OLAĞANÜSTÜ ACİLİYET İSTİSNASI
Şiddeti elden bırakmak istemeyenler kitlelere savaşlarının meşru olduğunu kabul ettirmek ve onları düşmana karşı mobilize etmek için bazı yerlerde “terör”ü, bazı yerlerde de “cihad”ı retorik olarak kullanmışlardır ve kullanmaktadırlar. Dünyanın bir köşesindekiler medyadan, ekonomik güçten ve son teknoloji kullanılarak üretilmiş silahlardan yararlanırlarken; diğer köşesindekiler, elektronik donanımlı ordulara gerilla savaş taktikleri ile karşılık vermeye çalışmaktadırlar. “Terör”ü retorik olarak kullananlar tüm hareketlerinin tartışmasız olarak kabul edilmesini istedikleri gibi, “cihad”ı retorik olarak kullananlar da kendilerine karşı gelmenin İslam’a karşı gelmek olduğunu iddia edip tartışılmaz olmaya çalışmaktadırlar. Her iki taraf da kendilerine gelen itirazları kendi (“terör” ve “cihad”) retorikleri ile susturmaya çalışırlar. Bir taraf sivillerin arasına saklanan eylemcileri yakalayamadığından kırılan gururunu onarmak için ülkelere savaş açıp sivillerin ölümüne sebep olmakta, diğer taraf ise teknolojik üstünlüğü tartışılmaz rakiplerinden intikam almak için sivil hedeflere saldırılar düzenleyip binlerce sivilin ölümüne sebep olmaktadır. Sonuç olarak, her iki tarafta da birçok çocuk, kadın ve ne olduğundan habersiz insan ölmektedir. Kant’ın “Hiçbir devlet savaşta, ileride barış yapılabileceği zaman devletlerin birbirlerine karşılıklı güven duymalarını olanaksız kılacak yollara başvurmamalıdır. ”[68] ilkesi sürekli çiğnenmektedir. Asıl tehlike bugün yaşananların gelecekte daha büyük ve engellenemez olaylara gebe olmasıdır. Bu oldukça tehlikeli açmazdan kurtulabilmek için medeniyetler arasında verimli bir iletişim süreci oluşturmak dışında bir çözüm gözükmemektedir.
Sivillerin ölümüne gerek “cihad” gerekse “terör ile savaş” retoriği ile sebep olanlar davranışlarını kabul ettirmek için çeşitli nedenler öne sürerler. Bunlar genellikle Michael Walzer’ın tabiriyle “duvara-sıkışmış” (back-to-the-wall) argümanlardır; yani savaşta teamüllere uygun karşı koyma yollarıyla direnmek umutsuz ve kullanışsız ise kazanmak için her yol mübah olur.[69] Walzer’ın tarihten verdiği örnek 1940’ların İngilteresidir: Nazi tehdidinin onları yok edebilme ihtimali dolayısıyla, masum insanların haklarının göz ardı edilmesini ve savaş antlaşmasının bozulmasını gerektirecek “olağanüstü aciliyet” durumu doğmuştur.[70] Walzer, “Bizi mecburiyet durumuyla karşı karşıya getiriyorlar ve mecburiyet kural tanımaz”[71] demektedir. Rawls da “olağanüstü aciliyet istisnası”nı kabul eder. Rawls, “Bu istisna -bazı özel durumlarda- sivillerin normal şartlar altında bir savaş sırasında doğrudan saldırıya uğramalarını engelleyen kesin olarak belirlenmiş statülerini bir yana koymamıza izin verir” der.[72] Andrew Fiala’nın da işaret ettiği gibi “terör ile savaş”ın kabul ettirilebilmesi için kullanılan felsefi savlardan biri “olağanüstü aciliyet istisnası” yaklaşımıdır.