. Bölüm.

https://youtu.be/cC2J-K04KgM Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 310. Bölüm İsra Suresi 4. Bölüm

https://youtu.be/Q0GmtNNAlH0 Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 311 Bölüm İsra suresi 5. Bölüm.

https://youtu.be/aJpnL4oOVzo Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 312. Bölüm İsra Suresi 6. Bölüm.

https://youtu.be/pM0ieQprHcc Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 313. Bölüm İsra suresi 7. Bölüm.

https://youtu.be/CASMDsD0S4A Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 314. Bölüm İsra Suresi 8. Bölüm.

https://youtu.be/3MDnv2jUOjg Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 315. Bölüm İsra Suresi 9. Bölüm.

https://youtu.be/7zk5pb2U1UI Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 316. Bölüm İsra Suresi 10. Bölüm

https://youtu.be/J2vvr4tUfBw Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 317. Bölüm İsra Suresi 11. Bölüm

https://youtu.be/aLhQ9Ek0qAc Hakkı Yılmaz Kuran ve İslam 318. Bölüm. İsra Suresi 12. Bölüm.

RAHMAN RAHİM ALLAH ADINA

MEAL:

1 - Kulunu, bir gece, ayetlerimizden gösterelim diye, Mescid-i Haram’dan bir kenarını mübarek kıldığımız Mescid-i Aksa’ya yürüten zat, her türlü noksan sıfatlardan arınıktır. Şüphesiz O, en iyi işitenin, en iyi görenin ta kendisidir.
2, 3 – Musa’ya da kitap verdik ve Benim astlarımdan “vekil” edinmeyiniz diye onu [Kitap’ı], İsrail oğulları; Nuh`la beraber gemiye taşıyarak kurtardığımız kimselerin soyundan olanlar için kılavuz kıldık. Şüphesiz o [Nuh] çok şükredici bir kuldu.
4 - Ve Biz İsrailoğullarına Kitap’ta / yazgıda şunu gerçekleştirdik: “Kesinlikle siz, yeryüzünde iki defa fesat çıkaracaksınız / fesat bulacaksınız [bozguna uğrayacaksınız] ve kesinlikle büyük bir yükselişle yükseleceksiniz.”
5 – İşte o ikisinden birincisinin zamanı gelince, üzerinize güçlü kuvvetli kullarımızı gönderdik de onlar, evlerin aralarına girip araştırdılar. Ve o yerine getirilmesi gereken bir vaat idi.
6 - Sonra sizi tekrar onların [güçlü kulların] üzerine galip kıldık ve size mallarla ve oğullarla yardım ettik. Ve sizi işe yarayanlar açısından daha çok kıldık.
7 - -Eğer iyilik ettiyseniz, kendinize iyilik etmişsinizdir ve eğer kötülük ettiyseniz o da onun [kendisi] içindir.- Artık diğer fesadınızın zamanı gelince de yüzlerinizi kötülemeleri [size kötülük yapmaları], ilk kez girdikleri gibi yine mescide [Beytü’l-Makdis’e] girmeleri, ele geçirdikleri yerleri harap etmeleri için (üzerinize güçlü kullarımızı tekrar göndereceğiz).
8 - Umulur ki Rabbiniz size merhamet eder. Ve eğer siz döndüyseniz Biz de döndük. Ve Biz cehennemi, kâfirler için kuşatıcı bir zindan kıldık.
9, 10 - Şüphesiz ki bu Kur`an, insanları en doğru ve en sağlam şeye [rüşde, yola] kılavuzlar. Ve salihatı işleyen müminlere kendileri için kesinlikle ve kesinlikle büyük bir ecir olduğunu ve ahirete inanmayan kişiler için Bizim can yakıcı bir azap hazırladığımızı müjdeler.
11 – Ve insan, hayrı davet eder gibi kötülüğü davet eder. Ve insan çok acelecidir.
12 – Ve Biz geceyi ve gündüzü iki ayet kıldık. Sonra Rabbinizden bir lütuf aramanız, yılların sayısını ve hesabını bilmeniz için gecenin ayetini silip, bir gördürücü olarak, gündüzün ayetini kıldık [getirdik]. Ve Biz her şeyi detaylandırdıkça detaylandırdık.
13, 14 – Ve her insanın kendi kuşunu ayrılmayacak şekilde boynuna doladık. Ve biz kıyamet günü açılmış bulacağı kitabı onun için çıkarırız. -“Oku kendi kitabını! Bugün nefsin [kendi zatın], kendine karşı hesap sorucu olarak sana o yeter!”-
15 - Kim doğru yolu bulursa sırf kendi iyiliği için doğru yolu bulmuştur. Kim de saparsa ancak kendi aleyhine sapmış olur. Ve hiçbir yük taşıyıcı başkasının yükünü çekmez. Ve Biz bir peygamber göndermedikçe, azap ediciler olmadık.
16 - Ve Biz bir ülkeyi helâk etmek istediğimiz zaman, onun varlık ve güç sahibi önde gelenlerine emrederiz de onlar orada fasıklık ederler. Artık oranın üzerine Söz hakk olur da Biz orayı kökünden darmadağın ederiz.
17 – Ve Biz Nuh`tan sonraki nesillerden nicelerini helâk ettik. Ve kullarının günahlarını hakkıyla haberdar olan ve en iyi gören olarak Rabbin yeter.
18 - Her kim aceleciyi [çarçabuk geçen dünyayı] isterse, istediğimiz kimseye, dilediğimiz şeyi çabuklaştırırız. Sonra onun için cehennemi kılarız [hazırlarız]; kınanmış ve kovulmuş olarak oraya girer.
19 - Kim de ahireti isterse ve mümin olarak ona [ahirete] yaraşır bir çaba ile onun [ahiret] için çalışırsa, işte öylelerinin çalışmalarının karşılığı verilir.
20 - Hepsine; onlara [dünyayı isteyenlere] ve bunlara [ahireti isteyenlere] Rabbinin ihsanından veririz. Rabbinin ihsanı kısıtlanmış değildir.
21 - Onların bir kısmını bir kısmı üzerine fazlalıklı kıldığımıza bir bak! Elbette ahiret, dereceler bakımından daha büyüktür, fazlalık bakımından da daha büyüktür.
22 - Allah ile birlikte başka bir ilâh kılma [edinme, tanıma]! Yoksa kınanmış ve yalnız başına bırakılmış olarak oturup kalırsın.
23, 24 - Ve senin Rabbin kesin olarak şunları gerçekleştirdi [karar altına aldı]: Kendisinden başkasına kul olmayın, anne ve babaya iyi davranın. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında ihtiyarlığa ererse, sakın onlara “öf” deme, onları azarlama. Ve ikisine de kerim [onurlu, tatlı ve güzel] söz söyle. Ve merhametinden dolayı onlar için alçak gönüllülük kanatlarını indir. Ve de ki: “Rabbim! Onların beni küçükten terbiye ettikleri gibi, onlara rahmet et.”
25 - Sizin Rabbiniz içinizdekileri çok iyi bilir. Eğer salihler olursanız elbette O tam anlamıyla dönenleri bağışlayıcıdır.
26, 27 - Yakınlık sahibine, yoksula ve yolda kalmışa da hakkını ver. Ve saçıp savurma. - Şüphesiz saçıp savuranlar, şeytanların kardeşleridir. Şeytan ise Rabbine karşı çok nankördür.-
28 - Ve eğer Rabbinden umduğun bir rahmeti arayarak, onlardan [akraba, yoksul ve yolda kalmıştan] yüz çevirirsen, o vakit de kendilerine yumuşak ve tatlı [onların ağırına gitmeyecek] bir söz söyle.
29 - Ve elini boynuna bağlanmış kılma [cimri olma], onu büsbütün de saçma [israf etme]. Aksi hâlde kınanmış ve yaptığına pişman olur kalırsın.
30 - Gerçekten senin Rabbin, kullarından dilediği için rızkı genişletir ve daraltır. Şüphesiz ki O, kullarından gerçekten haberdardır, hakkıyla görendir.
31 - Ve yoksulluk kaygısıyla çocuklarınızı öldürmeyin. Onları ve sizi Biz rızklandırırız/ besleriz. Onları öldürmek gerçekten büyük bir günahtır.
32 - Zinaya da yaklaşmayın. Şüphesiz ki o, iğrençliktir ve kötü bir yoldur.
33 - Ve hakk ile olmadıkça, Allah`ın haram kıldığı nefsi öldürmeyin. Ve kim zulüm edilerek öldürülürse, Biz onun velisine bir güç [yetki] vermişizdir. O da öldürmede aşırı gitmesin. Şüphesiz o [öldürülen/ veli] yardım olunmuştur.
34 - Ergenlik çağına erinceye kadar yetimin malına da yaklaşmayın. En güzel bir şekilde olması müstesna. Ahdi de yerine getirin. Şüphesiz ahitte [verilen sözde] sorumluluk vardır.
35 - Ölçtüğünüz zaman tam ölçün ve dosdoğru terazi ile tartın. Bu hem daha hayırlıdır ve tevil [sonuç, uygulama] olarak daha güzeldir.
36 - Ve hiç bilmediğin bir şeyin ardına düşme! Şüphesiz kulak, göz, gönül, bunların her biri ondan sorumludurlar.
37 - Ve yeryüzünde kibir ve azametle yürüme! Şüphesiz ki sen asla yeri yaramazsın ve boyca dağlara erişemezsin.
38 - Kötü olan bütün bunlar, Rabbinin katında hoşlanılmayan şeylerdir.
39 - İşte bunlar [yukarıda belirlenen ilkeler, emirler], Rabbinin sana vahyettiği hikmetlerden [zulüm ve fesadı engellemek için konulmuş kanun, düstur ve ilkelerden] bazılarıdır. Allah’la beraber başka bir ilâh edinme. Aksi halde kınanmış ve kovulmuş olarak cehenneme bırakılırsın.
41 - Biz, bu Kur`an`da, akıllarını başlarına almaları için türlü şekillerde evirip çevirdik [açıkladık]. Ve bu [açıklamalar] ancak onların nefretini artırmıştır.
42 - De ki: “Eğer dedikleri gibi O’nun [Allah] ile birlikte ilâhlar olsaydı, o zaman bunlar [ilâhlar] Arş`ın sahibine bir yol ararlardı.”
40 - Rabbiniz, size oğulları tahsis etti de kendisi meleklerden dişiler mi edindi? Şüphesiz ki siz çok büyük bir söz söylüyorsunuz.
43 – O [Allah], onların dediklerinden büyük bir yücelikle münezzeh ve pek yücedir.
44 - Yedi gök, yeryüzü ve bunların içinde bulunanlar, Allah’ı tesbih ederler. O’nu hamd ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Fakat siz, onların tesbihlerini iyi kavramıyorsunuz. Şüphesiz ki O, halimdir, çok bağışlayandır.
45 - Kur’an okuduğun zaman seninle ahirete inanmayanlar arasında görünmez/ gizli bir perde kıldık.
46 - Ve onların kalpleri üzerine, onu kavrayıp anlamalarını engelleyen kabuklar, kulaklarına da bir ağırlık kıldık. Ve sen Kur’an’da sadece Rabbini ‘bir ve tek’ olarak andığın zaman, ‘nefretle kaçar vaziyette’ gerisin geriye giderler.
47 - Biz onların seni dinlediklerinde ne için dinlediklerini, gizli konuşmalarında da o zalimlerin “Siz büyülenmiş bir adamdan başkasına uymuyorsunuz” dediklerini çok iyi biliriz.
48 - Senin için nasıl misaller verdiklerine bir bak! Böylece sapıklığa düştüler! Artık bir yola da güçleri yetmez.
49 – Ve onlar dediler ki: “Biz, bir kemik yığını olduğumuz ve ufalanıp toz olduğumuz vakit mi, gerçekten biz, yeni bir yaratılışla diriltilecek miyiz?”
50–52 - De ki: “İster taş olun, ister demir. Veyahut gönlünüzde büyüyen başka bir yaratık olun.” Sonra onlar; “Bizi kim geri döndürecek?” diyecekler. De ki: “Sizi ilk defa yaratmış olan.” Bunun üzerine sana başlarını sallayacaklar ve “Ne zamandır bu?” diyecekler. De ki: “Çok yakın olması umulur! Sizi çağıracağı [diriltileceğiniz] gün, O’nu överek çağrıya uyacaksınız ve sadece pek az kaldığınızı zannedeceksiniz.”
53 - Kullarıma söyle de en güzel olanı söylesinler. Şüphesiz şeytan aralarına fesat sokar. Şüphesiz şeytan, insan için apaçık bir düşmandır.
54 – Sizin Rabbiniz sizi daha iyi bilendir. Dilerse tövbeniz sebebiyle size merhamet eder veyahut dilerse azap eder. Seni de onların üzerine vekil göndermedik.
55 - Ve Rabbin göklerde ve yerde olan kimseleri en iyi bilendir. Ve ant olsun ki Biz, peygamberlerin kimini kiminin üzerine fazlalıklı kıldık. Biz, Davud’a da Zebur’u verdik.
56 - De ki: “Allah`ın astlarından, ilâh olduğunu iddia ettiğiniz şeyleri çağırın. Göreceksiniz ki onlar, sizden sıkıntıyı kaldırmaya ve değiştirmeye güç yetiremezler.
57 - İşte onlar [ilâh olduğunu iddia ettiğiniz şeyler]; hangisi Rabblerine daha yakın olmak için vesile arayarak yalvaran ve O`nun merhametini uman ve O’nun azabından korkan kimselerdir. Gerçekten senin Rabbinin azabı korkunçtur.
58 – Ve hiç bir şehir yoktur ki, kıyamet gününden önce Biz onu helâk etmeyelim yahut şiddetli bir azap ile azaplandırmayalım. Bu, Kitap’ta satırlaştırılmıştır
59 - Ve Bizi, ayetleri [mucizeleri] göndermekten ancak öncekilerin onları yalanlamış olmaları alıkoydu. Ve Semud’a, açık, gözle görülebilir biçimde o dişi deveyi vermiştik de onun sebep olmasıyla zulmetmişlerdi. Ve Biz, o mucizeleri ancak korkutmak için göndeririz.
60 – Ve hani Biz sana; “Şüphesiz Rabbin insanları kuşatmıştır” demiştik. Ve sana açıkça gösterdiğimiz o görüntüyü ve Kur`an`da lânet edilen ağacı da, yalnız insanlara bir imtihan için yapmışızdır. Ve Biz onları, korkutuyoruz, fakat bu, onlara, sadece büyük bir tuğyanı arttırıyor.
61 – Ve hani Biz bir vakit meleklere; “Âdem`e secde edin” demiştik de İblis`ten başka hepsi secde etmişlerdi. O; “Ben bir çamur olarak [madde olarak] yarattığın kimseye mi secde ederim?” demişti.
62 – O [İblis] dedi ki: \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\"Şu benden üstün kıldığın şu kişiyi gördün mü? Yemin ederim ki, eğer beni kıyamet gününe kadar ertelersen, pek azı hariç, onun zürriyetini kendi buyruğum altına alacağım.\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\"
63-65 – O [Allah] dedi ki: \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\"Git! Sonra onlardan kim sana uyarsa, bilin ki, şüphesiz ki, cezanız yeterli bir ceza olarak cehennemdir. Onlardan gücünü yetirdiklerini sesinle sars. Ve atlılarınla ve yayalarınla onların üzerine yaygara kopar! Mallarda ve çocuklarda onlara ortak ol! Ve onlara vaatlerde bulun.” -Ve şeytan onlara aldatmadan başka bir şey vaad etmez.- Şüphesiz ki, Benim kullarım; senin için onlar aleyhine hiçbir güç yoktur.” -Vekil olarak da Rabbin yeter.-
66 – Sizin Rabbiniz, kendi lütfundan nasip arayasınız diye, sizin için denizde gemileri yürüten zattır. Şüphesiz ki O, size çok merhametlidir.
67 - Ve denizde size bir zarar dokunduğunda, o yalvardığınız kişiler kaybolup giderler. O, müstesna [kaybolmaz]. Sonra O, sizi karaya çıkararak kurtarınca, yüz dönersiniz. Ve insan, çok nankördür!
68 – O’nun sizi kara tarafından yerin dibine geçirmesinden yahut üzerinize bir kasırga göndermesinden güvende misiniz? Sonra kendinize bir Vekil de bulamazsınız.
69 – Ya da sizi tekrar oraya [denize] döndürüp de üzerinize kasırgalar göndermesinden ve böylece ettiğiniz nankörlük sebebiyle sizi boğmasından güvende misiniz? Sonra bu yaptığımıza karşı, Bizim aleyhimize size yardım edecek bir koruyucu bulamazsınız.
70 – Ve ant olsun ki Biz, insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık ve karada, denizde taşıtlara yükledik ve temiz-hoş yiyeceklerden onları rızklandırdık. Ve onları yarattıklarımızın birçoğundan oldukça fazlalıklı kıldık.
71 - O gün Biz bütün insanları önderleriyle çağıracağız. Ki o gün, kimin kitabı sağ eline verilirse, işte onlar kendi kitaplarını okuyacaklar ve onlar kandil fitili/ çekirdeğin iplikçiği kadar [en küçük] bir haksızlığa uğratılmayacaklar.
72 - Her kim de burada [dünyada] kör ise işte o, ahirette de kördür. Ve yolca daha şaşkındır.
73 - Az kalsın onlar seni, sana vahyettiğimizden uzaklaştırarak ondan başkasını Bize isnat edesin diye fitneye düşüreceklerdi [sana yanlış yaptırıp seni ateşte yakacaklardı]. İşte o takdirde seni halil [izdaş, yoldaş, dost] edinirlerdi.
74 - Ve eğer Biz seni sağlamlaştırmamış olsaydık, gerçekten onlara birazcık meylediverecektin.
75 - O durumda sana hayatın iki katını ve ölümün iki katını tattırırdık. Sonra Bize karşı kendine hiçbir yardımcı da bulamazdın.
76, 77 - Ve yakında seni arzdan [yurdundan] çıkarmak için, muhakkak ki rahatsız edecekler. O takdirde senden önce elçilerimizden gönderdiğimiz kişiler hakkındaki sünnetimize göre onlar da senin ardından pek az kalacaklardır. -Bizim sünnetimizde herhangi bir değişme göremezsin.-
78 - Güneşin dülûkundan [batmasından, kaybolmasından] gecenin kararmasına kadar namaz kıl ve sabah Kur’an’ını da.. Çünkü sabah Kur’an’ı görülecek şeydir.
79 - Ve geceden de. Ayrıca, sana özgü bir fazlalık olarak sen, onu [gece namazını] teheccüd et [uyanıp gece namazını kıl]! Rabbinin, seni güzel bir makama ulaştıracağı umulur.
80 – Ve de ki: “Rabbim! Beni, doğruluk girişiyle girdir ve doğruluk çıkışıyla çıkar. Ve bana katından yardımcı bir kuvvet ver.”
81 – Ve de ki: “Hakk geldi, batıl yok oldu. Şüphesiz batıl yok olup gider.”
82 - Ve Biz Kur’an’dan, inananlar için şifa ve rahmet olan şeyleri indiriyoruz. Ve [bu], sadece zalimlerin yıkımını artırıyor.
83 – Ve Biz insana nimet verdiğimiz zaman, yüz çevirip uzaklaşır. Ona fenalık dokununca da ümitsizliğe düşer.
84 - De ki: “Herkes bulunduğu hâl üzerine iş yapar. Bu durumda Rabbin, yol olarak kimin en doğru olduğunu daha iyi bilendir.
85 - Ve sana ruhtan soruyorlar. De ki: “Ruh Rabbimin emrindendir/ işindendir. Size ise az bilgiden başka, bir şey verilmemiştir.”
86 – Ve ant olsun ki, dilersek sana vahyettiğimizi ortadan kaldırırız; sonra Bize karşı kendine bir Vekil bulamazsın.
87 - Rabbinden bir rahmet olarak ayrı [Biz bunu yapmadık]. Gerçekten O`nun senin üzerindeki lütfu çok büyüktür.
88 - De ki: “Ant olsun ki ins ve cinn [herkes], bu Kur’an’ın bir benzerini getirmek üzere bir araya gelseler, birbirlerine yardımcı da olsalar, onun benzerini, kesinlikle getiremezler.”
89 – Ve ant olsun ki Biz bu Kur`an`da insanlar için her örnekten evirip çevirmişizdir. Yine de insanların çoğu inkârcılıktan başkasından kaçındılar.
90-93 - Ve “Bizim için yerden bir pınar fışkırtmadıkça sana asla inanmayacağız. Yahut senin hurmalardan, üzümlerden oluşan bir bahçen olmalı. Onların aralarında şarıl şarıl ırmaklar akıtmalısın. Yahut iddia ettiğin gibi göğü parçalar halinde üzerimize düşürmelisin, yahut Allah’ı ve melekleri karşımıza getirmelisin. Yahut senin altın süslemeli bir evin olmalı, yahut göğe yükselmelisin. Ancak, senin yükselişine, okuyacağımız bir kitabı bize indirmene kadar, asla inanmayız.” dediler. Sen de ki: “Rabbim noksanlıklardan münezzehtir. Ben beşer bir elçiden başka bir şey miyim ki!”
94 – Ve insanlara yol gösterme gelince, kendilerinin iman etmelerine, sadece “Allah bir beşeri mi elçi gönderdi?” demeleri engel olur.
95 – De ki: “Eğer yeryüzünde huzur içinde yürüyüp duran melekler olsaydı, elbette Biz onlara gökten elçi olarak bir melek indirirdik.”
96 - De ki \\\\\\\\\\\\\\\"Benim aramda ve sizin aranızda şahit olarak Allah yeter. Şüphesiz O, kullarına Habir’dir [en iyi haberi olan, bilendir], Basîr’dir [en iyi görendir].
97, 98 – Ve Allah kime kılavuz olursa, işte o doğru yoldadır. Kimi de saptırırsa, artık bunlar için Allah`ın astlarından hiçbir veliy bulamazsın. Ve Biz, onları kıyamet günü kör, dilsiz ve sağır oldukları hâlde, yüzleri üstü haşredeceğiz. Onların varacakları yer cehennemdir. Ne zaman ki o [cehennem] dindi onlara ateşi arttırırız. İşte bu, onların, ayetlerimizi inkâr etmiş olmaları ve “Bizler, bir yığın kemik ve ufalanmış toz olduğumuz zaman mı, biz yeni bir yaratılışla mutlaka diriltilmiş mi olacağız?” demiş olmaları nedeniyle onların cezasıdır.
99 - Onlar, gökleri ve yeri yaratan Allah`ın, kendilerinin aynı olan insanları yaratmaya da kadir olduğunu ve onlar için şüphe edilmeyen bir ecel takdir etmiş olduğunu da görmediler mi? İşte bu zalimler, “inkârcılık”tan başkasından kaçındılar.
100 - De ki: “Eğer siz Rabbimin rahmet hazinelerine sahip olsaydınız, harcanır endişesiyle kesinlikle elinizde tutardınız [kimseye bir şey vermezdiniz]. Ve insan çok cimridir.
101 – Ve ant olsun Biz Musa’ya apaçık dokuz mucize verdik -işte İsrailoğullarına soruver-. Hani o [Musa], kendilerine geldi de Firavun ona “Ey Musa! Ben senin büyülenmiş olduğunu kesinlikle biliyorum” demişti.
102 – O [Musa] dedi ki: “Sen kesinlikle bildin ki, bunları [mucizeleri], birer ibret olmak üzere, ancak göklerin ve yerin Rabbi indirdi. Ve ben de senin helâk olmuşluğuna kesinlikle inanıyorum.”
103 – Bunun üzerine o [Firavun], onları [Musa`yı ve İsrailoğullarını] Mısır`dan sürmek istedi de Biz onu ve beraberindekilerin hepsini suda boğduk.
104 – Ve ondan sonra Biz İsrailoğullarına, “O arza [topraklara] siz iskân edin! Sonra ahiret vaadi geldiği vakit, sizi toplayıp bir araya getireceğiz” dedik.
105 – Ve Biz onu [Kur’an’ı] sadece hakk ile indirdik, O da sadece hakk ile indi. Ve Biz seni yalnızca müjdeci ve uyarıcı olarak elçi yaptık.
106 – Ve Kur’an’ı; Biz onu insanlara ağır ağır okuyasın diye parça parça ayırdık ve Biz onu indirdikçe indirdik!
107, 108 - De ki: Siz ona [Kur’an’a] ister inanın, ister inanmayın; şu daha önce kendilerine ilim verilenler; o [Kur’an] onlara okunduğunda onlar, secde ederek [teslimiyet göstererek] çeneleri üstü kapanırlar. Ve “Rabbimiz tenzih ederiz. Rabbimizin vaadi mutlaka gerçekleşecektir” derler.
109 - Ve onlar, ağlayarak çeneleri üstü kapanırlar. Ve bu [Kur’an] onların huşuunu [alçak gönüllüğünü] artırır.
110 – De ki: “Allah diye çağırın veyahut Rahman diye çağırın. Hangi şeyle çağırırsanız çağırın en güzel isimler O’nundur. Salatını açıkça yapma, gizli de yapma. Ve bu ikisi arasında bir yol ara.”
111 - Ve de ki: “Hamd [övgü], hiçbir çocuk edinmeyen, mülkte kendisi için herhangi bir ortağı bulunmayan, düşkünlükten dolayı yardımcısı olmayan, Allah’a özgüdür.” Ve O’nu [Allah’ı] büyükledikçe büyükle [ululadıkça ulula]!

[ÖmerFurkan]

TAHLİL:

1 - Kulunu, bir gece, ayetlerimizden gösterelim diye, Mescid-i Haram’dan bir kenarını mübarek kıldığımız Mescid-i Aksa’ya yürüten kişi, her türlü noksan sıfatlardan arınıktır. Şüphesiz O, en iyi işitenin, en iyi görenin ta kendisidir.

Mushaf tertip heyeti tarafından İsra suresinin ilk ayeti olarak tertip edilen bu ayet, “giriş” bölümünde söylediğimiz gibi, Kur’an, elçi ve Kur’an-elçi ilişkisi üzerinde duran Kasas suresinin 85-88. ayetlerinin devamıdır:

Şüphesiz ki Kur’an’ı sana farz kılan kişi [Allah], elbette seni dönülecek yere döndürecektir. De ki: “Benim Rabbim, kimin hidayetle geldiğini ve kimin apaçık bir sapıklık içinde olduğunu daha iyi bilendir.”
Ve sen Kitap’ın sana ilka edileceğini [indirileceğini] umuyor değildin. [O] ancak Rabbinden bir rahmet olarak [verildi]. Öyleyse sakın kâfirlere arka çıkma [yardımcı olma].
Ve onlar [müşrikler] sana indirildikten sonra, sakın seni Allah’ın ayetlerinden alıkoymasınlar. Ve Rabbine davet et. Ve asla müşriklerden olma!
Ve Allah ile beraber başka bir tanrıya yalvarma. Ondan başka hiçbir ilâh yoktur. O’nun yüzünden [zatından] başka her şey yok olacaktır. Hüküm [yasa-ilke] yalnızca O’nundur. Siz de ancak O’na döndürüleceksiniz.
Kulunu, bir gece, ayetlerimizden gösterelim diye, Mescid-i Haram’dan bir kenarını mübarek kıldığımız Mescid-i Aksa’ya yürüten kişi, her türlü noksan sıfatlardan arınıktır. Şüphesiz O, en iyi işitenin, en iyi görenin ta kendisidir. (Kasas/85-88 ve İsra/1)

İslam toplumları arasında özel bir yeri olan bu ayet, gerçek ifadelerinden uzaklaştırılmış ve “Mi’raç” diye ortaya konulan bir efsaneye kaynak yapılmıştır.
Biz, ayetin doğru anlaşılabilmesi için ayetteki ifadelerin değerlendirmesinin topluca değil de sözcükler bazında yapılmasının daha yararlı olduğunu düşünüyor ve tahlilimizi buna göre sürdürüyoruz.

Bir gece,

Ayette sözü edilen olayın bir gece vakti meydana geldiği tartışmasızdır. Ama bu gecenin hangi gece olduğu, ayette geçen diğer sözcüklerin açıklamaları yapıldıktan sonra, ileride belirtilecektir.

Kul

Olayın kahramanı olarak ayette bahsi geçen kulun, adı sanı açıklanmamasına rağmen ittifakla peygamberimiz Muhammed (as) olduğu kabul edilmiş ve bu konuda farklı bir görüş ileri sürülmemiştir. Çünkü eski ve yeni tüm din bilginleri, Alak ve Cinn surelerinde geçen “ عبدkul”un, Necm suresinin 3. ve Tekvir suresinin 22. ayetlerinde geçen “ صاحبكم sahibüküm [arkadaşınız]” ifadesi ile kastedilenin ve Kadir suresinin 2. ayetindeki “ وما ادراكve ma edrake [… sana]” şeklindeki hitabın muhatabının peygamberimiz Muhammed olduğunda, dolayısıyla buradaki “kul”un da yine peygamberimize yönelik olarak kullanıldığında en başından beri aynı fikirde olmuşlardır.

Mescid-i Haram’dan

Gerek tüm din ve dil bilginlerine, gerek tüm tarih ve coğrafya kaynaklarına göre ve gerekse hem Arap hem Rum şair ve yazarlarının eserlerinde yer aldığına göre, Mescid-i Haram, Kâbe’dir. Çünkü Kâbe’nin haram, yani savaşın, kavganın yapılmadığı, yapılmayacağı “güvenli bölge / güvenli mescit” olarak bilinmesi İslâm öncesine dayanmaktadır. Bu sebeple ayette geçen “Mescid-i Haram” tartışmasız olarak “Kâbe”dir.

Mescid-i Aksa’ya

Konumuzu aydınlatacak hususlardan biri, sıfat tamlaması şeklindeki bu ifadedir. Peygamberimizin bir gece Mescid-i Haram’dan yürütüldüğü [yürüyerek gittiği] Mescid-i Aksa’nın neresi olduğunun doğru bilinmesi önem arz etmektedir.
Rivayetlere dayalı yorum yapanlar, konumuz olan ayette geçen Mescid-i Aksa’nın bugün Kudüs’te bulunan mabet olduğunu ileri sürerek kitaplara bu şekilde yazılmasını sağlamışlar ve bu yanlışı âdeta dayatmışlardır. Dolayısıyla bugün Mescid-i Aksa denilince çoğunluğun aklına Kudüs’teki mescit gelmektedir. Bu yanlış bilginin üstüne bir de bu konuda uydurulmuş çok sayıdaki rivayetin etkisi eklenince, Müslümanlar arasında peygamberimizin Mekke’deki Mescid-i Haram’dan Kudüs’teki Mescid-i Aksa’ya yürüyerek gittiği, hatta oradan da göklere çıktığı yolunda bir inanç oluşmuştur.
Hâlbuki “Mescid-i Aksa” ismi sadece üç rivayette yer almakta, o rivayetlerde de bu mescidin nerede olduğu hakkında herhangi bir ifade bulunmamaktadır. Diğer taraftan, Kudüs’te bulunan tapınağın kastedildiği rivayetlerde ise, bu tapınak hep Beytü’l-Makdis adıyla anılmaktadır.
Bu rivayetlere geçmeden önce, her Müslüman tarafından mutlaka iyice ve doğru olarak bilinmesi gerektiğine inandığımız aşağıdaki hususları hatırlatmakta yarar görüyoruz:

UYARI:

Hadis ıstilâhında “sahih” kavramı bir isnadın mutlak doğru ve sağlam olduğunu değil, o isnadın Hadis ilmi otoritelerince belirlenmiş belli kural ve kriterlere uygun olduğunu ifade etmektedir. Hadis İlmi’nin bu kural ve kriterlerine göre;adalet ve zabıt sahibi kişilerin birbirlerinden naklederek getirdikleri, kesintisiz senetle rivayet edilen, şazz olmak ve illetli bulunmak gibi vasıflardan uzak hadislere “sahih” denir. Bu kurallar içerisindeki hadislerin sahih olduğu söylenebilirse de kesinkes peygamberimize ait oldukları söylenemez. Ayrıca muhaddislerden bazısının sahih gördüğünü bir başkası sahih görmeyebilir.
Hadis konusunda Müslüman bilginlerin geliştirdikleri yöntem o gün için ileri bir metodolojik çalışmayı ifade etse de, ilgi alanı mahza “din” olan “sünnet” gibi bir konuda Allah Resulü’nün sözlerini doğru tespit etme anlamında çok daha güvenli bir metodolojinin belirlenmesine ihtiyaç vardır. Rivayet edilen hadis metinlerine bu evsafta bir metodolojik yaklaşımla eğilinememesinin nedeni Hadis bilginlerinin konuya olan duyarsızlıkları değil, araştırma teknikleri bakımından modern çağlardaki araçsal imkanlara o gün sahip olunamamış olmasıdır. İslam egemenliğinin ilk yüzyılında hızlı ve yaygın bir İslamlaşma trendi izlenmiş, pozitif istikrarsızlığın [sosyal ve dinî hareketliliğin] hızla devam ettiği bu dönemde tüm Müslümanların Kur’an değerlerini gereği gibi içselleştirdikleri varsayılarak peygamberimizden rivayet edilen bir sözün mutlaka ona ait olması gerektiği şeklindeki iyimser kanaate sımsıkı bağlı kalınmıştır. Bu iyimser kanaatle bir Müslümanın kendi yalan ya da yanlış sözünü peygamberimize isnat edebileceğine pek az ihtimal verilmiştir. Bu nedenle, ravi güvenilirliğini ön planda tutan Ehli Hadis, rivayet ettiği hadislerin “metin tenkidi”niyapmayı hiç düşünmemiştir. Böylece hadislerin “akla, bilime, Kur’an’a, fıtrata, mütevatir sünnete ve ümmetin icmaına” uygun olup olmadığı hiç dikkate alınmamıştır. Herkesin duyup bilmesi lâzım gelen olayları yalnızca tek bir kişinin rivayet etmesi bile dikkatleri çekmemiştir.
Ancak Hadis bilginlerinin bu dikkatsizliklerini, sıradan ve kolayca anlaşılabilir yalan rivayetleri bile hakikat zannedecek kadar saf ve zekasız oldukları şeklinde değerlendirmek gerçekçi bir yaklaşım değildir. Düştükleri açmaz, insanların kendi inanç ve bakış açılarını teyit etme yönündeki beşeri zaaflarını gözlemleyememeleri, önlerine gelen rivayetleri kesin güvene değil, kesin kuşkuya öncelik vererek değerlendirme gerekliliğini kavrayamamış olmalarıdır. Onlar sadece “sahih” tanımı içindeki kriterleri göz önüne almışlar ve rivayetlerin nakil kurallarına uygun olup olmadığına dikkat etmekle yetinmişlerdir.
Bazı mezhep mensupları ise Bakara suresinin 143’üncü, Âl-i Imran suresinin 110’uncu, Enfal suresinin 64’üncü, Tövbe suresinin 100’üncü, Fetih suresinin 18’inci, Haşr suresinin 8’inci ayetlerini kendi siyasî görüşleri doğrultusunda çarpıtmışlar, ayrıca çok sayıda hadis uydurarak sahabe sıfatlı kişilerin hatasız, kusursuz, yalansız, yanlışsız, art niyetsiz ve yüzde yüz güvenilir olduklarını kabul etmişlerdir. Öyle ki, sahabe sayılanlardan bir bölümünün münafık olduğu hiç dikkate alınmadan hepsine dokunulmazlık zırhı giydirilmiştir. Durum böyle olunca da, hiç kimse önüne konulan rivayeti sorgulama cesaretini gösterememiştir. Dolayısıyla yalan ve yanlışın üstüne gidilememiş, “Hazretin böyle deyişinde, böyle yapışında mutlaka bir hikmet vardır” denilerek pek çok rivayet “sahih” kabul edilmiştir. Hâlbuki sahabe de olsa, beşerin masumluğu söz konusu olamaz. Ayrıca İslâm literatüründe “münafık” denilen kesimin peygamberimizin çevresinde bulunan, bizim de sahabe dediğimiz kimselerden oldukları unutulmamalıdır. Bu tür kimselerin her türlü hainliği, sinsi düşmanlığı yapabileceği göz ardı edilmemelidir.
Bu hatalı ön kabullerin sonucu olarak hem bazı kimselerin uydurdukları yalanlarla arı duru İslâm dinini yozlaştırma çabalarına destek olunmuş, hem de o kimselerin haksız olarak elde ettikleri saltanatları ve gayrimeşru icraatları meşrulaştırılmıştır. Peygamberimiz döneminde iktidarları ellerinden alınıp sus pus olanlar, hırs ve hınçlarını peygamberimizin vefatından yıllar sonra bu yolla almışlardır.
Bu safsataları gören din büyüklerimiz ise “Bu, yalan veya yanlıştır” deyip reddetmek yerine, onlara uygun kılıflar bulunabilmesi için yüzlerce yeni yalan ve yanlışın ortalığa yayılmasına vesile olmuşlardır.
Bu uyarıdan sonra, konumuz olan ayetteki Mescid-i Aksa’nın neresi olduğu hakkındaki araştırmamıza rivayetlerle devam edebiliriz.

RİVAYETLERDEKİ MESCİD-İ AKSA:

Yukarıda da belirtildiği gibi, “Mescid-i Aksa” ismi sadece üç rivayette geçmektedir.

1. Rivayet:

“... Ebu Hüreyre’den tahdis etti ki, Peygamber şöyle buyurmuştur: “İbadet için şu üç mescitten başkasına yolculuk edilmez: Mescidi Haram, Mescid-i Rasülillah ve Mescid-i Aksâ.” (Sahih-i Buharî, 21 kitab, 1. Bab, 1 numaralı hadis: 3.cilt/1130)


2. Rivayet:

“… Bize Şu’be, Abdulmelik b. Umeyr’den tahdis etti. O şöyle demiştir: Ben, Ziyâd’ın himayesinde olan Kazaa’dan işittim, o şöyle dedi: Ben Ebu Said Hudri’den işittim; o, peygamberden dört şey tahdis ediyordu ki, bu dört şey hem beni hayrete düşürdü, hem de sevindirdi. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Eşi veya bir mahremi kendisiyle beraber bulunmayan kadın, iki günlük mesafeye sefer etmesin. Ramazan bayramının ilk günü ile kurban bayramının dört gününden ibaret olan ramazan ve kurban bayramı günlerinde oruç tutmak yoktur. İki namazdan sonra da namaz yoktur; biri sabah namazından sonra güneş doğup yükselinceye kadar, öbürü ikindi namazından sonra güneş batıncaya kadar. Namaz kılmak için şu üç mescitten başka bir mescide sefer edilmez: Mescidi Haram, Mescid-i Aksâ ve benim mescidim.” (Sahih-i Buharî 21. Kitab, 8 numaralı hadis)


Ezrakî’nin tespitlerine göre bu rivayet, saray beslemelerinden Şihab ez-Zühri tarafındano günkü iktidara yaranmak ve iktidara meşruiyet kazandırmak maksadıyla peygamberimizin “Ancak üç mescit için sefere çıkılır. İbrahim’in mescidi [Kâbe], şu benim mescidim ve Süleyman’ın mescidi” şeklindekiifadesinin: “Ancak üç mescit için ziyaret seferine çıkılabilir. Bunlar, Mescid-i Haram, şu benim mescidim ve Mescid-i Aksa’dır” şekline sokulması suretiyle tahrif edilmiştir. (Geniş bilgi Ezrakî’de mevcuttur.)

Bu iki rivayet aslında aynı olmasına rağmen ravileri farklıdır; birinci rivayet Ebu Hüreyre menşeli iken, ikincide ara ravi Ebu Said el-Hudri olmuştur. Bu konudaki başkalarının farklı rivayetleri de Şihab tarafından tahrif edilmiştir. Biz ise, orijinal olarak ileri sürülen rivayetin de uydurma olduğu kanaatindeyiz. Çünkü Kur’an’da bir çok ayette [Âl-i Imran/137, En’am/6, 11, Yusuf/109, Nahl/36, Hacc/46, Neml/69, Ankebut/20, Rum/9, 42, Fatır/44, Mümin/21, 82, Muhammed/10] seyrüsefer emredilmektedir ve bu ilâhî emirleri yasaklamak ya da sınırlamak, peygamberimizin asla yapmayacağı bir eylemdir.

3. Rivayet;

İbrahim İbn Yezid et-Teymî anlatıyor: Babamdan mescidin avlusunun kenarında Kur’ân öğreniyordum. Bu sırada secde âyeti okumuşsam babam hemen secdeye kapanıyordu. Kendisine: “Babacığım yolda niye secde ediyorsun?” diye sordum. Dedi ki: “Ben Ebu Zerr (ra)’ın şöyle dediğini işittim: Rasülüllah’a yeryüzünde inşa edilen ilk mescidin hangisi olduğunu sordum: Mescid-i Haram olduğunu söyledi. Ben: Sonra hangisi? dedim, Mescidi Aksâ! diye cevap verdi. Ben: İkisi arasında kaç yıl fark var? dedim. Kırk yıl! dedi ve ilave etti: Yeryüzü sana mescittir, öyleyse nerede namaz vaktine ulaşırsan namazını kıl, çünkü fazilet ondadır.”

Bu rivayet, Sahih-i Buharî’nin Kitabu’l-Enbiya bölümünde 40 ve 98 numara ile yine Ebu Zerr kaynaklı, ama son ravileri farklı olarak yer almıştır. Oradaki metinlerde de “Mescid-Aksa” adı geçmektedir. Bu üçüncü rivayette dikkat edilmesi gereken nokta, Mescid-i Haram ile Mescid-i Aksa’nın yapımları arasında 40 sene olduğu şeklindeki ifadedir. Ne var ki, bu ifade tarihî gerçeklere uymamaktadır. Çünkü milâttan önce 2. bin yılın başlarında yaşamış olan İbrahim peygamberin (Ana Britannica, c:16, s:234) inşa ettiği Mescid-i Haram’ın inşa tarihi ile milâttan önce 1000-962 yıllarında hüküm sürmüş olan Davud peygamber (Ana Britannica, c:9, s:340) ve ondan sonra tahta geçen Süleyman peygamber tarafından yapılmış olan mescidin inşası arasında yaklaşık 1000-1200 sene olması gerekmektedir. Bu bilgiler ışığında, rivayetlerdeki Mescid-i Aksa’nın Davud ve Süleyman peygamberler tarafından Kudüs’te yapılan mescit olmadığı, üçüncü rivayette ortaya atılmış olan 40 senelik sürenin de uydurma olduğu kesin olarak anlaşılmaktadır. Her ne kadar rivayetlerdeki bu uydurma -hâşâ- peygamberimize mal edilmişse de, gerçekte uyduranların kim veya kimler olduğu ortadadır.
Tarihî bir gerçektir ki, gerek Kuran’ın indiği dönemde ve gerekse daha sonraki yıllarda Kudüs’teki mescit “Beytü’l-Makdis” olarak bilinir, öyle anılır ve öyle yazılırdı. Nitekim peygamberimize ve sahabeye mal edilen sahih rivayetlerin tümünde de Kudüs’teki mescit için “Beytü’l-Makdis” ifadesi kullanılmıştır:

1. Rivayet:

… Rasülüllah’ın azatlısı Meymune (ra) anlatıyor: “Ey Allah’ın Rasülü! Bize Beytü’l-Makdis hakkında fetva ver!” demiştim. Şöyle buyurdular: “Orası mahşer ve menşer yeridir. [İnsanların kıyamet gününde toplanacağı ve defterlerin yayılacağı yer.] Oraya gidin ve içinde namaz kılın. Çünkü orada kılınacak tek namaz kendi dışındaki yerlerde kılacağınız bin namaz gibidir.”
Ben tekrar sordum: “Oraya gitmeye muktedir olamazsam ne yapmalıyım?” Şu cevabı verdi: “Ona kandil yağı bağışlarsın, aydınlatılmasında kullanılır. Böyle yapan da oraya varan gibidir.” (Prof. İbrahim Canan’ın hazırladığı Kütübü Sitte kitabının 17. Cilt, 95. sayfası)

Not: Bu rivayetin birçok ta’n noktası vardır. Ancak biz bu rivayeti sadece konumuz sadedinde yani Beytü’l-Makdis konusunda ele aldığımız için diğer hususlara değinmiyoruz.

2. Rivayet;

… Abdullah b. Amr (ra) anlatıyor: Rasülüllah buyurdular ki: “Hz.Davut’un oğlu Süleyman, Beytü’l-Makdis inşaatını tamamlayınca Allah’tan üç şey talep etti: Allah’ın hükmüne uygun düşecek şekilde hüküm vermek, kendinden sonra kimseye nasip olmayacak bir saltanat, bu mescide sırf namaz kılmak niyetiyle gelenlerin günahlarından temizlenerek annelerinden doğdukları gündeki gibi olmaları.”
Sonra dedi ki: “İlk ikisi verilmiştir, üçüncünün de verildiğini ümit ediyorum.” (Prof. İbrahim Canan; Hadis Ansiklopedisi, Kütübü Sitte, c:17, s:96)

Yukarıdaki rivayetlerde görüldüğü gibi, Kudüs’teki mescidin adı o dönemde “Mescid-i Aksa” değil, “Beytü’l-Makdis”dir.
Kudüs’tekiBeytü’l-Makdis’in İslâm tarihinde önemli bir yeri vardır. Zira peygamberimiz Medine’ye hicretinde Beytü’l-Makdis’i kıble edinmiş ve bu durum uzun süre devam etmiştir.
Tarih ve rivayet kitaplarında yer aldığına göre, peygamberimiz kendisine vahiy gelmemiş olan birçok konuda Ehlikitap’ı esas almış, yani Ehlikitap’ı müşriklerden üstün tutmuştur. Hatta müşriklere muhalefet olsun diye saçlarının şeklini bile Ehlikitap’ınkine benzetmiştir. Hakkında herhangi bir vahiy bulunmayan kıble konusunda da peygamberimiz Medine’ye gelince Ehlikitap’a uymuş ve onların kıblesi olan Beytü’l-Makdis’i kıble edinmiştir. Peygamberimizin fayda umarak yaptığı bir içtihadı olan bu uygulama, rivayetlere göre 16-18 ay kadar sürmüştür. Ne var ki, bu süre zarfında bu uygulamadan beklenen fayda sağlanamamış ve peygamberimiz bu konuda Allah’tan vahiy beklemeye başlamıştır. Nitekim çok geçmeden vahiy gelmiş ve Mescid-i Haram kıble olarak belirlenmiştir. Bazıları peygamberimizin Beytü’l-Makdis’i kıble olarak seçmesinin de vahiy ile olduğunu ve sonradan bu vahyin neshedildiğini ileri sürmüşlerse de bu iddia doğru değildir.
Müminlerin Mekke dönemindeki kıbleleri ile ilgili iki farklı rivayet vardır. Konunun aslı Bakara suresinin 142-145. ayetlerde yer almakta olup oradan tetkik edilmesi daha uygundur.

BEYTÜ’L-MAKDİS’İN KIBLE OLMASI İLE İLGİLİ RİVAYETLER:

1. Rivayet:

el-Berâ anlatıyor: Rasülüllah ile birlikte Beytü’l-Makdis’e doğru on sekiz ay namaz kıldık. Medineye girişinden iki ay sonra kıble istikameti Kâ’be’ye çevrildi. Rasülüllah Beytü’l-Makdis’e müteveccihen namaz kılarken yüzünü çokça semaya çeviriyordu. Allah Teala hazretleri, peygamberinin kalbinden geçeni, yani, Kâ’be’ye yönelme arzusunu bildi. Bir gün Cebrail Aleyhisselam yükseldi. Rasülüllah, o, yerle gök arasında yükselirken onu gözüyle takip etmeye başladı, onun nasıl bir vahiy getireceğini gözetliyordu. Derken Aziz ve Celil olan Allah “Biz senin yüzünü göğe doğru çevirip durduğunu görüyoruz ...” [Bakara suresi 144. âyet] âyetini indirdi. Biz, Beytü’l-Makdis’e doğru farzın iki rekatını kılmış tam rükuda iken, bir adam gelip: “Kıble, Kâ’be’ye doğru çevrilmiştir!” haberini getirdi. Derhal yönlerimizi çevirdik. Namazımızı yenilemeyip kıldığımız kısmın devamını tamamladık. Rasülüllah: “Ey Cibril! Beytü’l-Makdis’e doğru kıldığımız namazların hali ne olacak?” diye sordu. Bunun üzerine de Allah Teala Hazretleri: “Allah sizin imanınızı [daha önce Beytü’l-Makdis’e doğru kıldığınız namazları] zayi etmeyecektir” âyetini [Bakara suresi/143] inzal buyurdu. (Prof. İbrahim Canan; Hadis Ansiklopedisi, Kütübü Sitte, c:17, s: 26, 27)

2. Rivayet;

… el-Berâ b. Âzib buyurdular ki: Rasülüllah Medine’ye gelince, önce Ensar’dan olan ecdadının -veya dayılarının- yanına indi: O zaman namazlarını on altı veya on yedi ay boyunca Beytü’l-Makdis’e doğru kıldı. Ancak kıblenin Kâ’be’ye doğru olmasını arzuluyordu. Kâ’be’ye doğru kıldığı ilk namaz da ikindi namazı idi. Bu namazı Rasülüllah ile beraber ashaptan bir grup kimse kılmıştı. Bu namazı kılanlardan biri, oradan ayrılınca bir mescide rastladı. Cemaati namaz kılıyordu ve tam rükû halinde idiler. Adam onlara: “Şehâdet ederim ki Hz. Peygamber’le Kâ’be’ye doğru namaz kıldık” dedi. Cemaat oldukları yerde Kâ’be’ye yöneldiler. Müslümanların Beytü’l-Makdis’e doğru namaz kılmaları Yahudileri memnun ediyordu. Yüzler Kâ’be’ye doğru yönelince Yahudiler bundan hiç memnun kalmadılar. Beyinsiz Yahudiler dedikoduya başladılar. Arkadan hemen şu âyet nazil oldu: “İnsanlar içinden bazı beyinsizler … [Bakara suresi âyet 142- 145].” (Prof. İbrahim Canan; Kütübü Sitte, c:2, s:154)

Bu hadis Buhari’de dört kez, Müslim’de bir kez, Tirmizi’de üç kez, Nesaî’de dört kez yer almıştır.

3. Rivayet;

Müslim ve Ebu Dâvud’un Enes’ten rivâyet ettikleri bir diğer hadis şöyledir:

Onlar Beytü’l-Makdis’e doğru yönelmiş halde sabah namazının rükûunda iken, Benî Seleme’den bir adam kendilerine uğradı ve “Kıble istikameti Kâ’be’ye çevrildi” dedi. Bu sözünü iki kere tekrar etti. Cemaat rükûda iken Kâbe’ye yöneldiler. (Prof. İbrahim Canan; Hadis Ansiklopedisi,Kütübü Sitte, c:2, s:157)


4. rivayet;

İbnü Abbas anlatıyor: Âyeti kerimenin emriyle Rasülüllah kıbleyi Kâ’be’ye yöneltince Müslümanlar sordular: “Ey Allah’ın rasülü, Beytül Makdis’e yönelerek namaz kılmış ve şimdi ölmüş olan kardeşlerimizin namazları ne olacak?” Bunun üzerine Cenabı Hakk şu âyeti indirdi: “ Senin yöneldiğin istikameti, peygamberlere uyanları, cayanlardan ayırd etmek için kıble yaptık… [Bakara suresi 143. âyet].” (Prof. İbrahim Canan; Hadis Ansiklopedisi, Kütübü Sitte, c:2, s:157)

Bu rivayet Ebu Davut ve Tirmizî’de yer almıştır.

Görüldüğü gibi Kudüs’teki mescidin adı bütün rivayetlerde Beytü’l-Makdis olarak geçmiş, birinde bile Mescid-i Aksa adı anılmamıştır. Zaten konumuz olan 1. ayette geçen Mescid-i Aksa gerçekten de Kudüs’teki mescit olsaydı, başta peygamberimiz olmak üzere tüm Müslümanlar Kudüs’teki mescit için “Mescid-i Aksa” ifadesini kullanırlar, Beytü’l-Makdis adını ağızlarına bile almazlardı.

BEYTÜ’L-MAKDİS’E MESCİD-İ AKSA ADINI KİM VERDİ?

Burada, muhtemel bir yanılgıyı önlemek için hemen belirtmek gerekir ki, “ لاقصا Aksa” sözcüğü ile “ مُقدّسmukaddes” ve “ مَقدِسmakdis” sözcükleri arasında anlam ve yapı yönünden herhangi bir bağ ve yakınlık yoktur.
Çoğunluk tarafından yanlış olarak Mescid-i Aksa diye bilinen Kudüs’teki mescit, Davud ve Süleyman peygamberler tarafından yapılmış olan mescidin [Kudüs Tapınağı] M.S. 70 yıllarında Romalılar tarafından yıkılmasından sonra yıkıntıların hemen yanına yapılmıştır. Yapılışından itibaren de adına uzun yıllarca Yahudiler tarafından “İlya Mescidi”, Araplar tarafından ise “Mescid-i Mukaddes” veya “Beytü’l-Makdis” denilmiştir:

Kudüs Tapınağı, … Birinci tapınak, Hz. Davut’un oğlu Hz. Süleyman’ın hükümdarlığı sırasında inşa edilerek İÖ 957’de tamamlandı. … Babil kralı II. Nabukadnezar İÖ 586’da … yapıyı tümüyle yıktırdı. … Babil fatihi II. Kyros [Büyük], İÖ 538’de … Yahudilerin Kudüs’e dönmelerine ve tapınağı yeniden inşa etmelerine izin verdi. Çalışmalar İÖ 515’te tamamlandı. Özgün yapının gösterişsiz bir benzeri olarak yapılan İkinci Tapınak’ın ayrıntılı plânı günümüze ulaşamadı. … İS 66’da Roma’ya karşı çıkan ayaklanma kısa sürede tapınak üzerinde odaklaştı ve İS 70’de … Romalıların tapınağı yıkmasıyla sonuçlandı. İkinci Tapınak’tan geriye yalnızca batı duvarının bir parçası, bugün Ağlama Duvarı diye anılan bölüm kaldı. …(Ana Britannica, c:19, s:420)

Görüldüğü gibi, Davud ve Süleyman peygamberler tarafından yapılan tapınak 70 yılında yerle bir olmuş ve bugüne de sadece bir duvarı kalmıştır. Ama bugün o duvardan başka 6. ve 7. yüzyıllarda tapınağın yıkıntılarının bir bölümü üzerinde inşa edilmiş iki yapı da ayaktadır. Bunlardan biri, 527-565 yılları arasında hüküm sürmüş olan Bizans imparatoru I. İustinianos tarafından yaptırılan bir bazilikadır ki, bu yapı 638 yılında halife Ömer’in Kudüs’ü almasından sonra camiye çevrilmiştir. (Ana Britannica, c:22, s:304, 305) Diğer bina ise 691 yılında Emevî halifesi Abdülmelik b. Mervan tarafından ve halife Ömer’in camiye çevirttiği yapının hemen kuzeyinde yaptırılan Kubbetü’s-Sahra’dır. (Ana Britannica, c:19, s:411)
Bazı kaynaklara göre Abdülmelik b. Mervan, kendisine karşı Mekke’de halife ilân edilen Abdullah b. Zübeyr (Ana Britannica, c:1, s:32) ile girdiği politik mücadelede bir taktik olarak Halife Ömer tarafından camiye çevrilen yapının adını, Mekke’deki Mescid-i Haram’a nazire olsun diye “Mescid-i Aksa”koymuştur. Abdülmelik b. Mervan’ın koyduğu isim meşhurlaşınca, geriye, konumuz olan 1. ayette geçen Mescid-i Aksa’nın bu mescit olduğunu kitaplara yazdırmak kalmıştır. Tahmin edileceği gibi, bu da pek zor olmamıştır. Sonuç olarak o yıllardan bu yana ne yazık ki tüm Müslümanlar bunu böyle kabul etmişler ve bunun aksini söylemek, açıklamak hatta düşünmek bile imkânsız hâle gelmiştir.
Yanlış olarak Mescid-i Aksa diye bilinen Beytü’l-Makdis hakkındaki bu tahlilimizden sonra, 1. ayetteki ifadelerle ilgili değerlendirmemize kaldığımız yerden devam edelim.
Ayetin orijinalinde yer alan “ حولhavl” kelimesinin gerçek anlamı “bir yan, bir kenar, kıyı” demek olup, çevre demek değildir. Önemine binaen, A’râf suresinin tahlilinin sonundaki “Cehennem ile İlgili Meseleler” başlığı altında verilen “havl” sözcüğü ile ilgili detayın yeniden okunmasını öneriyoruz. (Tebyînü’l-Kur’an; c:3, s:148-149)
Ancak kısaca özetlemek gerekirse, “havl” sözcüğünün esas anlamı “bir şeyin değişmesi, değişime uğrayıp başkasından ayırt edilmesi” demektir. Bir şeyin “havl”i, üzerine dönebilecek, çevrilebilecek tarafıdır. Yani bir şeyin değiştiğini gösteren, belli eden tarafı [dış yüzü, dış kenarı] o şeyin havlidir.“Hile” sözcüğü de “havl” sözcüğünden gelmektedir. (Tacü’l-Arus; c:14 s:179–186, Lisanü’l-Arab; c:2 s:664–673, Müfredat; s:137, 138)


“Havl” sözcüğü Kur’an’da 17 kez geçmektedir. Bunlardan ikisi [Bakara/233, 240] “sene” anlamında, 15 tanesi de [Meryem/68, Zümer/75, Âl-i Imran/159, Tövbe/101, 120, Ahkaf/27, Bakara/17, İsra/1, Şuara/25, 34, Mümin/7, En’âm/92, Ankebut/67, Neml/8, Şura/7] “bir şeyin dış kenarlarından birisi” anlamında kullanılmıştır. “Havl” sözcüğü Türkçemize “havlu [avlu; yapının yanı başında duvarla çevrili yer]” olarak geçmiştir.

Bir kenarını mübarek kıldığımız

“Havl” sözcüğünün yukarıdaki açıklamaları çerçevesinde, ayette geçen “bir kenarını mübarek kıldığımız” ifadesinden, Mescid-i Aksa’nın coğrafî olarak mübarek kılınmış yerin dışında, bir kenarında olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda yapılması gereken, önce mübarek yerin neresi olduğunu bulmak, sonra da bu yerin kenarının neresi olduğunu tespit etmektir.
Mübarek yerin neresi olduğu Kur’an’da bildirilmiştir:

İnsanlar için konulan ilk ev, Bekke [Mekke]’deki mübarek ve âlemlere rahmet olan evdir. (Âl-i Imran/96)

Yani, mübarek yer Kâbe’dir, diğer adıyla Mescid-i Haram’dır. Mescid-i Haram, “Haram bölgenin mescidi” demek olduğuna göre, merkezinde Kâbe’nin bulunduğu haram/mübarek/bereketli bölgenin sınırları belirlenmelidir ki, bu bölgenin kenarlarının nereleri olduğu da tespit edilebilsin.
Mekke ve Kâbe’yi konu alan tüm belgelerde haram/mübarek/bereketli bölgenin sınırları şöyle belirlenmiştir:
- Kâbe’den Medine yolu istikametine dört mil,
- Kâbe’den Yemen yolu istikametine altı mil,
- Kâbe’den Taif yolu istikametine on bir mil,
- Kâbe’den Irak yolu istikametine yedi mil,
- Kâbe’den Ci’rane vadisi istikametine dokuz mil,
- Kâbe’den Cidde yolu istikametine on mil.
Bu durumda, konumuz ayette sözü edilen Mescid-i Aksa, yukarıda sınırları belirlenmiş olan bölgenin hemen dışında, kenarında olmalıdır. Yani, adı Abdülmelik b. Mervan tarafından bu ayetlerin inişinden en az 50 sene sonra Mescid-i Aksa olarak konulmuş Kudüs’teki mescidin ayette sözü edilen Mescid-i Aksa olması mümkün değildir.

TARİHÎ KAYNAKLARDAKİ MESCİD-İ AKSA:

“Mescid-i Aksa”, “en uzak mescit” demektir. Bu ifadenin kullanılabilmesi için birden fazla mescit olması ve bu mescitlerden birinin merkeze diğerlerinden daha uzak olması gerekir. Aksi hâlde bu ifade dilbilimi bakımından hatalı olur. Nitekim o dönemin Mekke şehrinin tarih ve coğrafyasından bahseden eserlere bakıldığında, karşımıza bu mantığı doğru çıkaran bilgiler çıkmaktadır.
İlk İslâm tarihçilerinden Vakıdî’nin “Kitabü’l-Meğazî” ve el-Ezrakî’nin “Ahbâru’l-Mekke” adlı kitaplarında derlemiş oldukları bilgilere göre, Mekke’de Mescid-i Haram’dan başka değişik yerlerde mescitler vardır. Hatta bazı evler bile Mekkeliler tarafından mescit olarak kullanılmaktadır. Bu mescitlerden biri de Mekke’ye dokuz mil mesafedeki Cirane Vadisi’nin yukarısında olmasından dolayı “Mescid-i Aksa/ en uzak mescit” denilen mescittir.Bu mescidi Kureyş’ten birisi yaptırmıştır. Bir keresinde peygamberimiz burada ihrama girerek Mescid-i Haram’a gelmiş ve Kâbe’yi tavaf etmiştir. Mekke’nin fethinden sonra Müslümanlar bu eski küçük mescitleri yenilememişlerdir. Buna rağmen bu mescitlerin yerlerinde teberrüken namaz kılmışlardır.

UYARI:

O günkü Mekkeliler, kendi inanışlarına göre İbrahim peygamberin dininin mensupları idiler. Dinleri tahrifata uğramış olsa da, namaz, secde, rükû ve hacc gibi dinî vecibeleri kendi mevcut inançları doğrultusunda yerine getirmekteydiler. Peygamberimizin durumu da aynıydı. Bu husus daima göz önünde tutulmalı, namazın, secdenin ve dolayısıyla da mescidin peygamberimizin elçi oluşu ile ortaya çıktığı düşünülmemelidir. Diğer taraftan, mescit denilince bugünkü mescitler akla gelmemelidir. Örneğin Mescid-i Haram ve Mescid-i Nebevî denilince onların bugünkü şekli akla gelip bugünkü yapıları anlaşılmamalıdır. O mescitler bugünkü şaşaalı, debdebeli, şatafatlı, tantanalı hâllerine Emevi, Abbasi, Selçuklu, Osmanlı ve Suudiler döneminde getirilmişlerdir. Mescit, secde edilen yer demek olduğuna göre, bu mescitler de, namaz kılmak ya da toplantı yapmak için belirlenmiş olan yerler, yani o çağa göre basit kerpiç yapılar veya ağaçtan yapılma çardaklardır. Önemli olan yapılarının şekli değil, kullanım amaçlarıdır.
Yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında, artık ayetteki “bir kenarını mübarek kıldığımız” ifadesi daha iyi değerlendirilerek Mescid-i Aksa’nın haram/ mübarek bölgenin dışında, kenarında bir yerde olduğu anlaşılmış olmalıdır. Sonuç olarak söylemek gerekirse; Mescid-i Aksa Kudüs’te değil, Mekke’deki haram/mübarek yerin kenarındadır. Dolayısıyla, konumuz olan ayette geçen Mescid-i Aksa da, rivayetlerde söz konusu edilen mescit de Kudüs’teki mescit değil, Mekke’nin kenarındaki bu mescittir. Yani, hakikî Mescid-i Aksa Mekke’nin kenarındadır ve Kur’an’dan yapılan bu tespit, ilk dönem tarih ve coğrafya bilimcisi Vakıdi’in kitabındaki ile aynıdır.
Gerçek bu olmasına rağmen, yukarıda verdiğimiz rivayetlere tefsir, şerh ve haşiye yazanlar, bu rivayetlerde oluşan tutarsızlıklara kılıf hazırlamak için çeşitli teviller ileri sürmüşlerdir. Birçoğu gülünç olan bu tevilleri görmek için klasik kitapların orijinallerine veya tercümelerine bakılabilir.