[73] Ancak, “duvara-sıkışmış” durumda, “olağanüstü aciliyet istisnası” uygulanabileceği tezini “terör ile savaş” savunucuları kadar “terör” savunucuları da hareketlerini haklı göstermek için kullanabilirler. Diğer yandan, istisna kabul etmeyen Kantçı ahlak[74] savunucuları için sebebi ne olursa olsun sivillerin ölümüne neden olan iki tarafın her ikisi de haksızdır. Bu tablo felsefi açıdan ironik sonuçlara yol açacaktır: Rawlsçu “olağanüstü aciliyet” yaklaşımı, her iki tarafın da kendi haklılıklarını temellendirmeye çalışırken kullanabilecekleri bir tez iken; Kantçı yaklaşım, iki tarafın da karşı tarafı suçlarken kullanabilecekleri bir tez olabilir. Aslında, savaşan iki tarafın ikisinin birden haklılıklarını meşrulaştırmak ile ikisinin birden haksız olduğuna karar vermek arasında, pratik sonuç açısından bir fark gözükmemektedir. Felsefi açıdan, uygulanan şiddet eylemlerinin etik durumunu tartışmak elbette ki gereklidir; ancak bu tartışmalar sonucunda fikir birliğine varmak ve pratikte şiddeti durduracak sonuçlar elde etmek pek de olası gözükmemektedir. Bu yüzden, felsefi tartışmaları daha çok sonuç alınacak alanlara odaklamak daha faydalı olacaktır. Öncelikle medeniyetler arası iletişimin nasıl kurulacağı, sonra ise uluslararası barışı kuracak ve koruyacak somut kurumların neler olması gerektiği ve bu kurumların nasıl kurulacağı hususuna yönelmek gerekmektedir.
Hannah Arendt’in de işaret ettiği gibi bireyleri zarara uğramaktan koruyacak en iyi çarelerden biri siyasal sürece aktif olarak katılımlarıdır.[75] Bu sebeple, Müslümanların azınlık oldukları yerlerde ve çoğunluğu Müslüman olan devletlerde azınlık olarak yaşayanların da o ülkelerde kamusal/siyasal alana katılmaları önemlidir. Daha da önemli bir nokta ise halkının çoğunluğu Müslüman olan ülkelerin uluslararası süreçlere yoğun katılımıdır. Böylelikle, nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan ülkeler, bu organizasyonların koruyuculuğundan daha fazla yararlanabilirler ve bu organizasyonlar da Müslüman kitlelerin gözünde meşru hale gelip sorun çözme yeteneklerini arttırabilirler. Özellikle, Güvenlik Konseyi’nin daimi üyelerinin veto hakkına ilişkin yapılması gerekli reformlar, bu organizasyonun, güçlünün değil haklının yanında olduğunu gösterebilmesi için önemlidir. Bu organizasyonun, meşruiyetini güçlendirecek somut adımlar atıldıktan sonra, aktif ve eşit taraflar olarak Müslüman ülkeleri de kapsayan, savaşın ne şekilde engellenmesi ve yürütülmesi gerektiğini konsensüse bağlayan antlaşmalar hazırlanmalıdır.
İletişimsel süreç, Birleşmiş Milletlerin dışında oluşturulacak kurum ve ortamlarla da birçok farklı şekilde yürütülebilir. Her iki tarafta da iletişim kurmak istemeyenler olacaktır, ancak her iki taraftan da kararlı olanlar, diğerlerini dikkate almadan bu süreci geliştirmek için uğraşmalıdırlar. Ekonomik olarak belirlenmiş çıkarların neden olduğu savaşları eleştirerek ve şiddetin dili yerine diyalogun dilini teşvik ederek iletişimsel süreci geliştirebiliriz. Şiddetin pazarlanmasında araç olarak kullanılan retoriklerden kendimizi kurtarabilirsek, diyalog ve barış arayışında önümüze çıkan çok büyük bir engelden kurtulmuş oluruz. Bu konu ile ilgili gerçekleştirilmesi gerekli en yararlı felsefi başarı, “siyasal ahlakçıların” (political moralists) iktidarda olduğu dönemlerde bile, dünya barışını en iyi şekilde koruyacak somut kurumların neler olabileceğini tarif edebilmek ve bunları kuracak iletişimsel sürecin taslağını oluşturabilmektir.