[ÖmerFurkan]

PEYGAMBERİMİZİN YÜRÜTÜLÜŞ NEDENİ:

Ayetlerimizden gösterelim diye ...

Ayette bildirildiğine göre; Allah’ın kulu [Muhammed (as)], kendisine bir takım ayetler gösterilmek üzere, bir gece, Mescid-i Haram’dan, mübarek kılınmış yerin kenarındaki Mescid-i Aksa’ya yürütülmüştür.
Rabbimiz hem bu gösteriyi hem de ayetlerini “nerede” ve “nasıl” gösterdiğini Necm suresinde açıklamıştır. Konunun öneminden dolayı, Necm Suresi’nin ilgili bölümünün yeniden okunmasının yararlı olacağı kanaatindeyiz. (Tebyînü’l-Kur’an; c:1, s:405-415)
Kısaca özetlemek gerekirse, Necm suresinin ilgili ayetleri çarpıtılmış ve Allah`a ait olan nitelikler maalesef Cebrail`e yakıştırılarak Kur`an`ı vahyedenin Cebrail olduğu ileri sürülmüştür. Necm Suresi’nin ilgili ayetlerinde vahyi kimin öğrettiği isimle değil, sıfatlarla açıklanmıştır. Bu sıfatlar Yüce Allah’ın sıfatlarıdır. Halbuki rivayetçiler bu sıfatları Cebrail`e vermişler, 10. ayette peygamberimizin Cebrail`e kul olması anlamı ortaya çıkınca da işin içinden çıkamayarak bin bir safsata uydurmuşlardır. Kur`an`ı öğretenin Cebrail olduğunu söylemek, Kur`an`a tamamen terstir.
Tekrar konumuza dönersek; “Kulunu [Muhammed (as)’ı] ... Mescid-i Aksa’ya yürüten” ifadesinden, peygamberimizin yürümesinin ve mucizelerden en büyüğünü görmesinin geceleyin gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Yürüyüşün bir gece vakti vuku bulduğu, hem “leylen [geceleyin]” zarfıyla hem de “gece yolculuğu” anlamına gelen “esra” fiili ile vurgulanmaktadır
Bu gecenin nasıl bir gece olduğu hakkında Kur’an’da şu bilgiler verilmiştir:

- Bu gece mübarek bir gecedir:

Hâ Mîm. O ayan-beyan gösteren Kitap’a yemin olsun ki, Biz onu mübarek/ kutlu/ bereketli bir gecede indirdik. Hiç kuşkusuz biz uyarıcılarız. (Duhan/1-3)

- Bu gece Kadir gecesidir:

Biz o Kur’an’ı Kadir gecesinde indirdik. (Kadr/1)

Bu ayetlerden anlaşıldığına göre, İsra suresinin 1’inci, Duhan suresinin 4’üncü ve Kadir suresinin 1’inci ayetlerinde geçen “gece” aynı gecedir.
Bakara/185’te ise bu gecenin Ramazan ayında olduğu açıklanmıştır. Ancak hangi yıldaki Ramazan ayının kaçıncı gecesi olduğu Kur’an’da bildirilmemiştir. Rabbimizin bilgi vermediği birçok konuda olduğu gibi bu konuda da rivayetler ortaya çıkmış, bunların en sağlam kabul edilenlerinin birinde “Hicretten bir sene evvel olduğu” (Mükatil); diğerinde ise Enes ve Hüseyin’den naklen “Muhammed (as) henüz peygamber olmazdan evvel” (Zemahşerî; Keşşaf) denmiştir. Pek tabiîdir ki, bu olay peygamberimizin elçilik görevi almasından 1-2 saat önce gerçekleşmiştir. Çünkü ayette bildirildiğine göre, peygamberimiz, Mescid-i Haram’dam Mescid-i Aksa’ya, kendisine bir takım ayetler gösterilmek, yani peygamber yapılmak, vahyedilmek için yürütülmüştür. Nitekim Necm suresinden öğrendiğimize göre, peygamberimiz, bu yürüyüşün sonunda,Mescid-i Aksa’daki son sidre ağacının yanında ilk vahyi almış ve “Kul Muhammed” olarak geldiği “Cennetü’l-Meva”dan “Elçi Muhammed (as)” olarak ayrılmıştır.

Şüphesiz O, en iyi işitenin, en iyi görenin ta kendisidir.

Bu ayette Allah’ın “ السّميعsemi’” ve “ بصيرbasîr” sıfatlarıyla yer almasının sebebi, bize göre, Allah’ın toplumun cehaletinden ileri gelen sıkıntılarını görmesi ve mevcut düzenlerdeki zulümden kaynaklanan feryatları duymasıdır. Yüce Allah, bu sıkıntıları ve feryatları görmezlikten, duymazlıktan gelmemiş, toplumu aydınlatacak, insanları mutlu kılacak, onların Allah’ın rahmetine kavuşmalarını sağlayacak bir elçi görevlendirmek için o kişiyi Mescid’i Haram’dan Mescid’i Aksa’ya yürütmüştür.
Yüce Allah’ın elçi göndermesindeki bu gerekçeler, Musa peygamberin elçi yapılması ile ilgili olarak Kitab-ı Mukaddes’te de varittir:

Çıkış, 3. Bab; 7-12:

7- RAB, "Halkımın Mısır`da çektiği sıkıntıyı çok iyi biliyorum" dedi, "Angaryacılar yüzünden ettikleri feryadı duydum. Acılarını biliyorum.
8- Bu yüzden aşağıya indim. Onları Mısırlılar`ın elinden kurtaracağım, o ülkeden çıkarıp geniş ve verimli topraklara, süt ve bal ülkesine, Kenanlılar`ın, Hititler`in, Amorlular`ın, Perizliler`in, Hivliler`in, Yevuslular`ın topraklarına götüreceğim.
9- İsrailliler`in feryadı bana erişti. Mısırlılar`ın onlara yapmakta olduğu baskıyı görüyorum.
10- Gel, halkım İsrail`i Mısır`dan çıkarmak için seni Firavun`a göndereyim."
11- Musa, "Ben kimim ki Firavun`a gidip İsrailliler`i Mısır`dan çıkarayım?" diye karşılık verdi.
12- Tanrı, "Kuşkun olmasın, ben seninle olacağım" dedi, "Seni benim gönderdiğimin kanıtı şu olacak: Halkı Mısır`dan çıkardığın zaman bu dağda bana tapacaksınız."

2, 3 – Musa’ya da kitap verdik ve Benim astlarımdan “vekil” edinmeyiniz diye onu [Kitap’ı], İsrail oğulları; Nuh`la beraber gemiye taşıyarak kurtardığımız kimselerin soyundan olanlar için kılavuz kıldık. Şüphesiz o [Nuh] çok şükredici bir kuldu.

Surenin 2. ayetinden başlayıp 9. ayetine kadar devam edecek olan bu bölümde, peygamberimizin çağdaşı olan İsrailoğulları, geçmişte başlarına gelenler hatırlatılarak uyarılmaktadır. Bu uyarı, hem uzak hem de yakın tarihî geçmişleri dile getirilerek yapılmaktadır.
Konumuz olan 2, 3. ayetlerdeki uyarılarda; Allah’ın astlarından “vekil” edinmesinler diye onlara kılavuz olarak kitap yollandığı bildirilmekte, ayrıca Nuh peygamber gibi çok şükreden bir atanın soyundan olmaları sebebiyle, onların da ataları Nuh gibi çok şükreden ve “vekil” olarak sadece Allah’ı tanıyan kullar olmaları istenmektedir.
“Vekil” sözcüğü “Rabb” sözcüğüyle eş anlamlı olup “var eden, varlığı sürdüren, gelişim ve evrimi programlayan, rızk veren ve koruyan” demektir. Bu sözcüğün anlamı ile ilgili ayrıntı, Furkan suresinin sonunda bulunan “Vekâlet - Vekil - Tevekkül” başlıklı yazımızda mevcuttur. (Tebyinü’l-Kur’an; c: 3, s: 391-400)
Nuh peygamber, tarih öncesi çağda yaşadığı için aslında tüm insanların atası durumundadır. Burada İsrailoğullarının atası olarak nitelenmesi, İsrailoğullarına verilen özel mesaj sebebiyledir. Bu nitelemeyle sanki İsrailoğullarına: “Sizin dedeniz olan Nuh çok şükreden bir kuldu. Kendisine verilen her nimeti Rabbinden bilir ve karşılığını Allah için öderdi. Siz, onun zürriyetisiniz. Öyleyse atanız gibi yapın” denilmiştir.


4 - Ve Biz İsrailoğullarına Kitap’ta/ yazgıda şunu gerçekleştirdik: “Kesinlikle siz, yeryüzünde iki defa fesat çıkaracaksınız/ fesat bulacaksınız [bozguna uğrayacaksınız] ve kesinlikle büyük bir yükselişle yükseleceksiniz.”
5 – İşte o ikisinden birincisinin zamanı gelince, üzerinize güçlü kuvvetli kullarımızı gönderdik de onlar, evlerin aralarına girip araştırdılar. Ve o yerine getirilmesi gereken bir vaat idi.
6 - Sonra sizi tekrar onların [güçlü kulların] üzerine galip kıldık ve size mallarla ve oğullarla yardım ettik. Ve sizi işe yarayanlar açısından daha çok kıldık.
7 - -Eğer iyilik ettiyseniz, kendinize iyilik etmişsinizdir ve eğer kötülük ettiyseniz o da onun [kendisi] içindir-. Artık diğer fesadınızın zamanı gelince de yüzlerinizi kötülemeleri [size kötülük yapmaları], ilk kez girdikleri gibi yine mescide [Beytü’l-Makdis’e] girmeleri, ele geçirdikleri yerleri harap etmeleri için (üzerinize güçlü kullarımızı tekrar göndereceğiz).
8 - Umulur ki Rabbiniz size merhamet eder. Ve eğer siz döndüyseniz Biz de döndük. Ve Biz cehennemi, kâfirler için kuşatıcı bir zindan kıldık.

Bu ayetlerde kısaca geçmişte İsrailoğullarının güçlenip kibirlendikleri ve zorbalığa yöneldikleri zaman Allah’ın onları değişmez sünneti gereği terbiye ettiği, terbiye ederken de başlarına kendilerinden daha güçlü olan kullarını musallat ettiği anlatılmaktadır.
Ayetlerdeki anlatımlara göre, bi*rinci felâketten sonra İsrailoğulları tövbe etmişler ve ülkelerini yeniden onararak eski güçlü durumlarına dönmüşlerdir. Bu dönemde Allah onları “Eğer iyilik ettiyseniz, kendinize iyilik etmişsinizdir ve eğer kötülük ettiyseniz o da onun [kendisi] içindir. Artık diğer fesadınızın zamanı gelince de yüzlerinizi kötülemeleri [size kötülük yapmaları], ilk kez girdikleri gibi yine mescide [Beytü’l-Makdis’e] girmeleri, ele geçirdikleri yerleri harap etmeleri için (üzerinize güçlü kullarımızı tekrar göndereceğiz)diyerek uyarmıştır.
Bu uyarılar ismen İsrailoğullarına yapılmış görünse de, ilk muhatap Mekkeli müşriklerdir. Ancak ayetlerin genel mesajı Arabıyla, Yahudisiyle, Hıristiyanıyla, tüm zamanların insanlarınadır. Dolayısıyla bu ayetlerde Rabbimiz, İsrailoğullarını örnek göstererek tüm insanlara rahmet kapılarını kullarının yüzüne kapatmaya*cağını, durumunu düzeltip samimî olan herkesin rahmetinden yararlanabileceğini bildirmekte, buna karşılık taşkınlık, zulüm ve inkâr etmeleri hâlinde, dünyadaki azabın başlarına tek*rar geleceğini, ahirette de cehennemin kâfirlere ait olacağını ihtar etmektedir.
Kur’an’daki kıssaların genel bir özelliği olarak, bu ayetlerde yer alan kıssada da tarihî olayları açıklama amacı güdülmemiş, sadece İsriloğullarının başına gelen olayların sebebi ortaya konmuş ve bu sebep, farklı zaman ve mekânda yaşayan bütün insanlara örnek ve ibret olsun diye toplumsal yasa şeklinde açıklanmıştır. Ama örnek ve hatırlatma amaçlı olarak anlatılması da bu olayların dinleyenlerce meçhul olmadığına delâlet etmektedir.
İsrailoğullarının tarihinde onlarca felâket söz konusu olduğu hâlde burada “iki kez” ifadesinin kullanılması, bunların en şiddetli iki tanesine dikkat çekmek içindir. Derveze, bu iki olayı, klâsik İslâm ve Yahudi kaynaklarında yer alan birçok felâket arasından seçmiş ve İsrailoğullarının başına gelen başka olayları şöyle tespit etmiştir:

İsrailoğullarının Cezalandırılışına Dair İki Önemli Olay:

1- M. Ö. 8. yüzyılın sonlarında Asur Kralı`nın Yahudilerle savaşarak Filistin bölgesinin geneline hükmeden İsrail devletine son vermesi; onları yurtlarından sürmesi, yerlerine dışarıdan getirdikleri grupların yerleşmesidir.
2- M. Ö. 6. asrın ilk çeyreğinde, Babil kralı Buhtunnasır’ın [Nabukadnazar], İsrailoğullan`yla savaşarak "Yahuda" devletini ikinci kez yerle bir etmesi, başkentleri Orşilim`i [Beyt-i Makdis] yakıp yıkması, tapınaklarını harabeye çevirmesi, halkın genelini Babil`e sür*mesidir.
Aynı şekilde tarihin belgelediği bir başka olay daha vardır: İsrailoğulları bu iki önemli darbeden başka bir diğer darbeyi de M. Ö. 3. asırdan 1. asra kadar Şam bölge*sinde hüküm süren Yunan devletinden, ardından M. Ö. 1. asrın ilk yarılarında aynı böl*geyi hükmü altına alan Roma devletinden yediler. Filistin`e kadar Babil devletini yöne*timi altına alan Pers kralı Kurus, İsrailoğulları`na yeniden itibar kazandırdı. Bunun üze*rine başkent ve mabetlerini yeniden imar ettiler. Fakat yönetim Yunanlılar`ın eline ge*çince İsrailoğulları tekrar taşkınlıkta bulundular ve zulme başladılar. Bunun üzerine Yunan devleti onlara tavır aldı ve onları yenilgiye uğrattı. Ardından yeniden güçlendiler. Yöne*tim Roma devletine geçince isyan ettiler ve taşkınlıkta bulundular. Bunun üzerine Roma onlara dersini verdi, onları yenilgiye uğrattı. Başkentlerini ve tapınaklarını yerle bir etti. M. S. 1. asırda onlardan büyük bir topluluğu öldürdü. Geri kalan halkı darmadağın etti, mabetleri harap oldu. Bu ayetler ininceye dek durum böyle devam etti. (Derveze; Tefsirü’l-Hadis)


Yasaları çiğnedikleri takdirde İsrailoğullarının başına neler geleceği hakkında Kitab-ı Mukaddes’te şunlar yazılıdır:

Levililer; 26. Bab:

26 "Put yapmayacaksınız. Oyma put ya da taş sütun dikmeyeceksiniz. Tapmak için ülkenize putları simgeleyen oyma taşlar koymayacaksınız. Çünkü Tanrınız RAB benim.
2 Şabat günlerimi kutlayacak, tapınağıma saygı göstereceksiniz. RAB benim.
3 "Kurallarıma göre yaşar, buyruklarımı dikkatle yerine getirirseniz,
4 yağmurları zamanında yağdıracağım. Toprak ürün, ağaçlar meyve verecek.
5 Bağ bozumuna kadar harman dövecek, ekim zamanına kadar bağlarınızdan üzüm toplayacaksınız. Bol bol yiyecek, ülkenizde güvenlik içinde yaşayacaksınız.
6 "Ülkenize barış sağlayacağım. Korku içinde yatmayacaksınız. Tehlikeli hayvanları ülkenizden kovacağım. Savaş yüzü görmeyeceksiniz.
7 Düşmanlarınızı kovalayacaksınız. Kılıç darbeleriyle önünüzde yere serilecekler.
8 Beşiniz yüz kişinin, yüzünüz on bin kişinin hakkından gelecek. Düşmanlarınız kılıç darbeleriyle önünüzde yere serilecek.
9 Size iyilikle bakacağım. Sizi verimli kılıp çoğaltacağım. Sizinle yaptığım antlaşmaya hep bağlı kalacağım.
10 Eski ürününüz yemekle tükenmeyecek. Yeni ürüne yer bulmak için eskisini boşaltmak zorunda kalacaksınız.
11 Konutumu aranızda kuracak, size sırt çevirmeyeceğim.
12 Aranızda yaşayacak, Tanrınız olacağım. Siz de benim halkım olacaksınız.
13 Ben sizi Mısır`da köle olmaktan kurtaran Tanrınız RABB`im. Boyunduruğunuzu kırdım. Sizi başı dik yaşattım.

Tanrı`dan Uzaklaşmanın Cezası

14 "Ama beni dinlemez, bütün bu buyrukları yerine getirmezseniz, cezalandırılacaksınız.
15 Kurallarımı çiğner, ilkelerimden nefret eder, buyruklarıma karşı çıkar, antlaşmamı bozarsanız,
16 sizi şöyle cezalandıracağım: Üzerinize dehşet salacağım. Verem ve sıtma gözlerinizin ferini söndürecek, canınızı kemirecek. Boşa tohum ekeceksiniz, çünkü ürünlerinizi düşmanlarınız yiyecek.
17 Size öfkeyle bakacağım. Düşmanlarınız sizi bozguna uğratacak. Sizden nefret edenler sizi yönetecek. Kovalayan yokken bile kaçacaksınız.
18 "Bütün bunlara karşın beni dinlemezseniz, günahlarınıza karşılık cezanızı yedi kat artıracağım.
19 İnatçı gururunuzu kıracağım. Gök demir, yer bakır olacak.
20 Gücünüz tükenecek. Topraklarınız ürün, ağaçlarınız meyve vermeyecek.
21 "Eğer karşı çıkmaya devam eder, beni dinlemek istemezseniz, günahlarınıza karşılık cezanızı yedi kat artıracağım.
22 Üzerinize yabanıl hayvanlar göndereceğim. Çocuklarınızı öldürecek, hayvanlarınızı yok edecekler. Sayınız azalacak, yollarınız ıssız kalacak.
23 "Bununla da yola gelmez, bana karşı çıkmaya devam ederseniz,
24 ben de size karşı çıkacağım, günahlarınıza karşılık sizi yedi kez cezalandıracağım.
25 Bozduğunuz antlaşmamın öcünü almak için başınıza savaş getireceğim. Kentlerinize çekildiğinizde aranıza öldürücü hastalık salacağım. Düşman eline düşeceksiniz.
26 Ekmeğinizi kestiğim zaman, on kadın ekmeğinizi bir fırında pişirecek. Ekmeğiniz azar azar, tartıyla verilecek. Yiyecek ama doymayacaksınız.
27 "Bütün bunlardan sonra yine beni dinlemez, bana karşı çıkarsanız,
28 bu kez ben de öfkeyle size karşı çıkacağım ve günahlarınıza karşılık sizi yedi kat cezalandıracağım.
29 Açlıktan çocuklarınızın etini yiyeceksiniz.
30 Tapınma yerlerinizi yıkacak, buhur sunaklarınızı yok edeceğim. Cesetlerinizi devrilen putların üzerine serecek, sizden nefret edeceğim.
31 Kentlerinizi viraneye çevirecek, tapınaklarınızı yıkacağım. Beni hoşnut etmek için sunduğunuz kokuları duymayacağım.
32 Ülkenizi viran edeceğim, oraya yerleşen düşmanlarınız bile şaşkına dönecek.
33 Sizi öbür ulusların arasına dağıtacak, kılıcımla peşinize düşeceğim. Ülkeniz viran olacak, kentleriniz harabeye dönecek.
34 Siz düşmanlarınızın ülkesinde yaşarken, ülke ıssız kaldığı yıllar boyunca Şabatlar`ın sevincini yaşayacak. Ancak o zaman dinlenip Şabatları`nın tadına varacak.
35 Üzerinde yaşadığınız Şabat yıllarında görmediği rahatı ıssız kaldığı yıllarda görecek.
36 "Düşman ülkelerinde sağ kalanlarınızın yüreğine öyle bir korku düşüreceğim ki, rüzgarın sürüklediği yaprakların sesinden bile kaçacaklar. Savaştan kaçarcasına kaçacaklar. Peşlerinde kovalayan olmadığı halde düşecekler.
37 Kovalayan yokken savaştan kaçarcasına birbirlerinin üzerine yıkılacaklar. Düşmanlarınızın karşısında ayakta duramayacaksınız.
38 Öbür ulusların arasında yok olacaksınız. Düşman ülkeler sizi yutacak.
39 Artakalanlarınız gerek kendi, gerekse atalarının suçlarından ötürü düşman ülkelerde eriyip gidecekler.
40 "Ama işledikleri suçları, atalarının suçlarını, bana karşı geldiklerini, ihanet ettiklerini itiraf eder
41 [bu yüzden onlara karşı çıkıp kendilerini düşman ülkelerine sürmüştüm], inadı bırakıp alçakgönüllü olur, suçlarının bedelini öderlerse,
42 ben de Yakup`la, İshak`la, İbrahim`le yaptığım antlaşmayı ve onlara söz verdiğim ülkeyi anımsayacağım.
43 Ülke önce ıssız bırakılacak ve ıssız kaldığı sürece Şabatlar`ın tadına varacak. Onlar da işledikleri suçların bedelini ödeyecekler; çünkü ilkelerimi reddettiler, kurallarımdan nefret ettiler.
44 Bütün bunlara karşın, düşman ülkelerindeyken yine de onları reddetmeyecek, onlardan nefret etmeyeceğim. Böylece hepsini yok etmeyecek, kendileriyle yaptığım antlaşmayı bozmayacağım. Çünkü ben onların Tanrısı RABB`im.
45 Tanrıları olmak için öbür ulusların önünde Mısır`dan çıkardığım atalarıyla yaptığım antlaşmayı onlar için anımsayacağım. RAB benim."
46 RABB`in Sina Dağı`nda Musa aracılığıyla kendisiyle İsrail halkı arasına koyduğu kurallar, ilkeler, yasalar bunlardır.

Kitab-ı Mukaddes’in yukarıda verdiğimiz bölümünde yapılan uyarılar, başka bölümlerinde de defalarca tekrar edilmiştir:
Mezmurlar: 106, 34-38, 40, 41
İşaya Bab 1: 4-5; 21-24: Bab 2: 6, 8 Bab 3: 16-17; 25-26; Bab 8-7; Bab 30: 9-10, 12-14
Yeremya, Bab: 2: 5-7, 20, 26-28; Bab 3: 6-9; Bab 5: 1, 7-9, 15-17; Bab 7: 33, 34; Bab 15: 2, 3.
Hezekiel; Bab 22: 3, 6-12, 14-16
Matta; Bab 23: 37, 38; Bab 24: 2
Luka; Bab 23: 28-30

9, 10 - Şüphesiz ki bu Kur`an, insanları en doğru ve en sağlam şeye [rüşde, yola] kılavuzlar. Ve salihatı işleyen müminlere kendileri için kesinlikle ve kesinlikle büyük bir ecir olduğunu ve ahirete inanmayan kişiler için Bizim can yakıcı bir azap hazırladığımızı müjdeler.

[ÖmerFurkan]

2. ayette İsrailoğullarına kılavuz olarak Kitap verdiğini söyleyen Rabbimiz, burada da Müslümanlara Kur’an’ı verdiğini bildirmekte, Musa’ya verilen kitabın insanları tevhide yönelttiği gibi Kur’an’ın da en doğru, en sağlam şeye kılavuzladığını, iman edip salihatı işleyenleri büyük bir ödülle, ahirete inanmayanları ise can yakıcı bir azapla müjdelediğini açıklamaktadır.
Dikkat edilirse burada teşvik ve korkutma bir arada yapılmış, “müjde” ile başlayan cümle “tehdit” ile bitirilmek suretiyle çok farklı bir üslup kullanılmıştır. Arap edebiyatının önemli yöntemlerinden biri olan bu üslup, Kur’an’da sık sık görülmektedir.

9. ayette Kur’an için kullanılan “en sağlam şeye kılavuzlar” ifadesindeki “en sağlam şey”in ne anlama geldiğini bulmak için Cinn suresinin 3. ayetini hatırlamak gerekmektedir. Çünkü orada Kur’an için “rüşde kılavuzlar” ifadesi kullanılmıştır. Böylece bu ayette “en sağlam şey” ile kastedilenin “rüşd” olduğu ortaya çıkmaktadır.

RÜŞD

“Rüşd” sözcüğü “doğru ve eğriyi ayırt etme bilinci, zihinsel olgunluk, doğru yolu bulup ona girmek, iyi ve doğru olan şeyleri yapabilme olgunluğuna ulaşmak” demektir. (Lisanü’l-Arab, c.4, s. 148, 149 “rşd” mad.) Sözcük, Kur’an’da farklı türevleriyle 19 kez yer almaktadır [Bakara/186, 256, A’râf/146, Nisa/6, Kehf/10, 17, 24, 66, Enbiya/51, Cinn/3, 10, 14, 21, Mümin/29, 38, Hucurat/7, Hud/78, 87, 97].
“Reşit olma”, “rüşdüne erme”, “irşat etme”, “mürşit” gibi türevleri Türkçede de kullanılan “rüşd” sözcüğünün Kur’an ayetlerindeki manasını kısaca “İslâm’ın öngördüğü olgunluğa ulaşmak ve yaşamak” diye tarif etmek mümkündür.
Buna göre “rüşde kılavuzluk eden Kur’an” ifadesi, “Kur’an’ın insanları akıl kullandırtarak bilinçlendirdiği, olgunluğa ulaştırdığı, -başka bir ifade ile- kimseyi büyülemediği, kimsenin beynini yıkamadığı” anlamına gelmektedir.
Bu ayetlerde Kur’an’ın çok önemli özelliklerinden biri ortaya konularak Kur’an’ın rüşde, en sağlama iletme işini, müjde ve uyarma yöntemlerinin ikisiyle birden yaptığını göstermektedir. Kur’an’da nerede bir uyarı yapılmışsa, hemen arkasından cennet ve cehennem sahneleri verilmektedir.

SALİHATI İŞLEMEK:

“عملوا الصّلحات Salihatı işleyenler” olarak çevirdiğimiz kalıp, Kur`an`da toplam 62 ayette yer almıştır. Bu kalıbın pek çok meal ve tefsirde olduğu gibi “amel-i salih işleyenler” şeklinde çevrilmesi yanlıştır.
“اصلاح Islah” sözcüğünden türemiş olan “salihat” düzeltmek demektir. “Salihat işlemek” ise bozuk olan şeyi düzeltmek, düzelticilik yapmak, düzeltmeye yönelik işler yapmak anlamlarına gelir.
Kur`an, bozuklukları düzeltme faaliyetinde bulunanları tek kelime ile ifade etmiş ve bu kimseleri “muslih” olarak isimlendirmiştir [Bakara; 11, 220 , A`râf; 56, 85, 170 , Hud; 117 ve Kasas; 19].
Diğer taraftan Kur`an; bu ayette geçen “hakkı ve sabrı tavsiyeleşme”, Bakara/277’de geçen “namaz kılma ve zekât verme”, Hud/23’te geçen “edep ve gönülden Allah`a boyun eğme” kavramlarını aynı ayet içinde ayrı ayrı zikretmek suretiyle “salihat”tan ayırmıştır. Yani “hakkı ve sabrı tavsiyeleşme”, “namaz kılma ve zekât verme”, “edep ve gönülden Allah`a boyun eğme” gibi hasenat, Kur`an`a göre “salihat”tan sayılmamaktadır.
Kur`an`daki bu hususlar dikkate alınarak “salihat” konusunda şunları söylemek mümkündür: Namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, salihatı işlemek değildir. Ama öğüt verme yolu ile namaz kılmayanı namaz kılar hale getirmek, zekât vermeyeni zekât verir hale getirmek, oruç tutmayanı da oruç tutar hale getirmek, salihatı işlemektir. Kavramın toplumsal boyutunun ise şu şekilde tanımlanması mümkündür: Bulunduğumuz zaman ve zeminde adlî, idarî, siyasî, iktisadî ve diğer alanlarda her türlü bozukluğun düzeltilmesi için gösterilecek çaba, yapılacak uygulama, salihatı işlemektir.
Bu konuda, “dışa yansımayan işler” demek olan hasenat ile salihat arasındaki fark iyi anlaşılmalıdır. Rabbimiz bu iki konu arasındaki farkı her bir haseneye on karşılık verirken [En`âm/60], salihat karşılığında cenneti vaat etmek suretiyle çok açık bir şekilde belirlemiştir [Bakara/25, 82, Nisa/57, 122, 124; Hud/23, İbrahim/23, Kehf/107 ve daha birçok ayet].


11 – Ve insan, hayrı davet eder gibi kötülüğü davet eder. Ve insan çok acelecidir.

Bu ayette, insanların sanki hayra davet ediyormuşçasına şerre davet etmeleri gündeme getirilmiş ve insanoğlu her şeyin hemen oluvermesini isteme yönündeki bu fıtri eğilimi denetleme konusundaki dikkatsizliği sebebiyle eleştirilmiştir. Bu ayet aynı zamanda “kılavuz”un önemine işaret etmektedir. Çünkü kendisi için neyin iyi neyin kötü olduğunu bilmeyen insan, Allah tarafından verilen kılavuz sayesinde iyiyle kötüyü birbirinden ayırıp kendisine zarar veren davranışlardan sakınabilir.
İnsanın hayrı çağırır gibi şerri çağırması, Kur’an’ın diğer ayetlerinden yararlanılarak iki şekilde anlaşılabilir:
a- İnsan, yaptığı bir davranışın ne sonuç vereceğini kesin olarak bilmediği için, bazen kendisine zarar verecek olan bir şeyi yararlıymış gibi isteyebilir:

Ve savaş sizin için hoş olmayan bir şey olmasına rağmen o size yazıldı [farz kılındı]. Olabilir ki siz, sizin için hayırlı olan bir şeyden hoşlanmazsınız. Yine olabilir ki, siz, sizin için şerli olan bir şeyi seversiniz. Ve Allah bilir, siz bilmezsiniz. (Bakara/216)

Bu duruma verilebilecek bir diğer örnek de şudur: İnsanların pek çoğu, başlarına gelen sıkıntı verici herhangi bir olay üzerine “Ölsem de kurtulsam” der. Böyle söylemekteki amacı, kendisine sıkıntı veren o olayın etkisinden kurtulmaktır. Halbuki küçük sıkıntı ve eziyetlerden kurtulmak için ölümü isterken, o güne kadar yaptıkları yüzünden ahirette sürekli azabı hak edip etmediğinin hesabını yapmayı aklına bile getirmemiştir. Kendini Allah’a affettirmek için tövbe edip O’nun istediği gibi bir insan olmaya çabalayacağı yerde, sadece o andaki azaptan kurtulmayı düşünerek kısa yoldan ölümü istemektedir. Oysa bu düşüncesiz ve aceleci tavrıyla azabın en korkunç ve sürekli olanını tercih etmiş olmaktadır.

b- İnsan, eski kavimlerin yaptığı gibi, inanmadığı için azabı isteyebilir:

Bir vakit de, “Ey Allah’ım, eğer bu Senin katından gelmiş bir hakk [gerçek] ise, hiç durma üstümüze gökten taşlar yağdır veya bize çok acı veren bir azap ver” demişlerdi. (Enfal/32)

Bir de onlar [duyarsız kavim]; “Eğer doğrulardan iseniz bu söz verilen [tehdit] ne zaman?” diyorlar. (Ya Sin/48)

Ve senden azabı çarçabuk istiyorlar. Eğer belirlenmiş/ adı konmuş bir ecel [vade] olmasaydı, azap onlara elbette gelmişti. Ve o, hiç farkında olmadıkları bir sırada kendilerine ansızın elbette gelecektir.
Senden azabı çarçabuk istiyorlar. Hâlbuki cehennem, o kâfirleri kesinlikle kuşatıcıdır. (Ankebut/53, 54)

Nihayet onu, vadilerine doğru gelen geniş bir bulut halinde gördüklerinde; “Ha işte!” dediler, “Bu bize yağmur getirecek bir bulut!” Hayır, aksine o, çabuklaştırmaya çalıştığınız şeyin ta kendisi; Rabbinin emriyle her şeyi yerle bir eden içinde acıklı bir azap olan rüzgâr. Sonunda o hâle geldiler ki, konutlarından başka hiçbir şey görünmüyordu. Günahkârlar topluluğunu işte böyle cezalandırırız biz. (Ahkaf/24, 25)

Yahut onlar dolaşıp dururlarken [Allah`ın azabının] kendilerini yakalayıvermesinden emin mi oldular? Üstelik onlar, aciz bırakanlar da değillerdir. (Nahl/46)

Ve onlar senden, iyilikten önce kötülüğü çabuklaştırmanı isterler. Hâlbuki onlardan önce onlara misal olacak cezalar gelip geçmiştir. Ve gerçekten senin Rabbin, zulümlerine karşılık insanlar için cidden mağfiret sahibidir. Ve kesinlikle senin Rabbin, azabı cidden çok çetin olandır. (Ra’d/6)


12 – Ve Biz geceyi ve gündüzü iki ayet kıldık. Sonra Rabbinizden bir lütuf aramanız, yılların sayısını ve hesabını bilmeniz için gecenin ayetini silip, bir gördürücü olarak, gündüzün ayetini kıldık [getirdik]. Ve Biz her şeyi detaylandırdıkça detaylandırdık.