KAYNAKÇA
Al-Faruqi, Ismail. The Nature of Islamic Da’wah, Christian Mission and Islamic Da’wah içinde, The Islamic Foundation, 1982.
Arendt, Hannah. The Origins of Totalitarianism, Harvest Books, 1973.
Arıboğan, Deniz Ülke. Tarihin Sonundan Barışın Sonuna, Timaş Yayınları, 2003.
Borradori, Giovanna. Philosophy in a Time of Terror, The University of Chicago Press, 2003.
Civelek, Mehmet Ali. Küreselleşme ve Terör, Saldırganlık Gerçeği, (Ütopya Yayınevi, 2001).
Coady, C.A.J. The Morality of Terrorism, Philosophy 60, 1985.
Coşkun, Ali. Mehdilik Fenomeni , İz Yayıncılık, 2004.
Derrida, Jacques. Autoimmunity: Real and Symbolic Suicides, A Dialogue with Jacques Derrida, Giovanna Borradori ile röportaj, Philosophy in a Time of Terror içinde, çev: Pascale-Anne Brault and Michael Naas, gözden geçiren: Jacques Derrida, The University of Chicago Press, 2003.
Elik, Hasan. Dini Özünden Okumak, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2004.
Esed, Muhammed. Kuran Mesajı, çev: Cahit Koytak ve Ahmet Ertürk, İşaret Yayınları, 1996.
Esposito, John L. Unholy War, Oxford University Press, 2002.
Fiala, Andrew. Terrorism and the Philosophy of History: Liberalism, Realism and the Supreme Emergency Exemption, Essays in Philosophy, April 2002.
Foucault, Michel. Power, Right, Truth, ed: Robert E. Goodin and Philip Pettit, Contemporary Political Philosophy içinde, Blackwell Publishers, 2002..
Habermas, Jurgen. Fundamentalism and Terror: A Dialogue with Jurgen Habermars, Giovanna Borradori ile röportaj, in Philosophy in a Time of Terror içinde, çev: Luis Guzman, gözden geçiren: Jurgen Habermas, The University of Chicago Press, 2003.
Habermas, Jurgen. The Theory of Communicative Action, çev: Thomas McCarthy, Cilt 1, Beacon Press, 1985
Hamidullah, Muhammed. “Hudeybiye Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Hoffman, Bruce. Inside Terrorism, Columbia University Press, New York, 1998.
Huntington, Samuel P. The Clash of Civilizations and The Remaking of World Order, Simon and Schuster, 1997.
Kant, Immanuel. Critique of Practical Reason, çev: James Creed Meredith, Clarendon Press, 1978.
Kant, Immanuel. To Perpetual Peace A Philosophical Sketch, çev: Ted Humphrey, Perpetual Peace and Other Essays içinde, Hackett Publishing Company, 1983.
Kapitan, Tomis. “Terrorism” As a Method of Terrorism, ed: G. Meggle, Ethics of Terrorism and Counter Terrorism içinde, Ontos-Heusenstamm, 2004.
Kapitan, Tomis. The Rhetoric of Terrorism and Its Consequences, Journal of Political and Military Sociology, Summer 2002.
Karlığa, Bekir. Cihad ve Terör, Karizma, Mart 2002.
Kelsay, John. Islam and War, John Knox Press, 1999.
Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, Ankara Okulu Yayınları, 1999.
Kırbaşoğlu, M. Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi , Kitabiyat, 2004.
Kuran-ı Kerim, çev: Ali Bulaç, Bakış Yayınları.