Bu ayette, gece ve gündüzün düşünenler, akıllarını kullananlar için Allah’ı tanımaya kanıt ve bir ibret olduğu açıklanmaktadır. Bu açıklama değişik ifadelerle başka ayetlerde de yapılmıştır:

Geceyi bir örtü yaptık. Gündüzü de bir geçim zamanı yaptık. (Nebe’/10, 11)

O [Allah], içinde dinlenesiniz diye sizin için geceyi, göresiniz diye de gündüzü kılandır. Şüphesiz bunda kulak verecek bir kavim için ayetler vardır. (Yunus/67)

Şüphesiz ki göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün birbiri ardınca gelişinde, insanlara yarar şeylerle denizde akıp giden gemide, Allah’ın semadan bir su indirip de onunla yeri ölümünden sonra diriltmesi ve onda, deprenen canlıları yaymasında, rüzgarları evirip çevirmesinde, gök ile yer arasında emre hazır olan bulutta şüphesiz akıllarını çalıştıran bir kavim için elbette ayetler vardır. (Bakara/164)

De ki: “Gördünüz mü [Düşündünüz mü hiç], eğer Allah üzerinizde geceyi ta kıyamet gününe kadar aralıksız devam ettirse, Allah’tan başka size ışık getirecek ilâh kimdir? Hâlâ kulak vermeyecek misiniz?”
De ki: “Gördünüz mü [Düşündünüz mü hiç], eğer Allah üzerinizde gündüzü ta kıyamet gününe kadar aralıksız devam ettirse, Allah’tan başka, istirahat edeceğiniz geceyi size getirecek ilâh kimdir? Hâlâ görmeyecek misiniz?”
Ve O’nun [Allah’ın] rahmetindendir ki O, geceyi ve gündüzü geceleyin dinlenesiniz, [gündüzün] ise O’nun lütuf ve kereminden arayasınız diye kıldı. Ve umulur ki şükredersiniz [karşılığını ödersiniz]. (Kasas/71-73)

Gökte burçlar kılan, onların içinde bir kandil ve aydınlatıcı bir Ay kılan ne cömerttir.
Ve O, öğüt almayı veya şükretmeyi dileyen kimseler için gece ile gündüzü hılfeten [birbiri ardınca] kılandır. (Furkan/61, 62)

Ve O [Allah], diriltir ve öldürür. Gece ile gündüzün birbirini takip etmesi de yalnızca O’nun içindir. Hâlâ aklınızı kullanmıyor musunuz? (Müminun/80)

O [Bir tek, Kahhar; Allah], gökleri ve yeri hakk ile yarattı, geceyi gündüzün üstüne bürüyor, gündüzü de gecenin üstüne bürüyor. Güneş’i ve Ay’ı emre amade kılmıştır. Hepsi de adı konmuş bir ecele akıp gitmektedir. İyi bilin ki, O, çok güçlü ve çok bağışlayıcıdır. (Zümer/5)

Gece de onlara [duyarsız kavme] bir delildir. Biz ondan [geceden] gündüzü sıyırırız da onlar hemen karanlığa dalıverirler.
Kendi yolunda kendisi için kararlaştırılmış olan için akıp giden Güneş de [duyarsız kavim için bir delildir]. İşte bu, çok güçlü ve her şeyi bilen Allah’ın takdiridir [ayarlamasıdır]. (Ya Sîn/37, 38)


VAKTİN ÖNEMİ

Saat, gün, ay ve yıl ile ifade edilen “vakit”, toplumsal hayatta olduğu kadar dinî hayatta da büyük öneme sahip bir kavramdır. Çünkü dinî hayatta salat, zekat, oruç, hacc gibi ibadetler mevkutedir, yani belli bir zamana göre düzenlenmiştir. İşte, Allah’ın bir ayeti olduğu bildirilen gece ile gündüz, diğer birçok hayatî konuda olduğu gibi “vakit” konusunda da temel bir öge niteliğindedir. Öyle ki, zamanın ölçülmesi ancak gece ile gündüzün varlığı ile mümkün olur.

O, Güneş’i bir aydınlık, Ay’ı bir ışık yapan ve senelerin sayısını ve hesabını bilesiniz diye Ay’a menziller ayarlayandır. Allah bunu ancak gerçek ile yaratmıştır. O, bilecek olan bir kavim için ayetleri detaylandırır.
Şüphesiz gece ile gündüzün birbiri ardınca gelmesinde ve Allah`ın göklerde ve yerde yarattığı şeylerde ittika eden bir kavim için nice deliller vardır. (Yunus/5, 6)

Sana hilallerden [yeni aylardan] soruyorlar. De ki: “Onlar, insanlar ve hacc için, zaman ölçmeye yarar.” Evlerinize arka taraflarından girmeniz “birr” değildir. Ama “birr”, takvalı davranmaktır. Öyleyse, evlerinize kapılarınızdan girin. Ve Allah’a takvalı davranın. Belki başarıya erenlerden [kurtulanlardan] olursunuz! (Bakara/189)

Tan yerini yarandır. Geceyi dinlenme zamanı, Güneş ve Ay’ı zaman ölçüsü kılmıştır. Bu, Güçlü Olan’ın, Bilen’in takdiridir [belirlemesidir]. (En`âm/96)

Ayette geçen “gecenin ayetini silip, bir gördürücü olarak, gündüzün ayetini kıldık [getirdik]” ifadesi, bir zamanlar Ay’ın da Güneş gibi ısı ve ışık veren bir durumda olduğunu, daha sonra da bu özelliğini kaybedip sadece yansıtan niteliğe büründüğünü düşündürmektedir. Bilindiği gibi, Ay’ın oluşumu ve evrimi hakkında ortaya atılan üç varsayım da [Yer’in bölünmesi, Yer çevresinde yoğunlaşma, Yer yörüngesine yakalanma gibi teoriler] bugüne kadar ispatlanamamış, onlar ışığında Ay’ın ve Yer’in mevcut durumlarına yeterli açıklamalar getirilememiştir. Belki ilerideki zamanlarda Ay’ın oluşumu kesin kanıtlarla izah edilebilir hâle gelecek ve ayetteki ifadenin nasıl anlaşılması lâzım geldiği ortaya çıkacaktır. Bu takdirde bir gerçeğin daha asırlar önceden Kur’an’da açıklanmış olduğu görülecek ve Kur’an’ın bir mucizesi daha gözler önüne serilmiş olacaktır.
Ayetin son cümlesi olan “Ve Biz her şeyi detaylandırdıkça detaylandırdık” ifadesi, “Dininiz ve dünyanız için ihtiyaç duyduğunuz her şeyi detaylıca izah ettik, ortaya koyduk” anlamında olup bu husus Kur’an’da farklı ifadelerle başka ayetlerde de dile getirilmiştir:

Ve yeryüzünde hiçbir dabbeh/ canlı ve iki kanadıyla uçan hiçbir kuş yoktur ki, sizin gibi ümmetler [önderli topluluklar] olmasın. Biz kitapta hiçbir şeyi noksan bırakmadık. Sonra onlar Rabblerine toplanacaklardır. (En’âm/38)

Ve Biz o gün, her ümmet içinde, kendilerinden kendi aleyhlerine bir şahit göndereceğiz. Seni de onların üzerine şahit getireceğiz. Biz bu kitabı da, her şeyi açıklayan ve Müslümanlara bir kılavuz, bir rahmet ve bir müjde olarak indirdik. (Nahl/89)

Şüphesiz ki göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün birbiri ardınca gelişinde, insanlara yarar şeylerle denizde akıp giden gemide, Allah’ın semadan bir su indirip de onunla yeri ölümünden sonra diriltmesi ve onda, her dabbeden [deprenen canlılardan] yaymasında, rüzgarları evirip çevirmesinde, gök ile yer arasında emre hazır olan bulutta şüphesiz akıllarını çalıştıran bir kavim için elbette ayetler vardır. (Bakara/164)

Ayetin son bölümündeki ifadeler ile “gece” ve “gündüz”ün mecaz anlamları ön plâna çıkmaktadır. Buna göre, “gece” cehaleti ve küfrü, “gündüz” de imanı ve bilgiyi ifade etmektedir.

13, 14 – Ve her insanın kendi kuşunu ayrılmayacak şekilde boynuna doladık. Ve biz kıyamet günü açılmış bulacağı kitabı onun için çıkarırız. -“Oku kendi kitabını! Bugün nefsin [kendi zatın], kendine karşı hesap sorucu olarak sana o yeter!”-
15- Kim doğru yolu bulursa sırf kendi iyiliği için doğru yolu bulmuştur. Kim de saparsa ancak kendi aleyhine sapmış olur. Ve hiçbir yük taşıyıcı başkasının yükünü çekmez. Ve Biz bir peygamber göndermedikçe, azap ediciler olmadık.

Bu ayetlerde birçok uyarıcı noktaya değinilmiştir. Anlaşılması gereken ilk nokta, “ طائرtair” sözcüğü ile neyin kast edildiğidir. Daha önce de açıklandığı gibi, “tair” kuş demektir. “Kuş”, iğretiliği ifade eder. Nitekim Türkçede “kuş misali” deyimi ile konu edilen şeyin kısa zaman sonra ayrılıp gideceği kastedilir.
Ayetteki “boynuna” ifadesi ise gereklilikten kinayedir. Meselâ, “Bu işi senin boynuna borç kıldım, bu işi bırakamazsın, bu iş için mutlaka sen gereklisin” anlamındaki bir cümleyi, “Bu işi senin boynuna doladım” şeklinde ifade etmek mümkündür.
Ayette geçen “kuşun boyuna dolanması” deyimi, bu durumda, insanın bir anda yapıp geçiverdiği amellerinin bile kendisinden ayrılmayacağı, bu amellerin her zaman insanla birlikte olduğu ve ahirette de birlikte olacağı anlamına gelmektedir.
Diğer taraftan, Arapların “tair” ve “tatayyur” sözcüklerini uğur-uğursuzluk anlamında kullanmalarından hareket ederek “Ve her insanın kendi kuşunu ayrılmayacak şekilde boynuna doladık” ifadesini şu şekilde anlamak da mümkündür: “Biz herkesin kaderini [kısmetini] kendi boynuna doladık, yapacağı iyi davranışlarla iyi sonuçlara, kötü davranışlarla da kötü sonuçlara ulaşır, yani iyi veya kötü işler sebep ve sonuçlarıyla kişinin kendisindedir.” Çünkü Araplar, yapmak istedikleri herhangi bir işin kendilerini hayra mı şerre mi götüreceğini anlamak için kuşların hâllerine bakarlar; ürkütüldüklerinde veya kendi kendilerine uçtuklarında kuşların sağa, sola veya yukarı doğru uçmalarından manalar çıkarırlar, buna göre de yapacakları işin kendileri için mutluluk veya mutsuzluk doğuracağına karar verirlerdi.
Sonuç olarak şöyle söylenebilir: Ayette geçen “tair”, insandan sadır olan her türlü davranışlardır. Bunlar kuş gibi uçup gitmezler, kolye gibi herkesin boynuna asılı durumdadırlar:

Her kim zerre miktarı bir hayır ilerse onu görecek, her kim zerre miktarı bir şer işlerse onu görecek. (Zilzal/ 7-8)

Onun sağından ve solundan oturmuş [yerleşik] iki tespitçi tespit edip dururken,
o [insan] hiçbir söz söylemez ki yanında hazır gözetleyen bulunmasın. (Kaf/17, 18)

Oysa üzerinizde koruyucular var.
Değerli yazıcılar
Onlar, siz her ne yaparsanız bilirler
Ebrar/ iyiler/ yardımseverler, elbette Mutluluk Cenneti’nde olacaklar,
füccar/ inançsızlar ise kesinlikle Cahim’de [Cehennemde] olacaklar. (İnfitar/10-14)

“Yaslanın oraya! İster sabredin ister sabretmeyin artık sizin için birdir. Siz sadece yaptıklarınızın karşılığını alacaksınız!” (Tur/16)

O [Bu iş], sizin kuruntularınızla ve Ehlikitap’ın kuruntularıyla değildir.Kim kötülük yaparsa onunla cezalandırılır. Ve o kendisi için Allah’ın astlarından bir Yakın Kimse ve bir yardımcı bulamaz. (Nisa/123)

15. ayetteki “Ve hiçbir yük taşıyıcı başkasının yükünü çekmez” ifadesi, 14. ayette tahlilini yapmaya çalıştığımız “Her insanın kendi kuşunu ayrılmayacak şekilde boynuna doladık” ifadesinin bir açılımı, farklı bir şekilde anlatımıdır. Her iki ifade de, hiç kimsenin başkasının işlediği suçtan sorumlu tutulmayacağını, hiç bir suçlunun işlediği suçları bir başkasına yükleyemeyeceğini; buna karşılık, güzel ve iyi amelin mükâfatının onu yapana ait olduğunu, bu mükâfattan da bir başkasının yararlanamayacağını anlatmaktadır. Bu ilke Kur’an’da değişik ifadelerle birçok ayette belirtilmiştir:

Gerçek şu ki, hiçbir günahkâr bir başka günahkârın günahını çekmez.
Gerçek şu ki, insan için çalışıp didindiğinden başka şey yoktur.
Ve onun çalışıp didinmesi yakında görülecektir. (Necm/38-40)

De ki: O [Allah] her şeyin Rabbi iken, ben Allah’tan başka Rabb mi arayayım? Her kişinin kazandığı yalnız kendisine aittir. Yükünü taşıyan kimse, bir başkasının yükünü taşımaz. Sonra sadece Rabbinizedir dönüşünüz. Böylece O [Allah], ayrılığa düştüğünüz şeyi size haber verecektir. Ve O, sizi yeryüzünün halifeleri kılan, verdikleriyle sizi belâlandırmak [sınamak] için, kiminizi kiminizin üzerine derecelerle yükseltendir. Şüphesiz Rabbin, kovuşturması çabuk olandır ve şüphesiz O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir. (Enam/164, 165)

Ve yük çeken bir kimse, başkasının yükünü yüklenmez. Eğer ağır yüklü bir kimse, onun yüklenilmesine çağırsa da ondan hiç bir şey yüklenilmeyecek -bir akrabası olsa bile-. Şüphesiz sen ancak Rabblerine karşı gaybde haşyet duyan ve salatı ikame edenleri uyarırsın. Her kim arınırsa ancak kendisi için arınır. Dönüş de yalnızca Allah’adır. (Fatır/18)

Eğer inkâr edecek olursanız, artık şüphesiz Allah size hiç bir ihtiyacı olmayandır ve O, kulları için küfre rıza göstermez. Ve eğer şükrederseniz, sizin [yararınız] için ondan razı olur. Hiç bir [suçlu] günahkâr, bir başkasının günah yükünü yüklenmez. Sonra Rabbinize döndürüleceksiniz, böylece yaptıklarınızı size haber verecektir. Şüphesiz O, sinelerin özünde saklı olanı bilendir. (Zümer/7)

Tabiî ki, bu ilke, kişinin önderlik yapmak, teşvik etmek suretiyle sebep olduğu ama fiilen başkaları tarafından işlenen suçlardaki payını ortadan kaldırmamaktadır. Çünkü “herkesin eserlerinden sorumlu tutulacağı” ilkesi, suça azmettirenlerin ve kötü eser bırakanların da suçu işleyenlerin cezasından ayrıca pay alacaklarını bildirmektedir:

Kıyamet günü, kendi günahlarını tam olarak yüklenmek ve bilgisizlikleri yüzünden saptırmakta oldukları kimselerin günahlarından bir kısmını da yüklenmeleri için. Dikkat edin, yüklendikleri şey ne kötüdür! (Nahl/25)

Şüphesiz ki ölüleri ancak Biz diriltiriz Biz. Onların önceden yapıp gönderdiklerini ve eserlerini de yazarız. Zaten Biz her şeyi bir “imam-ı mübin”de sayıp tespit etmişizdir. (Ya Sin/12)

DİNDE KUR’AN DIŞI BİR KAYNAK YARATILMAMASI HAKKINDA TARİHTEN BİR OLAY:

İbn Ömer, Rasülullah (as)’ın "Ölü, ehlinin, çoluk çocuğunun ağlaması sebebiyle azâb görür" dediğini rivayet etmiştir. Halbuki Aişe, bu haberin sıhhatini ta`n etmiş, tenkidinin doğruluğuna da, Cenâb-ı Hakk`ın “bir günahkâr başkasının günah yükünü yüklenmez" ayetiyle istidlal etmiştir. Çünkü çoluk-çocuğunun ağlaması sebebiyle kişiye azap etmek, kişiyi başkasının suçu sebebiyle sorgulamak olur ki, bu da bu ayetin hükmünün hilafınadır. (Razi, el-Mefatihu’l-Gayb;Kurtubi, el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an)

[ÖmerFurkan]

OKUNACAK KİTAP

Burada konu edilen kitap, insanın tüm amellerinin kaydedildiği kitaptır. Öyle ki, amellerin kaydından oluşan bu kitap, tıpkı bir uçağın kara kutusu, bir bilgisayarın ana belleği gibi, insanın içinde bir yerinde dürülü, kapalı durumdadır. Ahirette ise bu kitap açılacak, ekrana taşınacak ve kişiye “Oku kendi kitabını! Bugün nefsin [kendi zatın], kendine karşı hesap sorucu olarak sana o yeter!” (İsra/14) denilecektir. Eğer kitapta kayıtlı bilgiler mutluluğu gerektiren şeyler ise, mutluluk; mutsuzluğu gerektiren şeyler ise mutsuzluk baş gösterecek, böylece kişi, yargılama için kendisinden başka kimseye ihtiyaç olmayan bir mahkemede, hem sanık hem tanık hem savcı hem de yargıç olacak ve kendi kendisini yargılayacaktır.
15. ayetteki “Kim doğru yolu bulursa sırf kendi iyiliği için doğru yolu bulmuştur. Kim de saparsa ancak kendi aleyhine sapmış olur” ifadesiyle kesin ve açık olarak insanın seçme kabiliyetinin bulunduğu vurgulanmakta, nimet veya azap olarak göreceklerinin de onun bu seçiminin sonucu olduğu bildirilmektedir.

ELÇİSİZ, KİTAPSIZ, YASA KONULMADAN CEZALANDIRMA OLMAZ

15. ayetin son bölümündeki “Ve Biz bir peygamber göndermedikçe, azap ediciler olmadık” ifadesiyle, yasasız [şeriatsız] suç olmayacağı; dolayısıyla da yasa konmadan kimsenin cezalandırılmayacağı beyan edilmektedir. Bu ilke aynı zamanda elçilerin ilâhî adaletin uygulanmasındaki önemini belirtmektedir. Çünkü ceza veya mükâfat, elçinin getirdiği bu mesaja göre belirlenmekte ve kişilerin lehinde veya aleyhinde delil olarak bu mesaj kullanılmaktadır. Eğer ortada elçi vasıtasıyla getirilmiş bir mesaj yoksa, insanların adil olarak cezalandırılmaları veya mükâfatlandırılmaları mümkün olmaz. Çünkü böyle bir durumda insanlar doğru yola uymalarını gerektiren bilginin kendilerine ulaşmadığı özrünü ileri sürebilirler. Bu mazeret, onların cezalandırılmamaları talebini haklı kılan bir mazeret olur. Fakat elçinin daveti bir topluluğa ulaştıktan sonra, eğer bu davet o toplum tarafından reddedilmişse, artık insanların böyle bir özür imkânı kalmayacaktır.

Rabbin, kendilerine ayetlerimizi okuyan bir peygamberi anakente göndermedikçe, memleketleri helâk edici değildir. Zaten Biz, halkı zalim olmayan memleketleri helâk edici değiliz. (Kasas/59)

Bu, Rabbin, halkı habersiz iken ülkeleri zulüm ile helâk edici değildir. (En’am/131)

Ve Biz sadece kendileri için uyarıcılar olan kenti helâk ettik.
Öğüt! Ve Biz, zulmedenler değiliz. (Şuara/208-209)

Hâlbuki senin Rabbin, kıyamet günü, “Biz, bunlardan gafildik” demeyesiniz yahut “Bundan önce atalarımız şirk koşmuş, biz onlardan sonra gelen zürriyetiz / kuşaklarız, batılı işleyenlerin işledikleri nedeniyle bizi mi helâk edeceksin?” demeyesiniz diye, âdemoğullarının sulbünden onların soylarını çıkarır ve onları kendi nefislerine tanık eder; “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” Derler ki: “Elbette Rabbimizsin, tanıklık ediyoruz.” (A’raf/172, 173)

Ey kitap ehli! Peygamberlerin arasının kesildiği bir sırada; "Bize bir müjdeleyici ve uyarıcı gelmedi" demeyiniz diye, size teybin yapan [açıkça ortaya koyan] elçimiz geldi. İşte kesinlikle müjdeleyici ve uyarıcı size geldi. Allah, her şeye en çok gücü yetendir. (Maide/19)

Ve bu [Kur`ân], “Kitap, sadece bizden önceki iki topluluğa [yahudi ve hıristiyanlara] indirildi; Biz ise, onların okumasından habersizdik [o kitapları okuyamıyor ve dillerini anlayamıyorduk” veya “Eğer bize kitap indirilseydi, biz onlardan daha çok doğru yolda olurduk” demeyesiniz diye Bizim indirdiğimiz bereketli bir kitaptır. O nedenle, rahmet olunmanız için ona uyun ve takvalı davranın. İşte size de Rabbinizden açık delil, kılavuz ve rahmet gelmiştir. Öyleyse Allah’ın ayetlerini yalanlayıp, onlardan yüz çevirenden daha zalim kim olabilir? Ayetlerimizden yüz çevirenleri, yüz çevirmeleri sebebiyle azabın kötüsüyle cezalandıracağız. (En’am/155, 157)

Ve ansızın azap gelmeden, kişinin, “Allah’ın yanında, yaptığım ölçüsüzlüklerden dolayı yazık bana! Doğrusu ben alay edenlerdendim” demesinden yahut “Allah bana doğru yolu gösterseydi, her halde ben müttakilerden olurdum” demesinden veya azabı gördüğü zaman, “Bana bir geri dönüş olsaydı da ben de o iyilik-güzellik üretenlerden olsaydım” demesinden önce Rabbinizden size indirilenin en güzelini izleyin.” (Zümer/55, 58)

16 - Ve Biz bir ülkeyi helâk etmek istediğimiz zaman, onun varlık ve güç sahibi önde gelenlerine emrederiz de onlar orada fasıklık ederler. Artık oranın üzerine Söz hak olur da Biz orayı kökünden darmadağın ederiz.

Bu ayet, “Allah’ın sebepsiz yere bir topluluğu helâk etmek istediği” şeklinde anlaşılmamalıdır. Çünkü Allah’ın emrettiği “fısk” değil, “maruf”tur. Toplumun varlık ve güç sahibi önde gelenlerinin ayette dile getirilen fasıklıkları, Allah’ın onlara “fısk”ı emretmesi sebebiyle değil, onların, Allah’ın emrettiği “maruf”u yerine getirmeyerek sapıklık etmeleri sebebiyledir. Dolayısıyla burada toplum, önderlerini ve yöneticilerini seçerken çok dikkatli ve titiz olmaları konusunda uyarılmaktadır. Çünkü suçlu ve sapık önderlerin, kendileriyle beraber içinde yaşadıkları toplumu da felâkete sürüklemeleri kaçınılmazdır:

Ve “sadece sizden zalim olanlara isabet etmeyen fitnelerden” korunun ve hiç şüphesiz Allah’ın, azabı çetin olan olduğunu bilin. (Enfal/25)

Mealini “varlık ve güç sahibi önde gelenler” olarak verdiğimiz sözcüğün orijinali “mütref”tir. “Mütref” sözcüğü “nimet ve refahın kendisini şımarttığı kimse” demektir. Ayette sözü edilen bu tür insanlar, zenginlikleri ve sosyal konumları sayesinde toplumlarında fiilî liderler hâline gelen ve sıradan insanlar tarafından benimsenerek kendilerine uyulan kimselerdir. Ayette dile getirilen yasa [Sünnetullah], bu kimselerin, uyguladıkları zulüm ve fesatla, işledikleri türlü kötülüklerle, Allah’ın koyduğu kurallara karşı sergiledikleri isyanla diğer insanlara örnek olmaları ve onları da kendilerine benzetmeleri durumunda, Allah’ın azabını o toplumun üzerine çekecekleri ve sonuçta da toplum olarak helâk edilecekleri gerçeğidir.


17 – Ve Biz Nuh`tan sonraki nesillerden nicelerini helâk ettik. Ve kullarının günahlarını hakkıyla haberdar olan ve en iyi gören olarak Rabbin yeter.

Bu ayetten, 16. ayette bildirilen sosyolojik yasanın işlediği ve Nuh peygamberden itibaren nice helâkin bu yasa çerçevesinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Ayette Allah’ın, kullarının suçlarını hakkıyla bildiğinin ve en iyi gördüğünün vurgulanması ise, O’nun kimseye zulmetmediğini, bu helâkleri herkesin kendi davranışları ile hak ettiğini göstermektedir. Yani, yoldan çıkmış önderler kendilerine uyan halkı da yoldan çıkarmakta, bu sapkınlıklarının bir sonucu olarak ülkelerinin gerilemesine, hatta yıkılmasına yol açmaktadır. Bu, bir toplumun bütün kesimleriyle beraber azaba maruz kalması demektir.


18 - Her kim aceleciyi [çarçabuk geçen dünyayı] isterse, istediğimiz kimseye, dilediğimiz şeyi çabuklaştırırız. Sonra onun için cehennemi kılarız [hazırlarız]; kınanmış ve kovulmuş olarak oraya girer.
19 - Kim de ahireti isterse ve mümin olarak ona [ahirete] yaraşır bir çaba ile onun [ahiret] için çalışırsa, işte öylelerinin çalışmalarının karşılığı verilir.
20 - Hepsine; onlara [dünyayı isteyenlere] ve bunlara [ahireti isteyenlere] Rabbinin ihsanından veririz. Rabbinin ihsanı kısıtlanmış değildir.

13. ayetin devamı ve açıklaması durumunda olan bu ayetlerde insanlar iki gruba ayrılmıştır. Birinci grubu teşkil eden peşincilere [dünyacılara], bu dünyada kendi istedikleri kadar değil, Allah’ın dilediği kadar verileceği; ancak sonunda hor ve hakir olarak cehenneme girecekleri ihtar edilmektedir. Ahireti isteyip de oraya yaraşır bir çaba gösteren ikinci gruba ise, bu çalışmalarının karşılığının verileceği müjdelenmektedir. Ancak Rabbimiz, bu dünyada yapılacak çalışmaların [amellerin] kabulünü “iman” şartına bağlamış ve bu şartın olmazsa olmazlığını “Kim ahreti isterse ve mümin olarak ona [ahirete] yaraşır bir çaba ile onun [ahiret] için çalışırsa, işte öylelerinin çalışmalarının karşılığı verilir” ifadesi ile vurgulamıştır.
İmansız amelin hiçbir işe yaramayacağı, Kur’an’da pek çok ayette açık ve net olarak ifade edilmiştir:

Şüphesiz ki şu inkâr etmiş ve inkârcı oldukları hâlde de ölenlerin hiç birinden, yeryüzü dolusu altın -onu fidye verseler bile- asla kabul edilmeyecektir. İşte onlar, dayanılmaz azap kendileri için olanlardır. Onlar için yardımcılardan da yoktur. (Âli Imran/91)

İşte onlar, Rabblerinin ayetlerini ve O’na ulaşmayı inkâr etmişlerdi de bu yüzden yaptıkları bütün amelleri boşa gitmiştir. Artık kıyamet günü onlar için hiçbir ölçü tutturmayız [hiç bir değer vermeyiz]. (Kehf/105)

Bu gün size temiz olan şeyler helâl kılındı. Kitap verilenlerin yemeği size helâl, sizin de yemeğiniz onlara helâldir. Müminlerden özgür ve iffetli kadınlar ile sizden önce kendilerine kitap verilenlerden özgür ve iffetli kadınlar da, namuslu, fuhuşta bulunmayan ve gizlice dostlar edinmemişler olarak -onlara ücretlerini/ mehirlerini ödediğiniz takdirde- size helâl kılındı. Kim imanı tanımayıp küfre saparsa, elbette onun yaptığı boşa çıkmıştır. O, ahirette hüsrana uğrayanlardandır. (Maide/5)

Ve ant olsun ki, sana ve senden öncekilere vahyedildi ki: “Ant olsun ki, eğer şirk koşarsan amelin kesinlikle boşa gidecek ve mutlaka kaybedenlerden olacaksın. Onun için, tam aksine yalnız Allah’a kulluk et ve şükredenlerden ol. (Zümer/65, 66)

Size karşı kıskanç olarak. Derken o korku gelince, sen onları, ölümden baygınlık sarmış kimse gibi gözleri dönerek sana bakıyorlarken gördün. Sonra o korku gidince, iyiliğe kıskançlık ederek size keskin keskin diller sıyırdılar. İşte bunlar iman etmediler de Allah amellerini boşa çıkardı. Ve bu, Allah üzerine çok kolaydır. (Ahzab/19)

Birbirlerine gösterilmiş oldukları hâlde suçlu o günün azabından kurtulmak için oğullarını, eşini ve kardeşini, kendisini barındıran, içinde yetiştiği tüm ailesini ve yeryüzünde bulunanların hepsini fidye vermek ister. Sonra kendini kurtarabilsin. (Mearic/11-14)

Bugün artık sizden fidye alınmaz, kâfirlerden de. Sizin varacağınız yer ateştir. O, size yaraşandır. O, ne kötü bir dönüş yeridir! (Hadid/15)

İşte bu, Allah’ın kılavuzluğudur. O, onunla kullarından dilediğine kılavuzluk eder. Ve eğer onlar ortak koşsalardı, kesinlikle yapmış oldukları şeyler boşa gitmişti. (Enam/88)

İşte onlar, kendiler için, ahirette ateşten başka bir şey olmayanlardır. Sanayi ürünleri de orada boşuna gitmiştir. Yaptıkları şeyler de batıldır. (Hud/16)

Sana haram aydan ve onda [o haram ayda] savaşmaktan soruyorlar. De ki: Onda savaşmak, büyüktür ve Allah yolundan alıkoymaktır, O’nu ve Mescid-i Haram’ı inkâr etmektir. Ve onun [Mesci-i Haram’ın] halkını oradan çıkarmak, Allah yanında daha büyüktür. Ve fitne, öldürmekten daha büyüktür. Onlar, eğer güç yetirirlerse, sizi dininizden döndürmek için sizinle savaşmaktan hiçbir zaman geri durmazlar. Sizden de her kim, dininden döner ve kâfir olarak can verirse artık onların bütün amelleri, dünyada ve ahirette boşa gitmiştir. Ve işte onlar, ateşin ashabıdır. Onlar orada sürekli kalanlardır. (Bakara/217)

Buna karşı seninle münakaşaya kalkışırlarsa artık de ki: “Ben, yüzümü [tüm benliğimi] Allah’a teslim etmişimdir, bana uyan kimseler de.” Ve kendilerine kitap verilenlere ve Ümmîlere [Anakentlilere] de ki: “Siz de teslim oldunuz mu/ İslâm’ı kabul ettiniz mi?” Eğer teslim olurlarsa/ İslâm’a girerlerse artık hidayete ermiş olurlar. Eğer yüz çevirirlerse de artık, sana düşen şey ancak tebliğ etmektir. Ve Allah kulları en iyi görendir.
Şüphesiz Allah’ın ayetlerini inkâr edenler ve haksız yere peygamberleri öldürenler, insanlardan hakların verilmesini emreden kimseleri öldürenler… Hemen bunları acıklı bir azapla müjdele!
İşte bunlar, dünyada ve ahirette de bütün yaptıkları boşa gitmiş olan kimselerdir. Onlar için yardımcılardan da yoktur. (Âl-i Imran/20-22)

Ve iman etmiş kişiler; “Kesinlikle, sizinle beraber olduklarına dair, Allah’a bütün güçleriyle yemin edenler bunlar mı?” derler. Onların amelleri boşa gitmiştir ve onlar kaybedenler olmuşlardır. (Maide/53)

Ayetlerimizi ve ahiretteki karşılaşmayı yalanlayanların amelleri hepten boşa gitmiştir. Onlar kendi yaptıklarından başka bir şey ile mi cezalandırılırlar? (Araf/147)

Allah’ın mescitlerini, ancak Allah’a ve ahiret gününe inanan, salatı ikame eden/ kılan, zekatı veren ve sadece Allah’a haşyet duyan kimseler imar ederler. Artık işte onların, hidayet üzere olanlardan olmaları umulur. (Tövbe/18)

Siz de tıpkı kendinizden önceki, sizden daha güçlü, kuvvetli, mal ve evlâtça sizden daha varlıklı ve de paylarına düşen kadar yararlanan kimseler gibisiniz. İşte siz de sizden öncekiler paylarına düşen kadarıyla nasıl yararlanmak istedilerse siz de onlar gibi payınıza düşen kadarıyla yararlanmak istediniz. Siz de dalanlar gibi daldınız. İşte bunların, dünyada ve ahirette amelleri boşa gitti ve işte bunlar hüsrana uğrayanların ta kendileridir. (Tövbe/69)

İnkâr eden kişiler ise, artık yıkım onlara! Ve O [Allah], onların amellerini saptırmıştır.
Bu, onların, Allah’ın indirdiklerini beğenmediklerinden dolayıdır. Artık O [Allah] da onların amellerini boşa çıkarmıştır. (Muhammed/8, 9)

Şüphesiz doğru yol kendilerine açıkça belli olduktan sonra gerisin geri küfre dönenler, şeytan, hoş göstermiş ve onları uzun emellere düşürmüştür.
Bu, onların, Allah’ın indirdiğini beğenmeyen kimselere; “Bazı işlerde biz size itaat edeceğiz.” demeleri sebebiyledir. Oysa Allah onların gizlediklerini biliyor.
Artık melekler onların yüzlerine ve arkalarına vurarak canlarını alırken nasıl olacak!
Bu, onların Allah’ı gazaplandıran şeylere uymaları ve O’nun rızasını beğenmemelerinden dolayıdır. Artık Allah onların amellerini boşa çıkarmıştır. (Muhammed/25-28)

Şüphesiz ki, şu inkâr eden, Allah yolundan meneden ve kendilerine doğru yol açıkça belli olduktan sonra Peygamber’e karşı gelen kişiler, Allah’a hiçbir şeyce zarar veremezler. Ve O [Allah], onların yaptıklarını boşa çıkaracaktır. (Muhammed/32)

Ve eğer ki zulüm yapmış olan herkes, yeryüzünde ne varsa kendisinin olsa onu feda ederdi [kurtulmalık verirdi] ve onlar azabı görünce pişmanlık duyardı. Ve aralarında adalet gerçekleştirildi. Ve onlar haksızlığa uğramazlar. (Yunus/54)

Rabblerine uyanlar için daha güzeli vardır. O’na uymayanlar ise, yeryüzünde bulunan ne varsa hepsi ve onunla birlikte bir misli daha kendilerinin olsa, onu kurtuluş fidyesi olarak verirlerdi. İşte onlar, hesabın kötüsü kendileri için olanlardır. Varacakları yer de cehennemdir. Orası da ne fena yataktır. (Ra’d/18)

Ve eğer bütün yeryüzündekiler ve onunla birlikte bir o kadarı da o zulmeden kişilerin olsaydı, kıyamet günü azabın kötülüğünden kurtulmak için onu mutlaka kurtulmalık verirlerdi. Ve onların hiç hesaba katmadıkları şeyler, Allah tarafından karşılarına çıkarılır. (Zümer/47)

Şüphesiz, bütün yeryüzündekiler ve onunla birlikte bir o kadarı daha, kıyamet gününün azabından kurtulmalık vermek için inkâr eden kişilerin olsa, onlardan kabul edilmez. Ve onlar için can yakıcı bir azap vardır. (Maide/36)

İşte onlar, Rabblerinin ayetlerini ve O’na ulaşmayı inkâr etmişlerdi de bu yüzden yaptıkları bütün amelleri boşa gitmiştir. Artık kıyamet günü onlar için hiçbir ölçü tutturmayız [hiç bir değer vermeyiz]. (Kehf/105)

Biz kıyamet günü için adalet terazileri koyarız; hiçbir kimse, hiçbir şeyce haksızlığa uğratılmaz, [o şey] bir hardal tanesi ağırlığınca da olsa, onu getiririz. Ve hesap görenler olarak Biz yeteriz. (Enbiya/47)

Sur’a üflendiği zaman, işte o gün aralarında soy sop ilişkisi yoktur. İstekleşemezler de [kimse kimseden bir şey isteyemez].
Böylece kimlerin tartıları ağır basarsa, işte bunlar asıl kurtuluşa erenlerdir.
Kimlerin de tartıları hafif gelirse, artık bunlar da kendilerine yazık etmişlerdir; cehennemde sürekli kalıcıdırlar.
Orada onlar dişleri sırıtır hâlde iken ateş yüzlerini yalar.
Benim ayetlerim size okunmadı mı? Siz ise onları yalanlıyordunuz.
Dediler ki: “Rabbimiz! Azgınlığımız bizi yendi ve biz, bir sapıklar topluluğu olduk. Rabbimiz! Bizi buradan çıkar. Eğer bir daha aynısını yaparsak işte o zaman gerçekten biz zalimleriz.”
O [Allah] dedi ki: “Alçaldıkça alçalın orada! Bana konuşmayın da. (Müminun/101-108)


21 - Onların bir kısmını bir kısmı üzerine fazlalıklı kıldığımıza bir bak! Elbette ahiret, dereceler bakımından daha büyüktür, fazlalık bakımından da daha büyüktür.

Ayette geçen “Onların bir kısmını bir kısmı üzerine” ifadesindeki “kısım” sözcüğü ile cennetliklerin ve cehennemliklerin kastedildiği kabul edilirse; bu iki kesim arasındaki fazlalıkların dünyaya ait mal-mülk, makam-mevki, yeme-içme konularında değil, cehennemliklerde bulunmayan onur, saygı, merhamet, şefkat, sevgi, sorumluluk, sosyal destek, iyi niyet, hakkı ve sabrı tavsiyeleşme gibi meziyetler konusunda olduğu söz konusu olur.
Eğer ayette geçen “kısım”ların, cennetlikler ile cehennemliklerin kendi içlerindeki bir ayırım olduğu kabul edilirse, ayetin birinci cümlesinin takdiri şu şekilde yapılabilir: “Bizim her iki gruba da dünyada iken mubah olan şeyleri nasıl verdiğimize bir bak! Nasıl bazısını bazısına fazlalıklı kılmış ve bir mubahı bir mümine verirken bir diğerine vermemişiz! Yine nasıl bir kâfire verirken bir diğerine vermemişiz!”
Bu farklı vermelerin sebebi Kur’an’da Rabbimiz tarafından şöyle açıklanmıştır:

Rabbinin rahmetini onlar mı paylaştırıyorlar? Şu basit hayatta [dünya hayatında] onların geçimliklerini aralarında Biz paylaştırdık, Biz! Birbirlerine işlerini gördürsünler diye Biz onların bir kısmını bir kısmının üzerine derecelerle yükselttik. Ve Rabbinin rahmeti onların biriktirdikleri şeylerden daha hayırlıdır. (Zühruf/32)

Ve O sizi yeryüzünün halifeleri yapan, size verdiği şeylerde, sizi denemek için, bazınızı bazınızın üstüne yükseltendir. Şüphesiz Rabbin, kovuşturması çabuk olandır ve O, kesinlikle çok bağışlayandır, Rahîm’dir. (En’am/165)

Ve Allah rızk konusunda kiminizi kiminize fazlalıklı kılmıştır. Kendilerine fazlalık verilenler, kendi rızklarını sağ ellerinin malik olduklarına, hepsi onda eşit olmak üzere vermezler. O hâlde bunlar Allah’ın nimetini bilerek inkâr mı ediyorlar? (Nahl/71)

Konumuz olan ayetin ikinci cümlesinde ahiretin dereceler ve fazlalıklar bakımından daha büyük olduğunun bildirilmesi, dünya nimetlerini elde etmek için gösterilen gayretten daha fazlasının ahiret nimetleri için gösterilmesi gerektiğine işaret etmektedir. Çünkü ahiret yurdundaki nimetler, dünyadakilere göre çok daha mükemmeldir:

Cennet ashabı, o gün kalacak yer açısından çok iyi, dinlenecek yer bakımından da daha güzeldir. (Furkan/24)

Diğer taraftan, ahiret yurdunun dereceler bakımından büyük olması, cennet ve cehennemdeki dereceler arası farklılıkların dünyadakine kıyasla daha büyük olduğunu göstermektedir. Yani, dünyadaki en üst derecenin nimetleri ile ahiretteki en üst derecenin nimetleri birbirine denk olmayacağı gibi, dünyadaki en alt derecenin rezilliği ile ahiretteki en alt derecenin rezilliği de birbirine denk değildir. Her iki kıyaslamaya göre de ahiretin nimet veya rezilliğinin dünyadakinden daha büyük olduğuna kuşku yoktur. Kişilerin, farkları büyük olan bu uhrevî derecelerden hangisine girecekleri ise onların dünyada iken ortaya koydukları amellere bağlıdır. Dünyada farklı ameller ortaya koyan insanlar ahirette de farklı dereceler elde edecekler, ya cehennemin değişik tabakalarında zincirler, bukağılar, ateş ve daha nice azap dereceleriyle karşılaşacaklar, ya da cennette değişik nimetlerin bulunduğu sefa derecelerine nail olacaklardır.

22 - Allah ile birlikte başka bir ilâh kılma [edinme, tanıma]! Yoksa kınanmış ve yalnız başına bırakılmış olarak oturup kalırsın.

19. ayette amellerin işe yaraması kişinin imanlı olması şartına bağlandıktan sonra, bu ayette imanın izahına başlanmış ve imanın olmazsa olmazı olan “tevhit”e, şirkten arınmaya dikkat çekilmiştir. Zira şirk, kişinin amellerinin yok sayılmasına yol açan küfrün yegâne affedilmeyecek türüdür.
Bu pasajdaki hitap 18. ayette geçen “ منmen [her kim]”e yönelik iken, bu ayette İltifat sanatı yapılarak söz doğrudan muhataba yöneltilmiştir. Ayetin ilk muhatabı ise peygamberimizdir. Böyle olunca, Kur’an’ın genel üslûbu ve ilkeleri gereği, muhatap tüm zamanların insanları olmaktadır. Dolayısıyla ayeti şöyle takdir etmek mümkünüdür: “Ey insanlar! Allah ile birlikte başka bir ilâh kılmayın [edinmeyin, tanımayın]! Yoksa kınanmış ve yalnız başına bırakılmış olarak oturup kalırsınız.”

23, 24 - Ve senin Rabbin kesin olarak şunları gerçekleştirdi [karar altına aldı]: Kendisinden başkasına kul olmayın, anne ve babaya iyi davranın. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında ihtiyarlığa ererse, sakın onlara “öf” deme, onları azarlama. Ve ikisine de kerim [onurlu, tatlı ve güzel] söz söyle. Ve merhametinden dolayı onlar için alçak gönüllülük kanatlarını indir. Ve de ki: “Rabbim! Onların beni küçükten terbiye ettikleri gibi, onlara rahmet et.”

22. ayette tevhidin önemine dikkat çekildikten sonra, bu ayetlerden itibaren tevhidin yansıması niteliğinde olan sosyal, ekonomik, kültürel ve cinsel ahlaka ilişkin ana ilkeler sıralanmaktadır. Bu ilkelerin toplu olarak bir genelge mahiyetinde bildirildiği bir başka yer de En’am suresidir:

De ki: “Geliniz, Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın, ana babaya iyilik edin, imlak haşyetiyle [fakirlik endişesiyle/ fakirleştiriliriz korkusuyla] çocuklarınızı öldürmeyin. Sizi ve onları Biz rızklandırıyoruz. Ve kötülüklerin açığına ve gizlisine yaklaşmayın. Haksız yere Allah`ın haram kıldığı nefsi öldürmeyin. İşte bunlar, aklınızı kullanasınız diye O’nun size vasiyet ettikleridir.
Yetimin malına da yaklaşmayın; yalnız erginlik çağına erişinceye kadar [malına] en güzel biçimde [yaklaşabilir ve uygun şekilde harcayabilirsiniz]. Ve ölçüyü, tartıyı tam adaletle yapın. Biz kimseyi gücünün yettiğinden başkası ile yükümlü kılmayız. Söylediğiniz zaman da, yakınınız da olsa adil olun ve Allah`a verdiğiniz sözü tutun. Öğüt alıp düşünesiniz diye [Allah] bunları size vasiyet etmiştir.
Ve şüphesiz ki, bu, dosdoğru olarak Benim yolumdur. Hemen ona uyun ve Yollar’a uymayın da sizi O’nun yolundan ayırmasın. İşte bunlar, takvalı davranırsınız diye O’nun size vasiyet ettikleridir. (En’am/151-153)

[ÖmerFurkan]

ANAYA BABAYA İYİ DAVRANMAK

Yüce Rabbimiz, imanın ilkelerini belirtirken hem En’am suresinde hem de burada, şirkten arınmaktan hemen sonra ana-babaya iyilikle davranmayı saymıştır. Lokman suresinde de ana-babayı şükredilecekler arasında kendisinden sonraki sıraya koymuştur:

Ve Biz insana, anası ve babası hakkında tavsiyede bulunduk: -Anası onu zayıflık üstüne zayıflıkla taşıdı. Onun sütten ayrılması da iki yıl içindedir.– “Bana, anana ve babana şükret [karşılık öde]!” Dönüş, ancak banadır. (Lokman/14)

Anaya babaya iyilik yapmak onların sadece karınlarını tok, sırtlarını pek tutmak olarak anlaşılmamalıdır. Onlara iyilik yapmak ve iyi davranmak, rabbimizin önemle üzerinde durduğu bir ahlaki tutumdur. Bu ahlaki tutum, onların her türlü maddî ihtiyaçlarının giderilmesinden başlayıp yaşlılıklarında daha da ihtiyaç duydukları manevi ve duygusal ihtiyaçlarının giderilmesine kadar bir çok davranışı içeren bir süreçtir. Sevdiklerinin sevilmesi, ahbaplarının aranıp sorulması, meşru taleplerine karşı çıkılmaması, kırgınlıklarına neden olabilecek kaba söz ve davranışlardan kaçınılması, mutluluklarını sağlayacak yakın ilgiden mahrum bırakılmamaları, hayatlarını hoş ve tatlı bir aile atmosferi içinde yaşamalarının sağlanması bu tür davranışlar cümlesindendir.
Ana-babaya iyi davranmak, onların Müslüman olmaları durumuna bağlı değildir. Eğer ana-baba müminler ile savaşmıyorlarsa, kâfir de olsalar, evlâtlarının onlara karşı yukarıda sayılan görevleri yerine getirmeleri gerekir:

Allah, sizi, din hakkında sizinle savaşmayan ve sizi yurtlarınızdan çıkarmayan kimselere iyilik etmekten, onlara adaletli davranmaktan men etmez. Şüphesiz ki Allah adalet yapanları sever. (Mümtehine/8)

Konumuz olan ayette Rabbimizin ana-babanın yaşlılık hâlleri üzerinde durmuş olması özellikle dikkate değer bir noktadır. Çünkü yaşlılık sebebiyle meydana gelen değişikliklerden ötürü, insan, evlâtlarının göstereceği iyiliklere daha fazla muhtaçtır. Rabbimiz, bu durumdaki ana-babaya, değil kaba davranıp azarlamayı, “öf!” demeyi bile yasaklamıştır.
Ayetteki “Ve merhametinden dolayı onlar için alçak gönüllülük kanatlarını indir” buyruğu, İstiare sanatıyla onlara merhamet edilmesini emretmektedir ki, sanat diliyle verilmiş olan bu talimat, sıradan bir emir cümlesiyle verilecek olandan daha fazla etki uyandırmaktadır.
Buradaki hitap peygamberimize olduğu ve o dönemde peygamberimizin ana-babası olmadığı için, “onlar” ile kastedilenler onun ümmetidir:

Ve müminlerden sana uyan kimselere kanadını indir. (Şuara/215)

24. ayetin sonunda öğretilen duada özellikle ana-babanın evladını terbiye etme işlevinin söz konusu edilmesi, bize göre, insanın ana-babasının kendisini büyütürken gösterdikleri sevgi ve şefkati, çektikleri sıkıntı ve yorgunlukları hatırlamasını sağlamak içindir.
Ayette verilen bir diğer mesaj da, insan üzerinde Allah’tan sonra en büyük hak sahibinin ana-baba olduğudur. O hâlde müminlere düşen de kendi üzerlerinde hak sahibi olan ebeveynlerine saygıda, itaatte, hizmette kusur etmemeleridir.

25 - Sizin Rabbiniz içinizdekileri çok iyi bilir. Eğer salihler olursanız elbette O tam anlamıyla dönenleri bağışlayıcıdır.

Bu ayetle Allah’ın önceki ayetlerde konu edilen ilkelerine uymakta gösterilecek samimiyetsizliğe, riyakârlığa set çekilmekte, ancak daha evvel yapmış oldukları hatalardan samimiyetle dönmek isteyenlere de yeşil ışık yakılmaktadır.

26, 27 - Yakınlık sahibine, yoksula ve yolda kalmışa da hakkını ver. Ve saçıp savurma. -Şüphesiz saçıp savuranlar, şeytanların kardeşleridir. Şeytan ise Rabbine karşı çok nankördür.-
28 - Ve eğer Rabbinden umduğun bir rahmeti arayarak, onlardan [akraba, yoksul ve yolda kalmıştan] yüz çevirirsen, o vakit de kendilerine yumuşak ve tatlı [onların ağırına gitmeyecek] bir söz söyle.

Tevhit inancının yansıması niteliğindeki temel ahlakî ilkelerin sayılmasına bu ayetlerde de devam edilmektedir. Müminlerin sahip olması gereken ekonomik ahlakın bir göstergesi olarak bu ayette servet ve kazançların sadece onları kazananlara ait olmadığı, bu ekonomik değerlerde akrabanın, yoksulun ve yolda kalmışın da haklarının bulunduğu bildirilmektedir. Bu hakların mutlaka sahiplerine tediye edilmesi gerektiği bilincinin kazanılması, Kur’an’ın temel öğretilerinden birisidir. Burada en dikkat edilecek nokta, ekonomik değerlerin boşa harcanması demek olan kaynak israfının [savurganlığın] men edilmiş olmasıdır. Allah’ın lütfettiği helal kazançlar ve diğer temiz nimetler harcanmalı, tüketilmeli fakat asla israf edilmemelidir. Çünkü saçıp savuranlar, bu yaptıklarıyla “şeytanların kardeşi” olma durumuna düşmektedirler. Ekonomik değerleri bencilce saçıp savurmak, bir çok ihtiyaç sahibinin bu ekonomik değerlerden mahrum kalmasına neden olan bilinçsizce bir tutumdur. Bu bilinçsizce tutum, gerek kişilerin iç dünyalarındaki bencillik ve hodgâmlığı pekiştirerek, gerekse diğer insanların içlerindeki haset ve yoksunluk krizlerini tetikleyerek toplumun ahlakî rotasını bozucu etkiler yapmaktadır. Toplumların huzur ve mutluluğunu bozan birçok sosyal problem, bozuk, bencilce ve savurganlığa dayalı bir mal ve servet kullanımının komplikasyonları olarak ortaya çıkmaktadır.
Akrabaya, yoksula, yolda kalmışa hakları verilmeli, ancak verecek bir şeyi olmayanlar da hiç olmazsa bu insanlara hoş, tatlı ve gönül alıcı sözler söylemelidir.
Akrabaya, yoksula, yolda kalmışa haklarının verilmesi gerektiği ilkesi başka surelerde de tekrarlanmış, Bakara suresinde ise bu ilkenin “birr [cennete lâyık nitelik] kapsamında olduğu belirtilmiştir:

Ve onların mallarında dilenen ve mahrum [yoksun; istemeyen yoksul] için bir hak vardı. (Zariyat/19)

Ve [o musalliler [destekçiler], kendi mallarında, isteyen ve mahrumlar [istemekten utanan yoksullar] için belli bir hak olan kimselerdir. (Mearic/24, 25)

İsteyeni azarlama. (Duha/10)

Yüzlerinizi doğu ve batı yönüne çevirmeniz Birr değildir. Ama Birr, Allah’a, Ahiret Günü’ne/ Son Gün’e, meleklere, Kitap’a, peygamberlere inanmak; malını akrabalara, yetimlere, miskinlere, yolcuya ve dilenenlere ve boyunduruktakilere [kölelere], Allah sevgisi için vermek ve namazı ikame etmek, zekatı vermektir. Ve sözleştiklerinde sözlerini tastamam yerine getirenler, sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabredenler, işte onlar sadık olanlardır. Ve işte onlar takvalı olanların ta kendileridir. (Bakara/177)

Ekonomik ahlak ile ilgili “verme” ilkesinin dile getirildiği ayetlerin ifadelerinden de kolayca anlaşıldığı gibi, her birey, sahip olduğu varlıklar üzerinde diğer insanların da hakları olduğunu kabul etmeli ve onlara bir şey verirken iyilik yaptığını değil, sadece onların hakları olanı verdiğini düşünmelidir. Yardımların ancak bu duygu içinde yapılması ile “Birr” denen ahlakî tutuma ulaşılabilir.
Geçmişte ifrat içinde olanlar, Bakara/177’deki “yakınlık sahibi” ifadesiyle peygamberimizin yakınlarının, özellikle de kızı Fatıma ve soyunun kastedildiğini ileri sürmüşler, onlara verilecek olanın da Fedek arazisi olduğunu iddia etmişlerdir. Hâlbuki Fedek arazisi Medine döneminin son yıllarında ganimet olarak elde edilmiş ve taksimi yapılmış bir arazidir; bu ayet ise Mekkîdir.
26. ayette geçen “ آتِati [ver]” emri, önce peygamberimize sonra da herkese yöneliktir. Zira bu emrin geçtiği cümle, 23. ayette sözü edilen hükümler üzerine atfedilmiştir.
Bizim “saçıp savurmak” olarak çevirdiğimiz sözcüğün aslı “israf” değil, “ تبذير tebzir” sözcüğüdür. “Tebzir”, “malı ifsad etmek, yersiz, masiyete harcamak” demektir. Bu anlam, savurganlığın miktarı ile değil, malın harcandığı yer ile ilgilidir. (Lisanü’l-Arab; c.1, s. 361, “bzr” mad.)
Buna göre; eğer harcama normal yerlere yapılıyorsa, varlığın tümünün harcanması hâlinde bile bu davranış “tebzir” kapsamına girmez. Ancak harcama hakk olmayan bir yere yapılıyorsa, bu özellikteki tek kuruşluk harcama bile “tebzir” kapsamındadır. Dolayısıyla Rabbimiz, harcamaları kötü yollarda yapmayı, yani mal veya serveti insanların zararına kullanılabilecek yerlere ve kişilere harcamayı yasaklamış, bu yasağa uymayan mübezzirleri [saçıp savuranları] de “şeytanların kardeşleri” olarak nitelemiştir. Mübezzirlerin “şeytanların kardeşleri” olarak nitelenmesi; bu kişilerin, mallarını şeytanların [insanlara zarar veren, onları Allah’ın yolundan saptıran, yeryüzünde fesat ve kargaşa çıkarmak için uğraşanların] güçlenmeleri ve işlevlerini sürdürmeleri yolunda harcamaları sebebiyledir. Zaten malın tebziri de tam olarak malın bu şekilde harcanmasıdır. Bu sebeple, her mümin harcadığı kuruşun nerelere gittiğini takip etmeli, Allah’ın rıza göstermediği konularda iş yapanlarla ilişkiyi kesmeli, bu gibi kişilerle başka konularda da olsa alış veriş yapmamalı, onların güçlenmesine yardım etmemelidir.
Şeytanın arkadaşlığı, Zühruf suresinde değişik bir ifade ile dile getirilmiştir:

Ve her kim Rahman’ın zikrinden yüz çevirirse Biz ona bir şeytan musallat ederiz. Artık o onun için karindir [yaştaş, yakın arkadaştır]. (Zühruf/36)


EN AZINDAN “YUMUŞAK SÖZ”

28. ayetteki “Rabbinden umduğun bir rahmeti arayarak” ifadesi, fakirlikten kinayedir. Çünkü Allah’ın rahmet ve ihsanını daha ziyade malı olanlar değil de malı olmayanlar talep ederler. Böyle olduğu için de sebebin ismi müsebbebe verilmiş ve fakirlik “Allah’ın rahmetini talep etmek” olarak isimlendirilmiştir. Buna göre, 28. ayetin manası “Eğer fakirsen, malın azsa, onlarla olan ilişkilerini güzel sözlerle devam ettir. Onlara malının olmadığını söyleyerek mazeretini bildir ve güzel ifadelerle onlara iyi temennilerde bulun. Onları ‘Allah yardımcı olur, bu günler de geçer, Allah kimseyi darda bırakmaz’ gibi sözlerle teselli et” şeklinde olur.

Maruf söz [Bir tatlı dil, güzel söz] ve bağışlamak, kendisini eza [incitme, başa kakma] izleyen bir sadakadan daha hayırlıdır. Allah, Ganiyy’dir [Zengindir; hiçbir şeye muhtaç değildir], Haliym’dir [yumuşak davranandır]. (Bakara/263)

29 - Ve elini boynuna bağlanmış kılma [cimri olma], onu büsbütün de saçma [israf etme]. Aksi hâlde kınanmış ve yaptığına pişman olur kalırsın.

Ayetteki “Ve elini boynuna bağlanmış kılma!” ifadesi cimrilikten kinaye olup meal metninde parantez içinde belirttiğimiz gibi, anlamı “cimri olma!” demektir. “Onu büsbütün de saçma!” ifadesi de “Savurgan, müsrif olma!” anlamına gelir. 27. ve 29. ayetler birlikte okunduğunda, Rabbimizin harcamalarımızda ifrat ve tefrite gitmeden orta yolu takip etmemizi istediği açıkça anlaşılmaktadır. Cimrilik ve savurganlık gibi aşırılıklar hem maddî hem de manevî yönlerden insan için zararlı davranışlardır. Cimrilik insana saygınlık ve itibar kaybettirirken, savurganlık da insanın muhtaç ve zelil durumlara düşmesine yol açar. Harcamalarda orta yolun takip edilmesi ilkesi Furkan suresinde şu şekilde belirtilmiştir:

Ve o kimseler [Rahman’ın kulları], harcadıklarında israf etmezler, sıkılık da etmezler ve bu ikisi arasında bir denge olmuştur. (Furkan/67)

Ayetteki “Aksi hâlde kınanmış ve yaptığına pişman olur kalırsın” ifadesi, malını tamamen kaybeden insanın kendini ve ailesini sıkıntıya düşürmesi yüzünden çevresi tarafından kınanacağını ve yaptıklarından kendinin de pişmanlık duyacağını bildirmektedir. Öyleyse ne servetin dönüşümünü ve dağılımını engelleyecek kadar cimri, ne de kendi ekonomik durumunu çökertecek şekilde savurgan olunmalıdır.

30 - Gerçekten senin Rabbin, kullarından dilediği için rızkı genişletir ve daraltır. Şüphesiz ki O, kullarından gerçekten haberdardır, hakkıyla görendir.

Bu ayette, insanlar arasındaki rızk farklılığının belli bir sebebe dayandığı, Allah’ın rızkları dağıtırken kullarının durumlarından haberdar olduğu ve dilediğini zengin, dilediğini fakir kılmak üzere rızkları bilerek dağıttığı açıklanmaktadır.
Allah’ın biz kulları arasında böyle bir farklılık yaratması, imtihana vesile olması sebebiyledir:

Hayır… Hayır… Dönüş Rabbine olmasına rağmen insan, kendini yeterli gördüğünde [zengin olduğuna inandığında], kesinlikle azar [tuğyan eder]. (Alak/6-8)

Ama her ne zaman da sınayıp rızkını daraltırsa; “Rabbim beni aşağıladı.” der.
Hayır… Hayır… Doğrusu siz yetimi kerimleştirmiyorsunuz. Yoksulun yiyeceği üzerine birbirinizi teşvik etmiyorsunuz. Oysa mirası yağmalarcasına öyle bir yiyişle yiyorsunuz ki! Malı öyle bir sevişle seviyorsunuz ki, yığmacasına! (Fecr/16-20)

Ve eğer Allah rızkı kullarına bol bol verseydi, kesinlikle yeryüzünde azgınlık ederlerdi. Velâkin O [Allah] dilediğini belli bir ölçüye göre indiriyor. Şüphesiz ki O, kullarından en çok haberi olandır, onları en iyi görendir görür. (Şûra/27)

Bu ayetlerden anlaşıldığına göre, insanlar arasındaki ekonomik farklılıklar Rabbimizin koyduğu kural gereği gerçekleşmektedir. Böyle olmakla birlikte, Rabbimiz kendi yarattığı bu farklılığın insanlar tarafından giderilmesini istemiş ve fazlalıklı olan insanlara Kur’an’da emirler vererek fazlalıklarını diğerleriyle paylaşmalarını bildirmiştir. Her alanda olduğu gibi ekonomik alanda da ahlakiliği gözeten Rabbimiz, fazlalıkların diğerleriyle paylaşılmasını da “arınmanın gereği” bir davranış olarak nitelemiştir. Ancak kişilerin ahlakî tutumlarının açığa çıkarılmasında çok önemli bir husus olan bu ilâhî eşitsizliğin bir takım zorlayıcı yollarla ortadan kaldırılması [servet dağılımının bir otorite tarafından değiştirilmesi], ne gerçekten adil bir eşitlik sağlayabilmekte, ne de Rabbimizin amacına uygun bir davranış olmaktadır. Çünkü dünyadaki pek çok örneğinde görüldüğü gibi, bu tarz zorlama yöntemler yeni eşitsizlikler ortaya çıkarmakta, gönül rızası ile olmadığı için de ilâhî amaca hizmet etmemektedir. İlâhî sistem, bireyin bu eşitsizliği meydana getiren fazlalıklarından başkalarına da vererek kurtulmasını amaçlamakta, böylece bireylerin dünyadaki ekonomik düzenin daha adil olmasına katkıda bulunmalarına imkân tanımaktadır. Dolayısıyla, insanların tam bir rıza içinde olmadığı zorakî paylaşım sistemlerinin Rabbimizin bu konudaki amacına hizmet etmesi mümkün değildir.


31 - Ve yoksulluk kaygısıyla çocuklarınızı öldürmeyin. Onları ve sizi Biz rızklandırırız/ besleriz. Onları öldürmek gerçekten büyük bir günahtır.

Ayette geçen “ إملاقimlak” sözcüğü “bir şeye sahip olamamak, yoksulluk” demektir. (Lisanü’l-Arab, c.8, s. 360, 361) Bu sözcük hem geçişsiz hem de geçişli olduğundan, “yoksulluk” anlamına geldiği gibi, “yoksul bırakılmak” anlamına da gelir. Dolayısıyla ayetteki “imlak haşyeti” ifadesi hem “yoksulluk korkusu”, hem de “yoksul bırakılmak korkusu” demek olur. “İmlak” sözcüğünün geçişsiz anlamına göre “Ve yoksulluk kaygısıyla çocuklarınızı öldürmeyin” şeklinde meallendirilen ifade, “Çocuklara yapacağınız harcamalardan dolayı fakirleşeceğinizden korkarak çocuklarınızı öldürmeyin” şeklinde anlaşılmış olur.
“İmlak” sözcüğünün geçişli olduğu kabul edildiğinde ise aynı ifade “Yoksul bırakılacağınız korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyin” şeklinde de anlaşılabilir. “Fakir bırakılma korkusu”, putlardan medet uman, onlara kurbanlar sunan müşrik Arapların hissettiği “putlar tarafından fakirleştirilme” korkusudur:

Ve onlar, O’nun [Allah’ın] yarattığı ekinlerden ve hayvanlardan Allah’a bir hisse kıldılar da kendi sapık inançlarına göre, “Bu, Allah için; şu da ortaklarımız içindir” dediler. İşte ortakları için olan şey [hisse] Allah’a ulaşmaz, Allah için olan şey ortaklarına ulaşır. Verdikleri hüküm ne kötüdür!
Ve onlar [ortakları], kendilerini mahvetsinler ve dinlerini karıştırıp bozsunlar diye müşriklerden çoğuna evlâtlarını öldürmeyi güzel gösterdi. Ve Allah dileseydi bunu yapmazlardı. O hâlde onları ve onların uydurdukları şeyleri bırak! (En’am/136, 137)

“İmlak” sözcüğünün geçişsiz anlamına göre ayetteki ifadeden çıkan “fakirleşme korkusu”, aile mevcuduna bir boğazın eklenmesiyle oluşacağı düşünülen “yitecek sıkıntısı” korkusudur ki, bu da başka ayetlerde şöyle yer almaktadır:

Ve onlardan biri kadın ile [kız doğum haberi ile] müjdelendiği zaman içi öfkeyle dolarak yüzü kapkara kesilir.
Kendisine verilen müjdenin kötülüğü dolayısıyla kavminden gizlenir; zillet ve horluğa rağmen onu [kızı] yanında mı tutsun yoksa toprağa mı gömsün! Dikkat edin onların verdikleri hüküm [töreleri] ne kötüdür! (Nahl/58, 59)

... diri diri toprağa gömülen kıza sorulduğunda,
“Hangi günahtan dolayı öldürüldü?” diye... (Tekvir/8, 9)


Gerçekten de Arap cahiliye tarihine bakıldığında, Arapların kendi kız çocuklarını yukarıda belirtilen iki sebeple öldürdükleri görülmektedir. Rabbimiz “imlak” sözcüğünü kullanarak her iki sebebi de kapsayacak şekilde çocukların öldürülmesini yasaklamıştır. Rabbimizin kullarına olan merhametinin bir babanın evlâdına olan merhametinden daha fazla olduğunu gösteren bu yasak, bir başka ayette de tekrarlanmıştır:

De ki: “Geliniz, Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın, ana babaya iyilik edin, imlak haşyetiyle [fakirlik endişesiyle/ fakirleştiriliriz korkusuyla] çocuklarınızı öldürmeyin. Sizi ve onları Biz rızklandırıyoruz. Ve kötülüklerin açığına ve gizlisine yaklaşmayın. Haksız yere Allah’ın haram kıldığı nefsi öldürmeyin. İşte bunlar, aklınızı kullanasınız diye O’nun size vasiyet ettikleridir. (En’am/151)

Bugünkü dünyada kız çocuklar o günkü gibi doğrudan öldürülmemektedir. Ne var ki, ayetteki “evlâtlarınızı öldürmeyin” ifadesinin modern zamanlarda da tekabül ettiği anlam ortadan kalkmış değildir. İslami hiçbir gerekçesi olmadan bir takım geleneksel gerekçelerle kız çocuklarının sosyal ayrımlara uğratılması kısmen bugün de devam etmektedir. Ayetin mesajını, bu ayetin gözettiği ahlakî ilkeyi eksen alarak anlamak daha doğru bir yaklaşım olur. Bu bağlamda, “çocukların öldürülmemesi” emrine, kız-erkek ayrımı yapılmaksızın onların cahil, eğitimsiz, mesleksiz bırakılmamasını da kapsayacak şekilde bakılmalıdır. Çünkü bu sosyal alanlarda onları donanımsız bırakmak, bize göre, onları öldürmek demektir.
Burada konu edilen “çocuk öldürme” eyleminin doğum kontrolü ile bir ilgisi yoktur. Zira “evlât” sözcüğü doğum sonrası aşamayı ifade eden bir sözcüktür. Dolayısıyla doğum kontrolünün “evlâtlar” ile ilişkilendirilmesi doğru değildir.

32 - Zinaya da yaklaşmayın. Şüphesiz ki o, iğrençliktir ve kötü bir yoldur.

Ayetteki “yaklaşmayın” ifadesiyle, zina denen toplumsal ateşe, tabir yerinde ise, “dış kapının kapatılması” suretiyle ileri derecede önlem alınmaktadır. Çünkü “yaklaşmayın” ifadesi, başkalarının bulunmadığı yerlerde baş başa kalmak, kaş göz işareti yapmak, davet ya da tahrik edici söz söylemek, dokunmak, öpmek gibi zinaya yol açabilecek her türlü davranışı kapsamaktadır.
İğrençlik ve aşırılık olarak nitelenen zina fiiline yaklaşılmaması emrinin ayette çoğul olarak gelmesi, bu talimatın topluma verildiğini göstermektedir. Yani, Rabbimiz zinaya karşı önlem alma amacıyla yasa çıkarma ve insanlara eğitim verme görevlerini topluma yüklemektedir. (Surenin sonunda “zina” konusu ile ilgili detaylı açıklama içeren bir ek yazı mevcuttur.)

33 - Ve hakk ile olmadıkça, Allah`ın haram kıldığı nefsi öldürmeyin. Ve kim zulüm edilerek öldürülürse, Biz onun velisine bir güç [yetki] vermişizdir. O da öldürmede aşırı gitmesin. Şüphesiz o [öldürülen/ veli] yardım olunmuştur.

[ÖmerFurkan]

Bu ayette insanların hayat hakkı üzerinde durulmakta ve Arapların cana kıyma konusundaki âdetlerine değinilmektedir. Cahiliye Arapları kendi yakınlarından biri öldürüldüğünde ölenin öcünü almak için uğraşır, sadece katili öldürmekle ye*tinmeyip katilin yakınlarını da öldürerek öç ve intikamda haddi aşarlardı. Hele katilin sülâlesinden güçlü olduklarında daha da ileri giderlerdi.
Rabbimiz bu ayetiyle böyle gelenekleri olan bir topluma cinayetlerle ilgili olarak bir kanun koymuş, ölenin velisi*ne kısas hakkı tanımakla birlikte bu hakkın kötüye kullanılmasını kesinlikle men etmiştir.
Ayetteki “Allah’ın haram kıldığı nefsi öldürmeyin” emri sadece insanın bir başkasını öldürmesini değil, kişinin kendini öldürmesini de kapsamaktadır. Bu sebeple intihar da cinayet kadar büyük bir günahtır.
Kısas uygulamasında dikkate alınması gereken bir husus da kısas uygulanacak kişinin fiziksel ve zihinsel bakımlardan erişkin ve yeterli olması gerektiğidir. Bu, “ نفس nefs” sözcüğünün “fiziksel ve zihinsel bakımlardan mükemmel olan kişi” anlamına gelmesi dolayısıyladır. Aksi hâldeki bir kısas uygulamasının zulüm olacağı ortadadır.
Kısas konusuna başka ayetlerde de yer verilmiş ve bu yetki bazı durumlarda büyük ölçüde kısıtlanmıştır:

Ey iman etmiş olan kişiler! Öldürmede/ öldürülenlerde kısas size farz kılındı. Hüre hür, köleye köle, kadına kadın… Ama her kim, onun [ölenin] kardeşi tarafından bir şey karşılığı bağışlanırsa, o zaman örfe uymalı, ona güzellikle ödemelidir. Bu, Rabbiniz tarafından bir hafifletme ve bir rahmettir. Artık kim sınırları aşarsa artık acı veren azap onun içindir.
Ey kavrama yeteneği olanlar! Kısasta sizin için hayat vardır. Ümit edilir ki, takvalı davranırsınız. (Bakara/178, 179)

Sizinle savaşanlarla Allah yolunda savaşın ve sınırları aşmayın. Şüphesiz ki Allah, sınırları aşanları sevmez. (Bakara/190)

Ve hata dışında bir mümin, diğer bir mümini öldüremez. Ve kim bir mümini hataen öldürürse, mümin bir köleyi özgürlüğe kavuşturmalı ve ölenin ailesine [vârislerine] teslim edilecek bir diyet vermelidir. -Ancak ölünün ailesinin bağışlaması müstesnadır.- Eğer öldürülen, mümin olmakla beraber size düşman bir kavimden ise, o zaman, öldürenin [mümin kâfir ayırımı yapmadan] bir köleyi özgür bırakması gerekir. Eğer öldürülen sizinle aralarında antlaşma olan bir kavimden ise, öldürenin, ölenin ailesine diyet vermesi ve mümin bir köleyi özgürlüğüne kavuşturması gerekir. Bunlara gücü yetmeyenin de Allah tarafından tövbesinin kabulü için arka arkaya iki ay oruç tutması gerekir. Allah, Aliym’dir [her şeyi bilendir], Hakiym’dir [yasa koyandır].
Ve kim bir mümini kasten öldürürse, işte onun cezası, içinde süreklikalmak üzere cehennem*dir. Ve Allah ona gazap etmiş, lânetlemiş ve onun için büyük bir azap hazırlamıştır. (Nisa/92, 93)

De ki: “Geliniz, Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın, ana babaya iyilik edin, imlak haşyetiyle [fakirlik endişesiyle/ fakirleştirirliriz korkusuyla] çocuklarınızı öldürmeyin. Sizi ve onları Biz rızklandırıyoruz. Ve kötülüklerin açığına ve gizlisine yaklaşmayın. Haksız yere Allah’ın haram kıldığı nefsi öldürmeyin. İşte bunlar, aklınızı kullanasınız diye O’nun size vasiyet ettikleridir. (En’am/151)

Ve işte o kişiler [Rahman’ın kulları], Allah ile beraber başka bir ilâha yalvarmazlar. Allah’ın haram kıldığı canı öldürmezler. -Ancak Hakk ile öldürürler.- Zina da etmezler. -Ve kim bunları yaparsa, günahla karşılaşır. Kıyamet günü azabı kat kat olur ve orada, alçaltılarak sürekli olarak kalır. Ancak tövbe eden, iman eden ve salihi işleyenler müstesna. İşte Allah onların kötülüklerini iyiliklere çevirir. Ve Allah çok bağışlayıcıdır, çok merhametlidir. Ve her kim tövbe eder ve salihi işlerse, kesinlikle o, tövbesi kabul edilmiş olarak Allah’a döner.- (Furkan/68, 71)

Kur’an’da hakk ile nefsi öldürmeye, Kısas yolu dışında sadece savaş [cephe savaşı veya Allah ve elçisine, yani dine karşı savaş] sebebiyle izin verilmiş olup bu hususu belirleyen ayetlerden bir kaçı şunlardır:

Kendilerine savaş açılan kimselere kendileri zulme uğramaları nedeniyle izin verildi. Ve şüphesiz ki Allah onları zafere ulaştırmaya gücü yetendir. (Hacc/39)

Allah ve Resulüne karşı savaşan ve yeryüzünde fesat çıkarmaya çalışanların karşılığı, ancak öldürülmeleri veya asılmaları yahut ayak ve ellerinin çaprazlama/ arka arkaya kesilmesi, ya da yeryüzünden sürgün edilmeleridir. Bu, onlar için dünyada bir zillettir. Ahirette de onlar için büyük bir azap vardır. (Maide/33)

Ve sizinle savaşanlarla Allah yolunda savaşın [ölün, öldürün]. Ve haddi aşmayın. Şüphesiz Allah, haddi aşanları sevmez. (Bakara/190)

Allah sizi, din hakkında sizinle savaşmayan ve sizi yurtlarınızdan çıkarmayan kimselere iyilik etmekten, onlara adaletli davranmaktan men etmez. Şüphesiz ki Allah adalet yapanları sever. (Mümtehıne/8)

Sizden güvende olmak ve kendi kavimlerinden güvende olmak isteyen diğerlerini bulacaksınız. Bunlar fitne için her davet olunuşlarında onun içine baş aşağı dalarlar. Öyleyse bunlar, eğer sizden uzak durmazlarsa ve size barış önermezlerse ve ellerini [güçlerini] çekmezlerse hemen kendilerini bulduğunuz yerde yakalayın ve öldürün. Ve işte bunlar, onların aleyhinde size verdiğimiz apaçık bir güçtür [yetkidir]. (Nisa/91)

Kur’an’da cana kıymanın sadece bu iki yolla mazur sayılacağı bildirilmiş olmasına rağmen, maalesef yine bazı rivayetler dikkate alınarak dinden dönenlerin, zina edenlerin, namaz kılmayanların, zekat vermeyenlerin, homoseksüellik edenlerin, büyücülerin, hayvanla cinsel ilişki kuranların da öldürüleceğine dair hükümler konulmuştur.


34 - Ergenlik çağına erinceye kadar yetimin malına da yaklaşmayın -en güzel bir şekilde olması müstesna-. Ahdi de yerine getirin. Şüphesiz ahitte [verilen sözde] sorumluluk vardır.

Bu ayetteki “yaklaşmayın” emri de çoğuldur, yani tüm kişileri ve kurumları muhatap almaktadır. Bir tavsiye şeklinde olmayıp zorunluluk ifade eden bu emre “en güzel bir şekilde olması müstesna” ifadesiyle getirilen istisna, bize göre, yetimin malının muhafaza edilmesi ve malın gelir getirmesinin sağlanması gibi yollardır. Bilindiği gibi, yetim hakkının gözetilmesi İslâm dininin ilk sosyal emridir. Rabbimiz, namazdan, niyazdan, oruçtan önce inananlara yetimin kahredilmemesi ve yetimin kerimleştirilmesi [saygınlaştırılması] emirlerini vermiştir:

Hayır… Hayır… Doğrusu siz yetimi kerimleştirmiyorsunuz. Yoksulun yiyeceği üzerine birbirinizi teşvik etmiyorsunuz. Oysa mirası yağmalarcasına öyle bir yiyişle yiyorsunuz ki! Malı öyle bir sevişle seviyorsunuz ki, yığmacasına! (Fecr/17-20)

O hâlde yetimi kahretme! (Duha/9)

Dini yalanlayan şu kimseyi gördün mü? İşte odur, yetimi itip kakan ve yoksulun yiyeceği üzerine teşvik etmeyen kimse. (Maun/1-3)

Bu emir daha sonra Nisa/1-10 ve 127, Bakara/83, 177 ve 215, Enfal/41, Haşr/7, İnsan/8 ve Beled/15’te de değişik ifadelerle tekrarlanmıştır.

Ahdi de yerine getirin

“ عهدAhit”, bir işi belgelemek ve onu iyice sağlama almak için önceden yapılmış olan anlaşmadır. (Lisanü’l-Arab, c.6, s. 494- 496) Ahitlerin yerine getirilmesini emreden ayetin kapsamına alış-veriş, ortaklık, yemin, nezir [adama], sulh [barış] ve nikâh gibi bütün ahitler girer. Ahitlerin yerine getirilmesi bir zorunluluk olup Rabbimizin bu emri başka ayetlerde de geçmektedir:

Ey iman etmiş olan kişiler! Sözleşmeleri yerine getirin! (Maide/1)

Yüzlerinizi doğu ve batı yönüne çevirmeniz Birr değildir. Ama Birr, Allah’a, Ahiret Günü’ne/ Son Gün’e, meleklere, Kitap’a, peygamberlere inanmak; malını akrabalara, yetimlere, miskinlere, yolcuya ve dilenenlere ve boyunduruktakilere [kölelere], Allah sevgisi için vermek ve namazı ikame etmek, zekatı vermektir. Ve sözleştiklerinde, sözlerini tastamam yerine getirenler, sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabredenler, işte onlar sadık olanlardır. Ve işte onlar takvalı olanların ta kendileridir. (Bakara/177)

Ve onlar [kurtulan müminler], emanetlerine ve ahitlerine riayet eden kişilerdir. (Müminun/8)

O, ribayı yiyen kişiler, şeytanın bir dokunuşuyla çarptığı kişinin kalkışından başka türlü kalkamazlar. Bu, şüphesiz onların, “Alış-veriş, riba gibidir” demeleriyledir. Oysaki Allah, alış-verişi helâl, ribayı haram kılmıştır. Kendisine Rabbinden bir öğüt gelip de yaptığından vazgeçenin geçmişi kendisine, işi Allah’adır. Ve kim ki yeniden dönerse, işte o dönenler ateşin dostlarıdır. Onlar orada sürekli kalacaklardır. (Bakara/275)

Ve sözleşme yaptığınızda Allah’ın ahdini yerine getirin ve Allah’ı kendinize kefil tutarak onları sağlama aldıktan sonra yeminleri bozmayın. Şüphesiz ki Allah işlediklerinizi bilir. (Nahl/91)

“Yarattığı şeylerin şerrinden ve çöktüğü zaman karanlığın şerrinden ve düğümlere tükürüp üfleyenlerin [sözleşmelerini bozanların] şerrinden ve kıskandığı zaman kıskananın şerrinden Felakın Rabbi`ne sığınırım” de! (Felak/1-5)

35 - Ölçtüğünüz zaman tam ölçün ve dosdoğru terazi ile tartın. Bu hem daha hayırlıdır ve tevil [sonuç, uygulama] olarak daha güzeldir.

Adalet ilkesinin ön plânda tutulduğu bu ayette, verilen emir yine çoğul olduğu için tüm kişi ve kurumları bağlamaktadır. Yani bu emir sadece çarşı-pazar esnafına değil, bu emrin hem uygulanmasını hem de denetimini sağlamakla yükümlü olan kamu otoritesine de verilmiştir. Dolayısıyla bu emir, toplumsal hayatın başta ticarî ve malî olmak üzere pek çok yönünü kapsamına almaktadır.
Eksik tartmak ve noksan ölçmek, yapılan hırsızlığın “gram” ve “santim” cinsinden olması sebebiyle aslında çok büyük bir yolsuzluk değildir. Ancak Rabbimizin bu fiillere karşılık olan tehdidi, aynı konudaki diğer ayetlerde de görüleceği gibi, bir hayli sert ve şiddetlidir. Bunun sebebi, bize göre, toplum düzeninde oluşabilecek büyük vurgunların, hortumların, suiistimal ve haksız kazanç kapılarının daha ilk baştan kapatılması, önlenmesi amacına yöneliktir. Nice gangsterin ilk suçunun yumurta çalmak olduğu dikkate alınırsa, bugün pazaryerinde gramla hile yapan kişinin yarın tüccar olduğunda malı batman batman götürmesi uzak bir ihtimal olmayacaktır. Bu ekonomik ahlaksızlığa geçit vermemek için yılanın başının küçükken ezilmesi istenmektedir. Buna göre insanların da adaletli bir düzen için bu ilkeyi toplumsal hayatın her alanında titizlikle uygulaması, Rabbimizin bu husustaki vaadinin ve tehdidinin büyüklüğüne bakarak yanlış yollara sapmaktan kaçınması gerekmektedir.

Yazıklar olsun! İnsanlardan kendilerine bir şey aldıkları zaman tam ölçen, kendileri başkalarına bir şey ölçtükleri veya tarttıkları zaman eksik ölçen muttaffifin kişilere! (Muttaffifin/1-3)

Ve semayı; onu yükseltti ve terazide/ ölçüde taşkınlık etmeyin diye teraziyi/ ölçüyü koydu. Tartıyı adaletle yapın, teraziyi yanlış tutmayın. (Rahman/7-9)

Medyen’e de kardeşleri Şu’ayb’i… [gönderdik]. O [Şuayb]; “Ey kavmim! Allah’a kulluk edin. Sizin için O’ndan başka ilâh yoktur. Ölçeği ve teraziyi eksik tutmayın. Şüphesiz ben sizi hayır ile görüyorum. Ve ben kuşatacak bir günün azabından sizin için korkuyorum. Ve ey kavmim! Ölçerken ve tartarken adaleti yerine getirin. İnsanların eşyalarını eksiltmeyin ve yeryüzünde fesatçılar olarak fenalık etmeyin. Eğer mümin iseniz, Allah’ın bıraktığı [helâlinden size ihsan ettiği kâr] sizin için daha hayırlıdır. Ve ben sizin üzerinize bir koruyucu değilim.” dedi. (Hud/84-86)

[Ant olsun ki] Medyen’e de kardeşleri Şuayb’i [elçi gönderdik]. Dedi ki: “Ey kavmim, Allah’a kulluk edin, sizin için O’ndan başka bir ilâh yoktur. Size Rabbinizden açık bir delil geldi: Artık ölçüyü ve tartıyı tam yapın, insanların eşyasını eksik vermeyin, düzeltildikten sonra yeryüzünde bozgunculuk yapmayın; eğer inanan kimseler iseniz, bu sizin için daha hayırlıdır! Tehdit ederek, inananları Allah yolundan alıkoyarak ve o yolun eğriliğini arayarak her yolun başında oturmayın. Düşünün ki siz az idiniz de O sizi çoğalttı. Ve bozguncuların sonunun nasıl olduğuna bir bakın! Ve eğer içinizden bir grup benimle gönderilene inanmış, bir grup da inanmamışsa, o takdirde Allah aramızda hükmedinceye kadar sabredin! Ve O, hüküm verenlerin en hayırlısıdır.” (A’raf/85-87)

Hani Şuayb onlara demişti ki: “Siz takvalı davranmayacak mısınız? Şüphesiz ki, ben sizin için güvenilir bir elçiyim. Bu nedenle Allah’a takvalı davranın ve bana itaat edin. Buna karşılık ben sizden herhangi bir ücret istemiyorum. Benim ecrim yalnız âlemlerin Rabbi üzerinedir. Ölçeği tam ölçün ve hak yiyenlerden olmayın. Ve doğru terazi ile tartın. Halkın eşyalarını değerinden düşürmeyin ve yeryüzünde bozgunculuk yaparak karışıklık çıkarmayın. Ve O, sizi ve sizden önceki nesilleri yaratan kişiye [Allah’a] takvalı davranın.” (Şuara/177-184)

Ayetin sonunda Rabbimiz bu ilkenin uygulamasının daha hayırlı, sonuçlarının daha güzel olduğunu bildirmiştir. Gerçekten de, tartı ve ölçüde bu ilkeye özen gösteren kişilerin bu özellikleri daima onlara duyulan güvenin artmasına ve kalplerin onlara yönelmesine yol açmış, dolayısıyla onların bu dünyadaki kazançlarının devamlı ve artan oranlı olmasını sağlamıştır. Bu ilkeye uymanın ahiretteki kazancı ise dünyadakinden daha büyük olacaktır. Bu ilkeye uygun davrananlar hem elem verici bir azaptan kurtulacaklar, hem de büyük bir mükâfat elde edeceklerdir.

36 - Ve hiç bilmediğin bir şeyin ardına düşme! Şüphesiz kulak, göz, gönül, bunların her biri ondan sorumludurlar.

Toplumsal hayatın ahlâkî, hukukî, siyasî, idarî tüm yönlerini kapsayan ve bilim, sanat, eğitim alanları için de geçerli olan bu emir, bilgi sahibi olmadan fikir beyan etmeyi ve ehil olunmayan bir konuda görev üstlenmeyi yasaklamaktadır. Kişinin yeterli araştırmayı yapmadan ve bilgi sahibi olmadan yapacağı her iş, onun “zann” ile hareket etmesi demektir. İnsanın başını belâya sokabilecek bu tür davranışlar [zann ile hareket etmek], Kur’an tarafından açıkça yasaklanmıştır:

Ve onların çoğu, ancak bir zanna uyarlar. Şüphesiz ki zann, “Hakk”tan hiçbir şey kazandırmaz. Şüphesiz Allah onların yaptıklarını çok iyi bilir. (Yunus/36)

Ey inananlar! Bir topluluk bir topluluğu alaya almasın. Olabilir ki, onlar [alay ettikleri topluluk] kendilerinden hayırlıdır. Kadınlar da başka kadınları alaya almasınlar. Belki de alay ettikleri, kendilerinden hayırlıdır. Kendinizi de fırlatıp atmayın [ayıplamayın, küçük düşürmeyin]; birbirinizi lâkaplar ile fırlatıp atmayın [küçük düşürmeyin, küçümsemeyin]. İmandan sonra fasıklık ile adlanmak ne kötü şeydir! Ve kim tövbe etmezse, işte onlar zalimlerin ta kendileridir.
Ey inanmış olan kişiler! Zanndan çok sakının. Şüphesiz zannın bir kısmı günahtır. …
Ey insanlar! Biz sizi, bir erkek ile bir dişiden yarattık, birbirinizle tanışasınız diye sizi uluslara ve oymaklara ayırdık. Şüphesiz ki, Allah katında en değerliniz, en takvalı olanınızdır.Gerçekten Allah bilendir, haberdardır. (Hucurat/11-13)

Bunlar, Allah haklarında bir kanıt indirmediği hâlde sizin ve atalarınızın taktığı isimlerden başka şeyler değildir. Ant olsun, onlara Rabblerinden hidayet geldiği hâlde onlar, sadece zanna [sanıya], bir de nefislerinin hoşlandığı şeylere uyuyorlar. (Necm/23)

“Ve Allah’ın sözü kesinlikle gerçektir ve Saat’e gelince, onda kuşku yoktur” denildiğinde, “Saat’in ne olduğunu bilmiyoruz, yalnızca biz sadece zannediyoruz, kesin bir bilgi edinmiş değiliz” dediniz. (Casiye/32)

Ey iman etmiş olan kimseler! Eğer fasıkın biri size bir haber getirirsen hemen araştırın. Yoksa bilmeden bir topluluğa sataşırsınız [zarar getirirsiniz] da yaptığınıza pişman olanlar olursunuz. (Hucurat/6)

Allah’a ortak koşan kimseler diyecekler ki: “Allah dileseydi biz ortak koşmazdık, atalarımız da ortak koşmazlardı, hiçbir şeyi de haram kılmazdık.” Onlardan önce yalanlayanlar da azabımızı tadıncaya kadar işte böyleydi. De ki: “Yanınızda bize çıkarabileceğiniz bir bilgi mi var? Siz, sadece zanna uyuyorsunuz ve siz sadece saçmalıyorsunuz.” (Enam/148)

Ve kendi dillerinizin yalan vasfetmesi ile Allah’a yalan uydurmak için, “Şu helâldir, şu haramdır” demeyin; aksi hâlde Allah’a iftira etmiş olursunuz. Şüphesiz Allah’a yalan uyduran kimseler kurtulamazlar. (Nahl/116)

De ki: “Eğer doğrular iseniz, hemen Allah katından bu ikisinden [bana ve Musa’ya inen kitaplardan] daha çok doğruya kılavuz olan bir kitap getirin de ben de ona uyayım!”
Buna rağmen eğer sana cevap vermezlerse, bil ki onlar, yalnızca heveslerine uymaktadırlar. Allah’tan bir yol gösterici olmaksızın kendi hevesine uyandan daha sapık/ şaşkın [aşağı] kim olabilir? Kesinlikle Allah zalim kavme yol göstermez. (Kasas/49, 50)

Aslında onların ahiret hakkında bilgileri art arda gelmektedir. Fakat onlar bundan bir şüphe içindedirler. Daha doğrusu onlar bundan kördürler. (Neml/66)

İNSAN VE ORGANLARININ SORUMLULUĞU:

Konumuz olan ayetteki “Şüphesiz kulak, göz, gönül, bunların her biri ondan sorumludurlar” ifadesinden, insanın organlarının her birinin kendi işlevleriyle kesp ettiklerinden sorumlu tutulacağı anlaşılmaktadır. Ahirette insan, kalbiyle düşündüğü ve inandığı şeylerden, kulağıyla duyduklarından, gözüyle gördüklerinden sorumlu tutulup hesaba çekilecektir.

Bugün Biz onların ağızlarının üzerine mühür vururuz; Bize elleri konuşur, ayakları da kazandıkları şeylere şahitlik eder. (Ya Sin/65)

Sonunda oraya geldiklerinde, onların işitme, görme duyuları ve derileri yaptıkları şeyler ile ilgili kendi aleyhlerinde şahitlik ederler. (Fussilet/20)

37 - Ve yeryüzünde kibir ve azametle yürüme! Şüphesiz ki sen asla yeri yaramazsın ve boyca dağlara erişemezsin.

Kibirli ve gösterişi seven insana zımnen şöyle denilmektedir: “Senin altında delemediğin, yaramadığın yer, üstünde de zirvesine ulaşamayacağın dağlar vardır. Dolayısıyla sen, üstünden ve altından bu iki tür cansızla kuşatılmışsın. O hâlde sen onlardan da pek çok zayıfsın. Etrafı kuşatılmış âciz ve zayıf bir varlığın kibirlenmesi uygun düşmez.” Böylece kibirli davrananlar eleştirilerek Müslümanların bireysel ve toplumsal ilişkilerinde alçakgönüllülükten ayrılmamaları gerektiği mesajı verilmektedir. Bu öğüt başka ayetlerde de görülmektedir:

Ve insanlara için avurdunu şişirme [kibirlenme] ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Şüphesiz ki Allah övünen ve kuruntu edenlerin hepsini sevmez.
Ve yürüyüşünde mutedil ol, sesinden kıs. Şüphesiz seslerin en çirkini kesinlikle eşeklerin sesidir. (Lokman/18, 19)

Allah’ın ayetleri üzerinde tartışanları görmedin mi? Nasıl da döndürülüyor*lar? Kitabı ve peygamberlerimize gönderdiklerimizi yalanlayanlar elbette ileride, boyunlarında halkalar ve zincirler olarak kaynar suya sürülüp, sonra ateşte yakılırlarken bileceklerdir. Sonra onlara, “Allah’ın astlarından ortaklar koştuğunuz şeyler nerededir?” denir. Onlar; “Bizden uzaklaştılar; hayır; biz zaten önceleri hiç bir şeye yakarmıyorduk” der*ler. İşte Allah inkârcıları böyle saptırır. Onlara; “İşte bu [boyunlarınızın zincirli olması, kaynar suya atılmanız], yeryüzünde haksız yere şımarmanız ve böbürlenmenizden ötürüdür. Orada sürekli kalmak üzerecehennem kapılarına girin” denir. İşte büyüklenenlerin durağı ne de kötüdür! (Mümin/69-76)

Ve Rahman’ın kulları öyle kimselerdir ki onlar, yeryüzünde tevazu ile yürürler ve cahil kimseler kendilerine lâf attığı zaman “Selâm!” derler. (Furkan/63)

Bu ilâhî emirden dolayı İslam’ı yaşayan toplumlar ve onların idarecileri daima mütevazı olmuşlar, kibir, zorbalık, gurur gibi her türlü kötü özellikten uzak kalmaya çalışmışlardır. Savaş kazandıklarında bile gurur ve kibre neden olacak en ufak bir söz sarf etmemişlerdir. Onların giyecekleri, yiyecekleri, evleri ve binekleri hep sade ve basit olmuştur.

[ÖmerFurkan]

ALTIN TAKINMAK, İPEK GİYMEK

Allah’ın nehyettiği “gösteriş”in birer vesilesi olduğu düşüncesiyle “altın” ve “ipek” bazı ortamlarda haram kabul edilmektedir. Ancak bu kabul bizatihi “altın” ve “ipek”in madde olarak haramlığımdan değil, bunların yol açacağı olumsuzluklar bakımındandır. Zaten “altın” da “ipek” de Allah’ın lütfettiği nimetlerden olup Allah’ın kulları için yarattığı bu gibi ziynetleri haram etmek, yasaklamak kimsenin haddi değildir:

De ki: “Allah’ın kulları için çıkardığı ziynetleri ve tertemiz rızkları kim haram etmiş?” De ki: “Bunlar, iğreti hayatta inananlar içindir -kıyamet gününde yalnız onlar için olmak üzere-.” İşte böylece Biz, ayetleri bilen bir topluluğa ayrıntılı olarak açıklıyoruz. (A’raf/32)

Böyle olmakla beraber, Rabbimiz “birikim”i hoş görmemektedir. Altın’ın atıl tutulması, kenz yapılması tam anlamıyla bir “birikim” mahiyetindedir. Dolayısıyla “altın”ın takı olarak kullanılması veya günlük hayatta kullanılan tabak, kaşık, çatal gibi gereçlerin “altın”dan yapılması, bize göre, ancak “altın”ın lüks sayılmadığı, ekonomik değer taşımadığı, kimsenin “altın”a ihtiyaç duymadığı ortamlarda sakıncasızdır. Aynı şekilde, herkesin giyebildiği ortamlarda “ipek” giymenin de bir sakıncası yoktur. Ne var ki, giymek için pamuklu kumaş bile bulamayanların bulunduğu bir ortamda “ipek” giymek haramdır. Çünkü böyle bir ortamda “ipek” giymek hem diğer insanların kıskançlığına, hem de giyenin böbürlenmesine yol açar. Hemen belirtmek gerekir ki, buradaki “ortam” sözcüğü tüm dünyayı, yeryüzündeki bütün toplumları kapsamaktadır. Yani, her gün binlerce insanın açlıktan öldüğü bir dünyada hiç kimse “Benim çevremdeki insanların altına ve ipeğe ihtiyacı yoktur” diyerek Allah’ın sevmediği bir davranış içinde olmadığını ileri süremez.
Kısaca söylemek gerekirse, “altın” ve “ipek” lüks sembolleri olup bunların haramlığı lüks oluşlarından gelmektedir.
Diğer taraftan, haram diye parmağına “altın” yüzük takmayan, “ipek” kumaş giymeyen fakat şato gibi evlerde oturup lüks otomobillere binen din cahilleri, meselenin bu ince yönünü hiç anlamamış demektirler. Hâlbuki iyi anlamalıdırlar.

Fakat o, yalanladı ve geri durdu.
Sonra da gerine gerine ehline [ailesine, arkadaşlarına] gitti.
Çok yakın sana, hem de çok yakın!
Yine, çok yakın sana, hem de çok yakın! (Kıyamet/ 32-35)

38 - Kötü olan bütün bunlar, Rabbinin katında hoşlanılmayan şeylerdir.

Bu ayette, 23-37. ayetlerde sayılan yasakların çiğnenmesinin Allah katında suç ve çirkin davranışlar olduğu bildirilmektedir.

39 - İşte bunlar [yukarıda belirlenen ilkeler, emirler], Rabbinin sana vahyettiği hikmetlerden [zulüm ve fesadı engellemek için konulmuş kanun, düstur ve ilkelerden] bazılarıdır. Allah’la beraber başka bir ilâh edinme. Aksi hâlde kınanmış ve kovulmuş olarak cehenneme bırakılırsın.

Kur’an kendini birçok ayette “hikmet” ve “hüküm” adlarıyla nitelemiştir. Ayrıca ayetlerinin bir bölümünün muhkem [hikmet içeren] olduğunu beyan etmiş, ayetlerinin tamamı için de Kamer suresinde “Hıkmet-i baliğa” deyimi kullanmıştır. (Kamer suresinin sonunda ek olarak verilen “Kur’an’daki ‘Hikmet’ Sözcüğünün Anlamı” başlıklı yazımızda konuyla ilgili ayrıntılı açıklama mevcuttur.) (Tebyînü’l-Kur’an; c:2, s:284-300)
Konumuz olan ayetteki “bunlar” sözcüğüyle kastedilen ilkelerin, emirlerin, yasakların “hikmetten [yasalardan] bir kısmı” olduğu bildirilmektedir. “Hikmetten bir kısım” olarak kastedilenler ise, 25 adet mükellefiyetten oluşan sosyal ve ahlâkî temel yasadır.
Bu ayette de hitap peygamberimize gözükse de, diğer bir çok ayette olduğu gibi gerçek muhatap tüm insanlardır.

40. ayet: Bu ayet, Mukatil’in tespitine göre 42. ayetten sonra inmiştir. Biz de aynı görüşü paylaşıyor ve 40. ayeti, söz akışı olarak daha uygun olması sebebiyle 42. ayetin devamı olarak değerlendirmiş bulunuyoruz.

41 - Biz bu Kur`an`da, akıllarını başlarına almaları için türlü şekillerde evirip çevirdik [açıkladık]. Ve bu [açıklamalar] ancak onların nefretini artırmıştır.

Kur’an’ın işlevinin vurgulandığı bu ayette, insanların yararına olan her şeyin Kur’an’da evirile çevrile, yani detaylandırılarak tekrar tekrar verildiği anlatılmaktadır. Bu husus başka ayetlerde de bildirilmiştir:

Ve ant olsun Biz, öğüt almaları için, aralarında evirip çevirdik [çeşit çeşit şekillerde anlattık], ama insanların çoğu sadece nankörlüğe dayattılar. (Furkan/50)

Ve ant olsun Biz, Söz’ü [vahyi, Kur’an’ı] öğüt alırlar diye birbiri ardınca uladık. (Kasas/51)

Hani bir zamanlar sizden misak [sağlam bir söz] almıştık, Tur’u [dağı] da üstünüze kaldırmıştık. Size verdiğimiz şeyi kuvvetle tutun ve içindekileri hatırlayın. Belki takvalı olursunuz. (Bakara/63)

Ayetin ikinci cümlesinde ise insanlara lütfedilen bu imkânlardan çoklarının yararlanmadığı, aksine bu lütfun onların nefretlerini arttırdığı bildirilmektedir. Öğüdün nefreti arttırışı geçmiş kavimlerde de olmuştur:

Ve onlara “Rahman’a boyun eğin!” dendiği zaman, “Rahman da neymiş? Senin bize emrettiğin şey için mi boyun eğeceğiz?” dediler. Ve bu [boyun eğme emri], onların nefretlerini artırdı. (Furkan/60)

Ve onlar var güçleriyle Allah’a yemin etmişlerdi ki, kendilerine uyarıcı bir peygamber gelirse, mutlaka ümmetlerin her birinden daha doğru yolda olacaklardı. Buna rağmen ne zaman ki kendilerine bir uyarıcı geldi, bu, yeryüzünde bir kibirlenme ve kötülük düzeni yönünden onların sadece nefretlerini artırdı. Hâlbuki kötü düzen ancak kendi ehlini çepeçevre kuşatır. O hâlde öncekilerin kanunundan başka ne gözetiyorlar? Onun için sen Allah’ın sünnetinde asla bir değişme bulamazsın. Sen Allah’ın sünnetinde asla bir başkalaşma da bulamazsın. (Fatır/42, 43)

O [Nuh]; “Rabbim! Şüphesiz ben kavmimi gece gündüz davet ettim. Fakat benim çağırmam, onların sadece kaçmalarını artırdı” dedi. (Nuh/5, 6)

Ve Biz Kur’an’dan, inananlar için şifa ve rahmet olan şeyleri indiriyoruz. Ve [bu], sadece zalimlerin yıkımını artırıyor. (İsra/82)

Kalplerinde bir hastalık olanlara gelince de onların da pisliklerinin içine pislik ilave etmiştir. Ve onlar kâfir olarak ölmüşlerdir. (Tövbe/125)

Ne oluyor onlara da öğüt verip düşündüren şeyden yüz çeviriyorlar?
Sağa-sola kaçışan yaban eşekleri gibidirler, aslandan ürkmüşlerdir. (Müddessir/49-51)

42 - De ki: “Eğer dedikleri gibi O’nun [Allah] ile birlikte ilâhlar olsaydı, o zaman bunlar [ilâhlar] Arş`ın sahibine bir yol ararlardı.”
40 - Rabbiniz, size oğulları tahsis etti de kendisi meleklerden dişiler mi edindi? Şüphesiz ki siz çok büyük bir söz söylüyorsunuz.
43 – O [Allah], onların dediklerinden büyük bir yücelikle münezzeh ve pek yücedir.
44 - Yedi gök, yeryüzü ve bunların içinde bulunanlar, Allah’ı tesbih ederler. O’nu hamd ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Fakat siz, onların tesbihlerini iyi kavramıyorsunuz. Şüphesiz ki O, halimdir, çok bağışlayandır.”

Bu ayet grubunda tevhide yönelik gerçekler açıklanmakta, cahil Arapların yardımcı veya yedek tanrılar edinmek suretiyle Allah’a sürmeye çalıştıkları karalar, gayet özlü, mantıklı deliller gösterilerek temizlenmektedir.

42. ayetteki “Eğer dedikleri gibi O’nun [Allah] ile birlikte ilâhlar olsaydı, o zaman bunlar [ilâhlar] Arş`ın sahibine bir yol ararlardı” ifadesini iki türlü anlamak mümkündür:
1- Eğer onların dedikleri gibi, Allah ile birlikte her biri diğerinden bağımsız çeşitli ilâhlar olsaydı, bunlar sınırsız evrenin yönetiminde birbirleriyle anlaşamazlar, her biri tek hâkim olmak için çalışır ve sonuçta evrenin işleyişinde düzen, ahenk ve denge olmazdı.
2- Eğer onların dedikleri gibi, en üstün olan Allah ile birlikte O’nun bazı yetkilerini devrettiği ilâhlar olsaydı, kendilerine yetki devredilen ilâhlar bu yetkilerle yetinmez, daima itaat eden kullar gibi olmak istemez, en üstün olmak için çalışırlardı. Böyle bir durumda da evren fesada uğrar, baştan aşağı her şeyin düzeni bozulurdu.
42. ayetteki ifade hangi türlü anlaşılırsa anlaşılsın, evrendeki düzeni biraz araştırıp gören hiç kimsenin evrendeki işleyişin birbirinden bağımsız veya yarı bağımlı ilâhlar tarafından sürdürüldüğünü iddia etmesi mümkün değildir. Çünkü birden fazla tanrı olması durumunda, evrendeki bu mükemmel uyumun asla söz konusu olamayacağını akıl kolayca istidlal eder. Bunun aksi ise ancak ayette gösterilen mantıkî delili idrak edemeyecek derecede anlayışsız ve cahil bir kimse tarafından iddia edilebilir.
Bu ayetlerde yapılan tevhide yönelik aklî uyarılar, başka ayetlerde de dile getirilmiştir:

Eğer o ikisinde [yer ile gökte] Allah`tan başka ilâhlar olsaydı, bunların ikisi de kesinlikle kargaşa içinde olurdu [düzenleri bozulurdu]. O hâlde Arş`ın Rabbi olan Allah, onların vasfetmekte oldukları şeylerden münezzehtir. (Enbiya/22)

Görüldüğü gibi, 40. ayette, Allah’ın çocuk edindiği iddiası gündeme getirilmek suretiyle tevhit ilkesinden sapışın bir başka boyutu sergilenmekte ve paragrafın anlamına yapılan bu katkıyla, 40. ayetin yerinin 42. ayetten sonra olması gerektiğini savunan görüşün ne kadar isabetli olduğu ortaya çıkmış olmaktadır.
Tevhit ilkesinden sapışın bu boyutu da Kur’an’da pek çok yerde vurgulanmıştır:

Ve onlar; “Rahman, çocuk edindi” dediler.
Ant olsun ki, siz çok çirkin bir şey söylediniz.
Az kalsın bundan; Rahman’a çocuk isnat ettiler diye gökler çatlayacak, yer yarılacak ve dağlar parçalanıp dağılacaktı.
Hâlbuki Rahman için çocuk edinmek yaraşmaz.
Göklerde ve yerde bulunan kimse Rahman’a, yalnızca kul olarak gelecektir.
Ant olsun ki O [Rahman], onların hepsini kuşatmıştır ve kendilerini bir bir saymıştır.
Hepsi de kıyamet günü O’na [Rahman’a] tek başlarına gelirler. (Meryem/88-95)

Ve onlar, Allah’a kızlar isnat ediyorlar. –O [Allah], bundan münezzehtir. – Kendileri için de iştahlandıkları şey [oğlan çocukları] vardır.
Ve onlardan biri kadın ile [kız doğum haberi ile] müjdelendiği zaman içi öfkeyle dolarak yüzü kapkara kesilir.
Kendisine verilen müjdenin kötülüğü dolayısıyla kavminden gizlenir; zillet ve horluğa rağmen onu [kızı] yanında mı tutsun yoksa toprağa mı gömsün! Dikkat edin onların verdikleri hüküm [töreleri] ne kötüdür! (Nahl/57-59)

44. ayette geçen “tesbih” kavramı, Kalem, A’la ve Kaf surelerinin tahlillerinde (Tebyinü’l-Kur’an; c:1, s:187,188) açıkladığımız gibi; “Allah’ı, O’na yakışmayan şeylerden uzak tutmak, Allah’ı yüceltmek, O’nun her türlü kemal sıfatlarla donanmış olduğunu iyi kavramak ve bunu her vesile ile yüksek sesle söylemek” demektir. Bu da; yapısıyla ve nizamıyla evrendeki her şeyin, Allah’ın varlığının birliğini ve her türlü noksanlıktan uzak olduğunu gösterdiği anlamına gelir:

Gök gürültüsü ve melekler O`na hamd ile O`nun korkusundan dolayı O`nu tesbih ederler. Ve O, yıldırımlar gönderir de onunla dilediğini çarpar. Onlar ise Allah hakkında mücadele edip duruyorlar. Oysa O [Allah] çarpması pek çetin olandır. (Ra’d/13)

Ve meleklerin arşın kenarını sararak, Rabblerine hamd ile tesbih ettiklerini görürsün. Ve aralarında hakk gerçekleştirilmiştir. Ve “Âlemlerin Rabbi Allah`a hamdolsun” denilmektedir. (Zümer/75)

Arşı taşıyan kimseler ve onun [arşın] kenarındakiler, Rabblerinin hamdiyle tesbih ederler ve O`na inanırlar. İman etmişler için bağışlanma dilerler: “Rabbimiz! Sen rahmet ve bilgice her şeyi kuşattın. Onun için tövbe eden ve senin yoluna uyanları bağışla ve onları Cahim’in [cehennemin] azabından koru!” (Mümin/7)

İşin aslı bu olmasına rağmen, “tesbih” kavramı dil ile “sübhanellah … sübhanellah …” demek anlamına indirgenmiş ve bu hususta bir çok asılsız hikâye ortaya atılmıştır. İşte birkaç örnek:

Peygamber o ikisi ile birlikte uçmuş, yedi göğe ulaşmış. Döndüğü zaman şöyle buyurmuş: Pek çok tesbîh ile beraber, göklerin şöyle tesbîh ettiğini duydum:
Yüce gökler heybet sahibini tesbîh ederler. Yücelik sahibinin yüceliğinden eğilmişlerdir. Tesbîh ederiz yücelerin yücesini, tenzih ve takdis ederiz O`nu.
Nitekim Buhârî`nin Sahîh`inde Abdullah İbn Mes`-ûd`dan nakledilir ki; o, şöyle demiştir; «Biz yenirken yemeğin tesbîh ettiğini duyardık.»
Ebu Zerr`in hadîsinde de Rasûlullah [s.a.] in eline çakıl taşlarını aldığında, arının vızıltısı gibi onların tesbihinin duyulduğu bildirilir. (Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an)

44. ayetin sonundaki “Şüphesiz ki O, halimdir çok bağışlayandır” ifadesiyle, daha evvel yanlış davranmalarına rağmen sonradan bu aklî deliller ile şirkten kurtulup doğruya ulaşacaklara af ve mağfiret kapısı açılmaktadır. Tövbe ile Allah’ın bağışlaması arasındaki ilişki Kur’an’da birçok ayette yer almıştır. Bu ayetlerin anlamca 44. ayete yakın olanlarından bir kaçı şunlardır:

Kim bir kötülük işler yahut nefsine zulmeder, sonra da Allah`tan bağışlanma dilerse, Allah`ı çok bağışlayıcı ve çok merhametli bulur. (Nisa/110)

Hiç şüphesiz gökleri ve yeryüzünü yok oluvermekten, Allah tutuyor. Ant olsun ki eğer onlar [gökler ve yeryüzü] yok oluverirlerse, onları O’ndan sonra kimse tutamaz. Gerçekten O, çok yumuşak davranan, çok bağışlayandır. (Fatır/ 41)

Ve eğer Allah, kazanmakta oldukları şeyler dolayısıyla insanları sorgulayıp cezalandıracak olsaydı, onun sırtında [yeryüzünde] hiç bir dabbehi [canlıyı] bırakmazdı. Velâkin onları, adı konmuş bir süreye kadar ertelemektedir. Sonunda ecelleri geldiği zaman da artık şüphesiz Allah kendi kullarını en iyi görendir. (Fatır/45)

45 - Kur’an okuduğun zaman, seninle ahirete inanmayanlar arasında görünmez/ gizli bir perde kıldık.
46 - Ve onların kalpleri üzerine, onu kavrayıp anlamalarını engelleyen kabuklar, kulaklarına da bir ağırlık kıldık. Ve sen Kur’an’da sadece Rabbini ‘bir ve tek’ olarak andığın zaman, ‘nefretle kaçar vaziyette’ gerisin geriye giderler.

Bu ayetlerde Mekkeli müşriklerin hâlleri anlatılmaktadır. Kur’an ile müşrikler arasındaki perde, aslında onların izledikleri Kur’an karşıtı politikalardan ve Kur’an’ı dinlememek için uydurdukları bahanelerden ibarettir. Onlar, önlerine getirilen onca delili, çıkar hesaplarına uymadığı için incelemezler. İblislerinin kendilerine süslü gösterdiği kibir ve inatları sayesinde de gerçekleri görmezler, geçmişten ders almazlar, geleceği düşünmezler. Müşriklerin burunlarını havaya dikmiş bu hâlleri başka ayetlerde de dile getirilmiştir:

Şüphesiz ki Biz onların boyunlarının içinde demir halkalar kıldık. Öyle ki onlar çenelerine kadardır. Böylece onlar burunları yukarı kaldırılmış olanlardır.
Ve Biz onların önlerinden bir set, arkalarından bir set kıldık. Böylece Biz kendilerini sarmışızdır. Artık onlar görmezler.
Ve onları uyarmışsın yahut uyarmamışsın onlara göre birdir, onlar inanmazlar. (Ya Sin/8-10)

Biz onlara karinleri [bir takım yakınları, yani İblislerini] kabuk gibi üzerlerine kaplattık, onlar da, önlerinde ve arkalarında olanları kendilerine süslü gösterdiler. Cinnlerden ve insanlardan [herkesten] kendilerinden önce gelip geçmiş ümmetlerde yürürlükte olan söz, onların üzerine hakk oldu. Şüphesiz onlar, hüsrana uğrayanlar idiler. (Fussılet/25)

Allah, onların kalpleri ve kulakları üzerine mühür vurmuştur; gözlerinin üzerinde perdeler vardır. Büyük azap da onlar içindir. (Bakara/7)

Ve ona ayetlerimiz okunduğu zaman sanki kulaklarında bir ağırlık varmış da onları işitmemiş gibi, büyüklük taslayarak sırt çevirir. İşte onu, acı verecek bir azabı müjdele. (Lokman/7)

Bu konunun daha iyi anlaşılması için Tin suresinin tahlilinde bulunan “Allah’ın Kalpleri Mühürlemesi” (Tebyinü’l-Kur’an; c.1 s. 560-571) başlıklı yazımızın okunmasını öneriyoruz.

Esbab-ı Nüzul nakillerine göre ayette değinilen kişiler Ebuleheb ve karısı, Ebu’l-Bahteri, Zemaa, Süheyl ve Huveyti adlı kişilerdir. (Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an) Anlatılanlara göre, bu kişiler heyet halinde amcasının yanına geldiklerinde, peygamberimiz onlara “Allah’tan başka ilâh olmadığını kabul edin, bu sayede Arapların hükmedenleri olursunuz, Arap olmayanlar da size itaat eder” demiş, onlar da arkalarını dönüp gitmişlerdir. Bu tip kişilerin tavırları Kur’an’da şöyle yer almaktadır:

Dediler ki: “Bizi kendisine çağırdığın şeye karşı kalplerimiz bir örtü/ zırh içindedir, kulaklarımızda bir ağırlık, bizimle senin aranda bir perde vardır. Artık sen, [yapabileceğini] yap, biz de gerçekten yapıyoruz.” (Fussılet/5)

46. ayetteki “Ve sen Kur’an’da sadece Rabbini ‘bir ve tek’ olarak andığın zaman, ‘nefretle kaçar vaziyette’ gerisin geriye giderler” ifadesinden, müşriklerin bir ve tek olan Allah’ın yüceltilmesini ve bunda ısrar edilmesini kabul etmedikleri anlaşılmaktadır. Aslında onlar peygamberimizden, Allah ile beraber kendi ilâhlarının büyüklerinden, azizlerinden de bahsetmesini istemektedirler. Çünkü onlara göre Allah, ilâhlık güçlerinden bazılarını, onlara çocuklar veren, onları hastalıklardan koruyan, onların ticaretlerinin gelişmesini sağlayan, kısaca onların tüm istek ve arzularına cevap veren kendi ilâhlarına da vermiştir. Müşriklerin bu sapık inançları Kur’an’da şöyle ifade edilmiştir:

Ve Allah, “bir tek” olarak anıldığı zaman ahirete inanmayanların yürekleri burkulur da, O`nun astlarından olan kimseler anıldığı zaman derhal yüzleri gülüverir. (Zümer/45)

Bu sapık görüşler maalesef o günlerde kalmamış, günümüzdeki bazı çevrelere de intikal etmiştir. O ilkel çağda olduğu gibi, Allah’ın birçok sıfatı ve tasarrufu bu çevrelerde bir takım “kutub”lara, “gavs”lara verilmekte ve bu kimseler Allah’tan daha fazla zikredilmektedir.

47 - Biz onların seni dinlediklerinde ne için dinlediklerini, gizli konuşmalarında da o zalimlerin “Siz büyülenmiş bir adamdan başkasına uymuyorsunuz” dediklerini çok iyi biliriz.

Bu ayette, peygamberimizin çağrısına karşı müşriklerin fısıldaşarak [herkesten gizli olarak] kendi aralarında kurdukları bir tuzak ifşa edilmekte ve onların Kur’an’dan etkilenen kişilere “Büyülenmiş bir adamdan nasıl etkilenirsin?” diyerek bu kişileri Kur’an’ın etkisinden uzaklaştırmak istedikleri bildirilmektedir. Müşriklerin bu plânı başka ayetlerde de dile getirilmiştir:

Rabblerinden kendilerine gelen her yeni öğüdü/ hatırlatmayı ancak oyun yaparak ve kalpleri eğlenerek dinlerler. Ve o zalimler aralarında şu fısıltıyı gizlediler: “Bu, sizin gibi bir insandan başka bir şey midir? Artık görüp dururken büyüye mi gidiyorsunuz?” (Enbiya/2, 3)

Ve onlar [inkâr etmiş olanlar]; “Bu ne biçim elçi ki, yemek yiyor, sokaklarda yürüyor? Ona, bir melek indirilseydi ya! Böylece onunla beraber bir uyarıcı olur! Yahut kendisine bir hazine bırakılsaydı veya kendisinden yiyeceği bir bahçe olsaydı ya!” dediler. Bu zalimler; “Siz, yalnızca büyülenmiş bir kişiye uyuyorsunuz.” da dediler. (Furkan/7, 8)

İsimleri Esbab-ı Nüzul nakillerine geçmiş olan bu zalimlerin peygamberimize karşı düzenledikleri oyunlar sadece ayette belirtilenden ibaret değildir. Ayrıca söz konusu nakillerde bu şahısların birbirlerini de kontrol altında tuttukları yer almaktadır:

[ÖmerFurkan]

Bana Muhammed İbn Müslim İbn Şihâb ez-Zührî dedi ki: Kendisine şöyle anlatılmış: Harb oğlu Ebu Süfyân, Hişâm oğlu Ebu Cehil, Şerik oğlu Ahnes bir gece Rasûlullah [s.a.] ı geceleyin evinde namaz kılarken dinlemek üzere gittiler. Onlardan her biri Hz. Peygamberi dinlemek için ayrı bir yer tuttu. Hiç birisi diğerinin yerini bilmiyordu. Onu dinlemeye başladılar. Sabah olunca ayrıldılar. Nihayet yolları birleşti de birbirlerini kınamaya başladılar. Birbirlerine şöyle diyorlardı: Bir daha yapmayınız. Halkınızın düşkünlerinden bazıları sizi görecek olurlarsa, onların içine bir şey düşürürsünüz. Sonra ayrıldılar. Ertesi gün ikinci gece olunca her biri tekrar bulunduğu yere gelip Kur`an dinlemeye koyuldular. Nihayet fecir ağarınca ayrıldılar ve aynı yolda karşılaştılar. Birbirlerine tekrar ilk söylediklerini söylediler ve dağıldılar. Üçüncü gece olunca her biri Kur`an`ı dinlemeye koyulmak üzere eski yerlerini aldılar. Fecir ağarınca ayrıldılar. Yolları birleşince birbirlerine dediler ki: Bir daha tekrarlamamak üzere sözleşmeden ayrılmayalım. Bunun üzerine sözleşerek ayrıldılar. Ahnes b. Şerik sabah olunca sopasını aldı. Sonra evinden çıktı Ebu Süfyân b. Harb`a geldi ve ona: Ey Ebu Hanzala, Muhammed`den duyduğun şey hakkında görüşün nedir, bana bildir? dedi. Ebu Süfyân dedi ki: Ey Ebu Sa`lebe, Allah`a and olsun, ben ondan öyle şeyler duydum ki onu ve ne demek istediğini biliyorum. Öyle şeyler de duydum ki, ne onun anlamını ne de söylemek istediğini biliyorum. Ahnes b. Şerik dedi ki: Allah`a andolsun ki, ben de senin yemin ettiğin durumdayım. Sonra Ebu Süfyân`ın yanından çıkıp Ebu Cehl’in yanına girdi, onun evine vardığında dedi ki: Ey Ebu Hakem, Muhammed`den duyduğun şeyler hakkında görüşün nedir? Ne duydum ki? dedi. Biz ve Abd Menâf oğulları şeref konusunda yarıştık. Onlar yedirdiler, biz de yedirdik. Onlar taşıdılar, biz de taşıdık. Onlar verdiler, biz de verdik. Nihayet her ikimiz de diz üstü çökünce, ikimiz de bağlı atlar gibi olduk. O zaman onlar dediler ki: Bizden bir peygamber geldi. Ona gökten vahiy geliyor. Biz onu ne zaman kavrayabiliriz? Allah`a and olsun ki, ona ebediyyen ne inanırız, ne de doğrularız. Bunun üzerine Ahnes b. Şerik yanından kalkıp onu kendi başına bıraktı. (İbn İshâk; Sîret)

48 - Senin için nasıl misaller verdiklerine bir bak! Böylece sapıklığa düştüler! Artık bir yola da güçleri yetmez.

Bu ayette müşriklerin peygamberimizin aleyhine geliştirdikleri politikalarına dikkat çekilmekte ve bu anlayışları sebebiyle sapıklığa düştükleri, çıkmazda oldukları bildirilmektedir. Gerçekten de müşrikler, elçilik görevini ilân etmesinden itibaren peygamberimize sihirbazlık, şairlik, mecnunluk, kâhinlik gibi sıfatlar yakıştırmışlar, Kur’an’ın ona başkası tarafından öğretildiği yolunda ithamlarda bulunmuşlar, fakat bütün bu iddialarının gerçeklerle bağdaşmaması yüzünden, iftiralarına kendileri bile inanmamışlardır. 48. ayet onların bu çıkmazlarını yüzlerine vurmakta ve bir çıkış yolu bulmalarına engel olan şaşkınlıklarını kınamaktadır.

49 – Ve onlar dediler ki: “Biz, bir kemik yığını olduğumuz ve ufalanıp toz olduğumuz vakit mi, gerçekten biz, yeni bir yaratılışla diriltilecek miyiz?”
50 – 52 - De ki: “İster taş olun, ister demir. Veyahut gönlünüzde büyüyen başka bir yaratık olun.” Sonra onlar; “Bizi kim geri döndürecek?” diyecekler. De ki: “Sizi ilk defa yaratmış olan.” Bunun üzerine sana başlarını sallayacaklar ve “Ne zamandır bu?” diyecekler. De ki: “Çok yakın olması umulur! Sizi çağıracağı [diriltileceğiniz] gün, O’nu överek çağrıya uyacaksınız ve sadece pek az kaldığınızı zannedeceksiniz.”

Bu ayet grubunda, tekrar dirilmeyi mümkün görmeyen inançsızların itirazları ile bunlara verilen cevaplar yer almaktadır.
50. ayetteki “İster taş olun, ister demir. Veyahut gönlünüzde büyüyen başka bir yaratık olun” ifadesinden anlaşıldığına göre, inançsızlar, Allah’ın tekrar diriltmeye güç yetireceği konusunda ikna olmamışlardır. Nitekim 51. ayette inançsızlarca yapılacağı bildirilen “baş sallama” hareketi, verilen bir haberin kabul edilmediğini belirtmek için yapılan bir harekettir. Bu hareketin zımnî anlamı, inançsızların ölümden sonra kendilerini ilk defa yaratmış olanın dirilteceği gerçeğine inanmadıklarını göstermektedir. Bu tartışmaya Kur’an’da birçok kez yer verilmiştir:

Ve o insan [o kişi], kendisini bir nutfeden [bir damla sudan] yarattığımızı görmedi mi de şimdi o, apaçık bir hasımdır [düşmandır].
Ve kendi yaratılışını dikkate almayarak Bize bir örnekleme yaptı. Dedi ki: “Kim diriltecekmiş o kemikleri? Onlar çürümüş iken!”
De ki: “Onları ilk defa yaratan, onları diriltecektir. Ve O, her yaratmayı çok iyi bilendir. O, size o yemyeşil ağaçtan bir ateş yapandır. Şimdi de siz ondan yakıp duruyorsunuz.
Gökleri ve yeri yaratan, onlar gibilerini de yaratmaya kadir değil midir? Evet [elbette kadirdir]! Ve O, çok mükemmel yaratandır, çok iyi bilendir.
Şüphesiz ki O bir şeyi dilediğinde, O’nun buyruğu / işi o şeye “Ol!” demektir; o da hemen oluverir. (Ya Sin/77–82)

Öldüğümüz ve toprak, kemik olduğumuz zaman mı, gerçekten mi biz tekrar dirilecekmişiz? (Saffat/16)

Öldüğümüz ve toprak, kemik olduğumuz zaman mı, gerçekten mi biz karşılık göreceğiz? (Saffat/53)

Ama kendilerine içlerinden uyarıcı geldiğine şaşırdılar da kâfirler; “Bu şaşılacak bir şeydir! Öldüğümüz ve bir toprak olduğumuz vakit mi? Bu uzak bir dönüştür” dediler. (Kaf/2, 3)

Ve onlar; “Biz yeryüzünde kaybolduğumuzda mı, gerçekten biz mi yeni bir yaratılışta olacağız?” dediler. Aksine onlar, Rabblerine kavuşmayı [O’nun huzuruna varacaklarını] inkâr ediyorlar. (Secde/10)

Ve onlar dediler ki: “Biz, bir kemik yığını olduğumuz ve ufalanıp toz olduğumuz vakit mi, gerçekten biz, yeni bir yaratılışla diriltilecek miyiz?” (İsra/49)

Bu, ayetlerimizi inkâr etmiş olmaları ve “Sahi bizler, bir yığın kemik ve ufalanmış toz olduğumuz zaman mı, yeni bir yaratılışla diriltilmiş olacağız?” demiş olmaları nedeniyle onların cezasıdır. (İsra/98)

Size, gerçekten siz öldüğünüz, toprak ve kemik olduğunuzda, mutlak surette sizin çıkarılacağınızı mı vaat ediyor? (Müminun/35)

Ayrıca Müminun/82, Vakıa/47, Naziat/11. ayetlere de bakılabilir.

İnançsızların -yukarıdaki ayetlerde görüldüğü gibi- inatla direnmeleri karşısında, Rabbimiz de yaratmadaki ve öldürmedeki gücünün önüne geçilmez olduğunu açıklamaya hep devam etmiştir:

Elbette göklerin ve yerin yaratılması, insanların yaratılmasından daha büyüktür. Ama insanların çoğu bilmiyorlar. (Mümin/57)

Yaratılışça siz mi daha çetinsiniz yoksa gök mü? Onu [göğü] O [Allah] yaptı: Boyunu yükseltti ve onu düzene koydu, gecesini kararttı ve kuşluğunu [ışığın parlaklığını] çıkarttı. Ve ondan sonra yeryüzünü döşedi; yeryüzünden suyunu ve otlağını çıkardı, dağları da sabitledi [demirledi; sağlam bir şekilde yerleştirdi], sizin ve hayvanlarınız için bir faydalanma olmak [yararlanmak] üzere. (Naziat/27–33)

Ölümü aranızda Biz takdir ettik Biz. Biz önüne geçilebilenler değiliz.
Böylece sizin yerinize benzerlerinizi getiririz ve sizi bilmediğiniz bir şeyde inşa ederiz. (Vakıa/60, 61)

Ve O, başlatan, sonra onu çevirip yeniden yapandır. Ve bu O`na çok kolaydır. Ve göklerde ve yerde en yüce örnek O`nundur. O çok güçlüdür, hikmet sahibidir. (Rum/27)

Göğün ve yeryüzünün kendi emriyle durması da O’nun ayetlerindendir. Sonra sizi yeryüzünden bir tek çağırışla çağırdığı zaman bir de bakarsınız ki siz çıkarılıyorsunuz. (Rum/25)

Ve buyruğumuz, ancak, göz kırpması gibi bir tekdir. (Kamer/50)

Biz bir şeyi dilediğimiz zaman, ona sözümüz, ona sadece “ol” dememizdir. O da hemen oluverir. (Nahl/40)

İşte o, bir tek haykırıştır.
Bir de bakmışsın onlar meydandadır. (Naziat/13-14)

51. ayette Rabbimiz, inançsızlar tarafından geri döndürme işinin ne zaman olacağına dair sorulan soruya peygamberimizin “Çok yakın olması umulur!” diye cevap vermesini emretmektedir. Bu ifade, yeniden diriltilmenin kesin zamanını belirtmemekle beraber bu işin mutlaka çok yakın olduğu anlamına gelmektedir. Çünkü “umulur [asâ]” sözcüğü cümlede Allah’ın yapacağı bir işe yönelik olarak kullanılmıştır; bu da Allah’ın o işi mutlaka olduracağını ifade etmektedir.
Rabbimiz, kesin zamanını belirtmediği o belli vakti [kıyameti] kimsenin bilemeyeceğini ve o bilginin sadece kendisine ait olduğunu birçok ayette açıklamıştır:

İnsanlar sana o saatten [kıyametin saatinden] soruyorlar. De ki: “Kesinlikle ona ait bilgi Allah katındadır.” Ne bilirsin, belki de saat yakındadır. (Ahzab/63)

Allah, bu kitabı ve teraziyi/ ölçüyü hakkla indirendir. Ve sana ne bildirir ki, belki de o Saat [kıyamet] çok yakındır! (Şûra/17)

Şüphesiz ki Allah, saatin [kıyametin kopuş zamanının] bilgisi yanında olandır. Ve yağmuru O yağdırır, rahimlerde olan şeyleri O bilir. Kimse yarın ne kazanacağını bilmez. Kimse hangi yerde öleceğini de bilmez. Şüphesiz ki Allah en iyi bilendir, en iyi haberi olandır. (Lokman/34)

Sana, Saat’ten soruyorlar; “Ne zaman gelip çatacak?” De ki: “Onun bilgisi yalnızca Rabbimin katındadır. Onun vaktini kendisinden başkası açıklayamaz. Göklerde ve yerde ağır basmıştır. O size ansızın gelir.” Sanki sen onu çok iyi biliyormuşsun gibi onu sana soruyorlar. De ki: “Onun bilgisi Allah katındadır. Fakat insanların çoğu bilmezler.” (A’raf/187)

Onlar orada; “Hamd, bizden o üzüntüyü gideren ve bizi lütfundan, kendisinde bize yorgunluk gelmeyecek, kendisinde bizim için usanç olmayacak, durulacak bu yurda konduran Allah’a özgüdür. Gerçekten Rabbimiz çok bağışlayıcı ve çok karşılık vericidir” derler. (Fatır/34, 35)

52. ayetteki “ve sadece pek az kaldığınızı zannedeceksiniz” ifadesiyle, insanların diriltilecekleri gün dünyada çok az kaldıklarını sanacakları bildirilmektedir. Onların bu sanıları başka ayetlerde de dile getirilmiştir:

Sonra onlar onu [kıyameti] görecekleri gün dünyada bir akşam veya kuşluğundan başka durmamış gibidirler. (Naziat/46)

Kim ondan [Bizim verdiğimiz zikirden; Kur’an’dan] yüz çevirirse, şüphesiz o, kıyamet günü; Sura üfürüldüğü gün, sürekli içinde kalacakları bir yük yüklenecektir. Ve kıyamet günü onlar için; bu ne fena bir yüktür! Biz suçluları o gün, gözleri göğermiş olarak toplayacağız.
Aralarında fısıldaşacaklar: “Siz dünyada sadece ‘on’ kaldınız.”
-Biz aralarında ne konuşacaklarını daha iyi biliriz.- Yolca en üstün olan; “Siz ancak bir gün kaldınız.” diyecektir. (Ta Ha/102-104)

Ve kıyametin kopacağı gün günahkârlar bir saatten fazla durmadıklarına yemin ederler. Onlar işte böyle döndürülüyorlardı. (Rum/55)

O [Allah]; “Yeryüzünde yıl sayısı olarak kaç yıl kaldınız?” dedi.
Onlar; “Bir gün veya günün bir kısmı kadar kaldık. İşte sayanlara sor.” dediler.
O [Allah]; “Siz sadece pek az bir süre kaldınız; keşke siz bilmiş olsaydınız!” dedi.
Öyleyse sizi sadece boş yere yarattığımızı ve sizin hakikaten yalnızca Bize döndürülmeyeceğinizi mi sandınız? (Müminun/112-115)

53 - Kullarıma söyle de en güzel olanı söylesinler. Şüphesiz şeytan aralarına fesat sokar. Şüphesiz şeytan, insan için apaçık bir düşmandır.

Bu ayette Müslümanlara, yumuşak söz söylemek suretiyle iyi, güzel, hoş bir davranış sergilemeleri telkin edilmektedir. Çünkü sert davranışlar ve inat sadece tartışma ortamının gerginleşmesine yol açarak düşmanlık ve kine sebep olmakla kalmaz, aynı zamanda tartışma zemininin genişlemesine, insanların böbürlenmesine ve daha da kötüsü, gerçeklerin gizlenmesine de sebep olur.
Esbab-ı Nüzul kayıtlarında, bu ayetin Ömer b. Hattab’ın müşriklerle sert bir üslûpla tartışması sonucu Müslümanların savaş istemeleri üzerine indiği ileri sürülmüştür. (Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an)
Rabbimiz bir başka ayette daha, iman etmiş kişilere ne yapmaları gerektiğini bildirerek tartışma ölçülerini ortaya koymuştur:

İman etmiş kişilere, “O’nun [Allah’ın] her kavmi kazandıklarıyla cezalandırması için, Allah`ın günlerini ummayanları bağışlamalarını” söyle. (Casiye/14)

Ayette kullardan istenen “en güzeli söyleme” işi ancak Kur’an ile yapılabilir. Zira sözlerin en güzeli Kur’an’dır:

Tağuta kulluk etmekten kaçınan ve Allah`a yönelenler; müjde onlaradır. Haydi müjdele sözü dinleyip de en güzeline uyan kullarımı! İşte onlar, Allah`ın kendilerine hidayet verdiği kimselerdir. Ve işte onlar kavrama yeteneği olanların ta kendileridir. (Zümer/17,18)

Nitekim Furkan suresinde en büyük cihadın Furkan ile yapılacağı bildirilmiştir:

Öyleyse kâfirlere itaat etme ve onunla [Furkan ile] onlara karşı olanca gücünle büyük bir cihat yap! (Furkan/52)

Konumuz olan 52. ayetin başındaki “kullarıma” ifadesiyle müminlerin kastedilmiş olduğu söylenebileceği gibi, tüm insanların kastedilmiş olduğu da söylenebilir. Çünkü insanlardan yumuşak davranmalarının istendiği bir ayette, bu güzel hitap, kalpler hakk dine yönelsin diye, dine, tevhide davet edilen herkese yöneltilmiş olabilir. Ancak Kur’an’da geçen “kullar” lâfzı çoğunlukla müminleri işaret etmektedir:

Hemen gir kullarımın içine!
Ve gir cennetime! (Fecr/29, 30):

Adaklarını yerine getirirler ve fenalığı yayılmış [efsaneleşmiş] bir günden korkarlar. (İnsan/7)

52. ayetin son kısmında şeytanın etkisine dikkat çekilerek yapılan öğüde uyulmaması hâlinde şeytanın devreye gireceği ve ortaya düşmanlık çıkaracağı bildirilmiştir. Şeytanın insanların düşmanı olduğu ve ara bozduğu başka ayetlerde de ihtar edilmiştir:

Ve onların Allah’ın astlarından yalvardıkları kimselere sövmeyin ki, onlar da bilgisizce, aşırı giderek Allah`a sövmesinler. Biz, her ümmete yaptıkları işi işte böyle süsledik. Sonra da onların dönüşü Rabblerinedir. Sonra O, onlara ne yaptıklarını haber verir. (En’am/108)

[ÖmerFurkan]

Eğer sana şeytandan bir vesvese gelirse de hemen Allah’a sığın. Muhakkak ki O, en iyi işiten, en iyi bilendir. (A’raf/200)

Ve anasıyla babasını yüksek bir taht üzerine yükseltti. Ve hepsi secde ederek yere kapandılar. Ve o [Yusuf]: “Babacığım İşte bu durum, o gördüğümün tevilidir. Gerçekten Rabbim onu hakk kıldı. Şeytan benimle kardeşlerimin arasını bozduktan sonra, beni zindandan çıkarmakla ve sizi çölden getirmekle Rabbim bana hakikaten ihsan buyurdu. Şüphesiz Rabbim dilediğin şeye lütuf edicidir. Şüphesiz O, en iyi bilen, hüküm koyanın ta kendisidir. (Yusuf/100)

Ey insanlar! Yeryüzündeki helâl ve tayyib [temiz, hoş, yararlı] şeylerden yiyin ve şeytanın adımlarını izlemeyin. Şüphesiz o, sizin için apaçık bir düşmandır. (Bakara/168)

54 – Sizin Rabbiniz sizi daha iyi bilendir. Dilerse tövbeniz sebebiyle size merhamet eder veyahut dilerse azap eder. Seni de onların üzerine vekil göndermedik.

Bu ayette, içimizle-dışımızla, düşüncemizle-amelimizle, Rabbimizin bizi bizden daha iyi bildiği hatırlatılmaktadır. Bu hatırlatma Necm suresinde de şöyle yapılmıştır:

Onlar ki, bazı küçük sürçmeler hariç, günahın büyüklerinden ve iğrençliklerden çekinip kaçınırlar. Hiç kuşkusuz, senin Rabbin bağışlaması geniş olandır. Sizi, hem topraktan oluşturduğu zaman, hem de annelerinizin karnında ceninler hâlinde bulunduğunuz zaman, en iyi bilen O’dur. O hâlde nefislerinizi temize çıkarmayın. İttika eden kimseyi O daha iyi bilir. (Necm/32)

Bu ayette ayrıca Allah’ın günahlardan dönüş yapan kimseyi dilerse affedeceği ve dilerse ceza vereceği bildirilerek her türlü yetkinin O’na ait olduğu vurgulanmıştır. Buna göre, hiç kimsenin kendisini veya bir başkasını cennetlik ilân etmesi uygun düşmez. Çünkü kimin cennete kimin cehenneme gideceği bizzat Rabbimizin kararına bağlıdır. Bu konuda bizce yapılabilecek tek değerlendirme, A’raf suresinin 44-46. ayetlerinde bildirilenler doğrultusunda olabilir. Buna göre, yapacağımız değerlendirmeler, herhangi bir amelin karşılığının cennette veya cehennemde insanın karşısına çıkacağı şeklinde genel bir açıklamayla sınırlı kalmalı, o ameli işleyen kimsenin Allah`ın rahmeti veya gazabı ile karşılaşacağı hususunda herhangi bir hüküm içermemelidir.

VEKİL

Furkan suresinde detaylı olarak açıkladığımız gibi, “vekil”, “var eden, varlığı sürdüren, gelişim ve evrimi programlayan, rızk veren ve koruyan” demektir. Ayetin ilk iki cümlesinde asıl muhataplara seslenildikten sonra, son cümlede hitap peygamberimize yöneltilmiş ve ona “kendisinin onlar üzerinde vekil olmadığı” bildirilmiştir. Bu hüküm, insanların tutumları dolayısıyla peygamberimizin ne o gün, ne bu gün, ne de gelecekte sorumluluğu olmadığının ve olmayacağının çok açık beyanıdır.

55 - Ve Rabbin göklerde ve yerde olan kimseleri en iyi bilendir. Ve ant olsun ki Biz, peygamberlerin kimini kiminin üzerine fazlalıklı kıldık. Biz, Davud’a da Zebur’u verdik.

Ayetin muhatabı peygamberimiz olmasına rağmen, yapılan bildiri Mekkeli müşriklere yöneliktir. Bu hitap tarzıyla Mekkeli müşrikler, peygamberimizi küçük görmeleri sebebiyle eleştirilmektedir.
Genellikle toplumlar kendi içlerinden seçilmiş, sivrilmiş kimseleri kolayca kabul etmemişler, kıskançlık göstererek çeşitli iftiralarla, asılsız yakıştırmalarla onları yıpratmaya çalışmışlardır. Mekkeli müşrikler de aynı doğrultuda davranmışlar, aralarından seçilmiş bu sıradan insanın değil peygamber, saygıdeğer ve dindar bir kişi bile sayılamayacağını ileri sürmüşlerdir. Çünkü onlara göre zahit ve dindar bir kişi, dünyayla ilgili olan hiç bir iş yapmamalı, inzivaya çekilip Allah`ı zikretmelidir. Peygamberimiz ise yaşaması için gerekli olan şeyleri kazanmak ve çalışmak zorundadır. Bu nedenle o da herkes gibi çalışıp emek harcamaktadır.
Konumuz olan ayette Davud peygamberin anılması, bize göre, peygamberimizin elçiliğine itiraz eden Mekkeli müşriklere bir cevap niteliğindedir. Elçiliğini kabul ettikleri Davud peygamber bu hatırlatmayla onlara örnek gösterilmekte ve sanki şöyle denilmektedir: “Davud bir kral olarak normal bir insana nazaran dünya işleri ile çok daha fazla ilgilenmeye mecbur birisiydi. Buna rağmen Allah ona peygamberlik nimetini ve kitap olarak da Zebur’u vermiştir. Aynı şekilde Muhammed (as) de dünya işleri ile uğraşmakta; karısı ve çocuklarıyla beraber herkes gibi bir hayat sürmekte, çalışıp hayatî ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Dolayısıyla, Muhammed’e göre daha sorumlu bir mevkide bulunan Davud’a peygamberlik verilmesi nasıl normal karşılanıyor ise, Muhammed’e verilen elçilik görevi de normal karşılanmalı, yadırganmamalıdır.”
Bir kral ve peygamber olan Davud’un (as) peygamberimizin elçiliği konusunda misal getirilmesi, aynı zamanda peygamberimize de ileride devlet başkanlığı görevinin verileceğinin bir işareti olarak değerlendirilebilir.
Ayetin Mekkeli müşrikleri objektif davranmaya çağıran mesajı, başka ayetlerde çeşitli peygamberlerin isimleri anılarak da verilmiştir:

İşte elçiler; Biz onların bazısını bazısı üzerine fazlalıklı kıldık. Onlardan bir kısmı Allah’ın konuştuğu ve bazısının derecelerini fazlalıklı kıldığı kimselerdir. Ve Meryem oğlu İsa’ya açık kanıtlar verdik ve onu Ruhulkudüs ile destekledik. Ve eğer Allah dileseydi onların ardından gelenler, açık mesajlar kendilerine ulaştıktan sonra birbirlerini öldürmezlerdi. Velâkin ayrılığa düştüler de onlardan bazısı iman etti, bazısı inkâr etti. Ve eğer Allah dileseydi birbirlerini öldürmezlerdi. Velâkin, Allah dilediğini yapar. (Bakara/253)

Ve deyin ki: “Biz Allah’a iman ettiğimiz gibi, bize ne indirildi ise, İbrahim’e ve İsmail’e ve İshak’a ve Yakub’a ve esbata [torunlarına] ne indirildi ise, Musa’ya ve İsa’ya ne verildi ise ve bütün peygamberlere Rabblerinden olarak ne verildi ise hepsine iman ettik; O’nun elçilerinden birinin arasını ayırmayız [hiç birini diğerinden ayırmayız] ve biz ancak O’nun için teslim olanlarız. (Bakara/136)

Elçi [Muhammed], kendi Rabbinden kendisine indirilene iman etti, müminler de. Hepsi Allah`a, meleklerine, kitaplarına ve elçilerine iman ettiler; “Biz Allah`ın elçileri arasında ayırım yapmayız.” ve “Biz duyduk ve itaat ettik. Rabbimiz, bağışlamanı dileriz, dönüş ancak sanadır” dediler. (Bakara/285)

De ki: “Biz Allah`a, bize indirilene [Kur’an’a], İbrahim`e, İsmail`e, İshak`a, Yakub`a ve torunlarına indirilene, Musa`ya, İsa`ya ve peygamberlere Rabblerinden verilenlere inandık. Onlardan hiç biri arasında ayırım yapmayız. Ve biz yalnız O`na teslim olanlarız.” (Âl-i Imran/84)

56 - De ki: “Allah`ın astlarından, ilâh olduğunu iddia ettiğiniz şeyleri çağırın. Göreceksiniz ki onlar, sizden sıkıntıyı kaldırmaya ve değiştirmeye güç yetiremezler.
57 - İşte onlar [ilâh olduğunu iddia ettiğiniz şeyler]; hangisi Rabblerine daha yakın olmak için vesile arayarak yalvaran ve O`nun merhametini uman ve O’nun azabından korkan kimselerdir. Gerçekten senin Rabbinin azabı korkunçtur.

Bu ayetler, o günün müşriklerinin inançlarını ortaya koyarak onları tevhit konusunda akıllarını kullanmaya davet etmektedir. Müşriklerin bazı güçler atfederek taptıkları putların [sahte tanrıların] aslında gerçek Tanrı’ya tapan birileri olduklarının ve âcizliklerinin bu ayetlerde vurgulanması, bugünkü putlaştırılmış azizlerin [yatırların] da aslında tanrılık iddiası olmayan ve tam aksine Allah’a yakın olmak için çalışmış saygın kişiler olduklarını, bu kişileri Allah’a yaklaştırıcı putlar hâline getiren yakıştırmaların ise onlardan sonra yaşamış başkaları tarafından yapıldığını göstermektedir.
Ayetin beyanından açıkça anlaşıldığına göre, şirk, bazılarının zannettiği gibi sadece Allah`tan başkasına secde etmekten ibaret değildir. Allah`tan başkasına yalvarıp başkasından yardım dilemek de şirktir. Çünkü yalvarmak ve yardım dilemek bir tür ibadettir; bu ibadeti Allah’tan başkasına yapanlar puta tapanlar kadar müşriktir.

Dikkatli olun, halis din sadece Allah’a aittir. O’nun astlarından bir takım veliler edinenler: “Onlar bizi Allah’a daha fazla yaklaştırsın diye biz onlara tapıyoruz.” [diyorlar]. Ayrılığa düştükleri bu konuda onların arasında Allah hüküm verecektir. Allah kuşkusuz, yalancı ve çok nankör kişilere kılavuzluk etmez.
Eğer Allah bir çocuk edinmek isteseydi, elbette yaratacağından, dileyeceğini seçecekti. O, bundan münezzehtir. O, bir tek ve kahredici Allah`tır. (Zümer/3, 4)

Ey iman etmiş olan kişiler! Allah’a takvalı davranın, O`na yaklaşmaya yol arayın ve O`nun yolunda gayret gösterin. Umulur ki siz kurtuluşa erersiniz. (Maide/35)

Şüphesiz ki iman eden kimseler, hicret eden kimseler ve Allah yolunda gayret gösteren kimseler, Allah`ın rahmetini umarlar. Ve Allah, çok bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir. (Bakara/218)

De ki: “Allah`ın astlarından tanrı saydığınız kimseleri çağırın. Onlar göklerde ve yeryüzünde de zerre ağırlığına malik olmazlar. Onların, bu ikisinde [gökler ve yeryüzünde] O’nun için onlardan bir yardımcı da yoktur.” (Sebe’/22)

Ey insanlar! Bir misal verilmektedir, şimdi ona iyi kulak verin: Sizin Allah’ın astlarından şu yakardıklarınız bir araya gelseler, bir sineği bile asla yaratamazlar. Ve sinek onlardan bir şey kapsa onu kurtaramazlar. İsteyen ve istenen güçsüzdür. (Hacc/73)

Ve Yahudiler; “Uzeyr Allah’ın oğludur” dediler. Hıristiyanlar da; “Mesih Allah’ın oğludur” dediler. Bu, onların ağızlarıyla geveledikleri sözler olup, güya bununla, daha önce yaşayan inkârcıların sözlerini taklit ediyorlar. …
Onlar, Allah’ın astlarından bilginlerini, rahiplerini ve Meryem oğlu İsa’yı kendilerine Rabbler edindiler... Oysa onlar sadece bir tek olan İlâh’a ibadet etmekle emrolunmuşlardı. Allah`tan başka ilâh diye bir şey yoktur. O, müşriklerin ortak koştuğu şeylerden de münezzehtir. (Tövbe/30, 31)

58 – Ve hiç bir şehir yoktur ki, kıyamet gününden önce Biz onu helâk etmeyelim yahut şiddetli bir azap ile azaplandırmayalım. Bu, Kitap’ta satırlaştırılmıştır.

Bu ayette, her uygarlığın kıyametten önce mutlaka yok edileceği veya şiddetli bir azap ile azaplandırılacağı bildirilmek suretiyle, kâfirlerin kendi memleketlerinin tehlike veya azaptan uzak olduğu yolundaki inançları reddedilmekte, ayrıca bunun Allah’ın değişmez bir uygulaması olduğu vurgulanmaktadır.

Onlara Biz zulmetmedik; fakat onlar kendilerine zulmettiler. Onun için Rabbinin emri geldiğinde, Allah’ın astlarından taptıkları tanrıları, onlara hiçbir şey sağlamadı ve onlara ziyandan başka bir şey arttırmadılar. (Hûd/101)

Kentlerden niceleri var ki Rablerinin ve O`nun elçilerinin emrine başkaldırdı da Biz onları çetin bir hesaba çektik ve onlara görülmemiş, duyulmamış bir azapla azap ettik.
Böylece onlar işlerinin vebalini tattılar. İşlerinin sonucu da tam bir hüsran olmuştur. (Talâk/8, 9)

59 - Ve Bizi, ayetleri [mucizeleri] göndermekten ancak öncekilerin onları yalanlamış olmaları alıkoydu. Ve Semûd’a, açık, gözle görülebilir biçimde o dişi deveyi vermiştik de onun sebep olmasıyla zulmetmişlerdi. Ve Biz, o mucizeleri ancak korkutmak için göndeririz.

Bu ayette Rabbimiz, mucizeleri ancak korkutmak için gönderdiğini bildirerek mucize yollamasının amacını açıklamaktadır. Mekkeli müşriklerin bekledikleri türden mucize göndermemesinin sebebi olarak da Rabbimiz, inançsızların, önceki kavimlerin peygamberleri vasıtasıyla gönderilen mucizelerden etkilenmemelerini ve onları yalanlamalarını göstermekte, buna da Semud kavmini örnek vermektedir.
Rabbimizin Mekkeli müşriklerin istedikleri türden bir mucize göndermemiş olması, bir anlamda onların lehine bir durumdur. Çünkü mucizeleri gördükleri hâlde inanmayanlar, Allah’ın kanunu gereği, tıpkı eski kavimler gibi yerle bir olacaklardır. Allah Mekkeli kâfirlerin mucizeleri gördükleri hâlde inanmayacak olduklarını bilmektedir. İlahî azabın onların üzerine hemen gelmemesi ise Allah’ın bir rahmeti olarak değerlendirilmelidir.
Rabbimiz mucize olarak onlara Kur’an’ın yeteceğini bildirmiştir:

Ve “Ona Rabbinden mucizeler indirilseydi ya!” dediler. De ki: “Mucizeler ancak Allah’ın katındadır. Ve ben yalnızca apaçık bir uyarıcıyım.”
‘Kendilerine okunan Kitap’ı Bizim kesinlikle sana indirmiş olmamız onlara yetmedi mi?Bunda, inanan bir toplum için elbette ki bir rahmet ve bir öğüt vardır. (Ankebut/50, 51)

Bilakis onlar; “Bunlar karmakarışık düşlerdir; yok yok, onu kendisi uydurdu; yok yok o bir şairdir. Hadi öyleyse öncekilerin gönderildiği gibi bize bir mucize getirsin!” dediler. (Enbiya/5)

Ve “Bizim için yerden bir pınar fışkırtmadıkça sana asla inanmayacağız. Yahut senin hurmalardan, üzümlerden oluşan bir bahçen olmalı. Onların aralarında şarıl şarıl ırmaklar akıtmalısın. Yahut iddia ettiğin gibi göğü parçalar hâlinde üzerimize düşürmelisin, yahut Allah’ı ve melekleri karşımıza getirmelisin. Yahut senin altın süslemeli bir evin olmalı, yahut göğe yükselmelisin. Ancak, senin yükselişine, okuyacağımız bir kitabı bize indirmene kadar, asla inanmayız.” dediler. Sen de ki: “Rabbim noksanlıklardan münezzehtir. Ben beşer bir elçiden başka bir şey miyim ki!” (İsra/90-93)

60 – Ve hani Biz sana; "Şüphesiz Rabbin insanları kuşatmıştır" demiştik. Ve sana açıkça gösterdiğimiz o görüntüyü ve Kur`an`da lânet edilen ağacı da yalnız insanlara bir imtihan için yapmışızdır. Ve Biz onları korkutuyoruz, fakat bu, onlara, sadece büyük bir tuğyanı arttırıyor.

Bu ayette Allah’ın insanları kuşattığı, peygamberimize açıkça bir görüntü gösterdiği ve Kur’an’da lânet edilen ağacı insanlara bir imtihan yaptığı bildirilmek suretiyle üç önemli husus üzerinde durulmuştur:


BİRİNCİ HUSUS: İHATA

Yüce Rabbimiz insanları çepeçevre kuşattığını bildirmektedir. Bu beyan, Allah’ın kuşatmasından hiç kimsenin kurtulamayacağı anlamına gelmektedir.

Oysa Allah onları arkalarından kuşatıcıdır. (Büruc/20)

De ki: “O tehdit olunduğunuz şey yakın mı, yoksa Rabbim onun için uzun bir süre mi kılacak ben bilmiyorum. [Rabbim] Bütün gaybı bilendir. Ve de elçilerden seçip memnun olduğu kişi müstesna, gaybına hiçbir kimseyi muttali kılmaz. Çünkü O, Rabblerinin gönderdiklerini gereği gibi tebliğ ettiklerini bilsin diye onun önünden ve ardından [her tarafından] gözetleyiciler salar. O, onların yanında olan her şeyi kuşatmıştır. Her şeyi de sayısı ile saymıştır.” (Cinn/25-28)

İKİNCİ HUSUS: PEYGAMBERİMİZE AÇIKÇA GÖSTERİLEN GÖRÜNTÜ

Bu görüntünün ne olduğu hakkında farklı görüşler ortaya atılmıştır. Klâsik kaynaklarda da yer alan bu görüşlerden iki tanesi şöyledir:
1- Şia`nın görüşü: “Ağaç” ile “Ümeyyeoğulları” kastedilmiştir. “Görüntü” ise peygamberimizin Ümeyyeoğullarını “minberine sıçrayan maymunlar” olarak gördüğü rüyadır.
Bu görüşe göre, bazı gruplar, peygamberimizin rüyasında gördüğü maymunları Ümeyyeoğulları olarak kabul etmektedirler. (İbn Cerir, İbn Kesir ve Kurtubî)
2- Diğer görüş: Bazı rivayetler, Allah’ın peygamberimize rüyasında Kureyş kâfirlerinin yıkılıp yere serilecekleri, ölecekleri yerleri gösterdiğini, bu rüyayı duyan Kureyşlilerin de bunu alay konusu yaparak ondan rüyanın hemen gerçekleştirilmesini istediklerini nakletmektedir. Bu rivayetlere dayanan görüşe göre, ayette açıkça gösterildiği bildirilen görüntü, peygamberimize rüyasında gösterilen Bedir’de öldürülecek müşriklerin görüntüsüdür.
Biz ise bu görüntünün Kur’an’da bahsi geçen şu iki görüntüden biri olduğu kanaatindeyiz:
1- Bu görüntü, bu surenin 1. ayetinde konu edilen gecede, peygamberimizin ilk vahy anında son sidre ağacında gördüğü ve ayrıntıları Necm suresinde anlatılan görüntüdür.

O, üstün akıl sahibi. Ki istiva etmiştir O.
Ve O, en yüksek ufukta idi.
Sonra yaklaştı ve hemen sarktı.
İki yay uzunluğu kadar, ya da daha yakın olmuştu.
Hemen de kuluna vahyettiğini vahyetti.
Gönlü, gördüğünü yalanlamadı.
Onun gördüğü şeyden kuşku mu duyuyorsunuz? [onun gördüğü şey hakkında onunla mücadele mi ediyorsunuz?]
Ant olsun onu, başka bir inişte daha gördü.
Son sidrenin yanında.
Ki onun yanında oturulan bahçe vardır.
O zaman sidreyi kaplayan kaplıyordu.
Göz şaşmadı ve azmadı.
Ant olsun, Rabbinin ayetlerinin en büyüğünü gördü. (Necm/6-18)

Peygamberimiz bu gördüklerini halka anlatmış ama buna aklı yatmayanların etkisiyle toplumda fitne oluşmuştur.

2- Bu görüntü, peygamberimizin kendisinin Mekke’ye girişini gördüğü görüntüdür.

Ant olsun ki, Allah, elçisine o görüntüyü hakk ile doğru çıkardı. Siz, Allah dilerse kesinlikle güven içinde başlarınızı tıraş etmiş ve kısaltmış kişiler olarak, korkmadan Mescid-i Haram’a gireceksiniz. Öyleyse O [Allah], sizin bilmediğinizi bilir. Sonra da bundan önce size yakın bir fetih verdi. (Fetih/27)

Peygamberimiz, görmüş olduğu bu görüntüyü de halka bildirmiş, bazılarının iyi haber olarak yorumlaması, bazılarının da istihza ile karşılaması sonucu bu görüntü de toplumda fitne oluşturmuştur.

Ancak dikkatle hatırda tutulmalıdır ki, burada sözü edilen görüntüler “rüyada görülen” görüntüler değil, “uyanık iken görülen” görüntülerdir. Bunun detayı inşallah Yusuf suresinde açıklanacaktır.