Machiavelli, Niccollio. Discourses, çev: Leslie J. Walker, Penguin Books, 1955.
Morgenthau, Hans J. Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace, Alfred A. Knopf, 1978.
Özaydin, Abdulkerim. “Hassan Sabbah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,Cilt 16 , Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Özel, Ahmet. “Cihad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Pazarcı, Hüseyin. Uluslararası Hukuk, Turhan Kitabevi, 2005.
Rapoport, David C. Some General Observations on Religion and Violence, Journal of Terrorism and Political Violence, No:3, 1991.
Rawls, John. The Law of Peoples, Harvard University Press, 2002.
Reich, Walter. Origins of Terrorism, Woodrow Wilson Center Press, 1990.
Schmidt, Alex. Albert Jongman, et al, Political Terrorism, Transaction Books, 1988.
Swetham, Michael S. Alexander,Yonah. Bir Terörist Ağının Profili:Usame Bin Ladin, Güncel Yayıncılık, 2001.
Terrorism Definitions ( Code of Federal Regulations, 28 Section 0.85)
http://www.pa-aware.org/what-is-terrorism/pdfs/B-2.pdf , 20 Nisan 2006.
Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kuran Dili, Cilt 4, Zehraveyn.
Sözen, Ahmet. Küreselleşmenin Getirdikleri ve ABD’nin İkilemi, Karizma, Ocak,Subat,Mart 2002.
Said, Abdul Aziz. Sharify-Funk, Meena. Dynamics of Cultural Diversity and Tolerance in Islam, ed: Abdul Aziz Said, Meena Sharify-Funk, Cultural Diversity and Islam içinde, University Press of America,2003.
Tavlas, Nezih. Terörü Tanımlamak, Strateji Dergisi, 2, 1995.
Walzer, Michael. Just and Unjust Wars, Basic Books, 1992.
Wittgenstein, Ludwig, Philosophical Investigations, Blackwell Publishing, 2001.
[1] Bu makalenin önemli bir bölümünü, Tokyo Üniversitesi’nde “misafir akademisyen” (visiting scholar) olarak bulunduğum dönemde bitirdim. Tokyo Üniversitesi’ne, buradaki çalışmamın gerçekleşmesine katkıda bulunan değerli öğretim görevlileri Masataka Takeshita ve Harun Anay’a teşekkür ederim.
[2] Leviathan,Eski Ahit’te bahsedilen bir deniz canavarıdır. Siyaset bilimi ve felsefe alanlarında ise Thomas Hobbes’un kitabının ismi olarak ünlüdür. “Leviathan” ile Hobbes, egemen yöneticinin mutlak gücünü, topluma kaosun hakim olmasının daha kötü olduğunu söyleyerek meşrulaştırır.
[3] Jacques Derrida, Autoimmunity: Real and Symbolic Suicides, A Dialogue with Jacques Darrida, Giovanna Borradori’nin röportajı, Philosophy in a Time of Terror içinde, çev: Pascale-Anne Brault and Michael Nass, gözden geçiren: Jacques Derrida, (The University of Chicago Press, 2003), s. 106-107
[4] Nezih Tavlaş, Terörü Tanımlamak, (Strateji Dergisi, Sayı 2, 1995), s. 125
[5] Pek çok kişi terörün anlamını bilinçsizce bu şekilde kullandığı halde, hiç kimsenin Platonik bir dünyada teröre karşılık gelecek bir “idea”nın bulunduğunu iddia edeceğini sanmıyorum.
[6] Ludwig Wittgenstein, Philosophical Investigations, (Blackwell Publishing, 2001). Bu kitap Wittgenstein’ın ikinci dönemdeki felsefesini ortaya koyduğu eseridir.
[7] Michel Foucault, Power, Right, Truth, ed. Robert E. Goodin and Philip Pettit, Contemporary Political Philosophy içinde, (Blackwell Publishers, 2002), s. 543
[8] Bruce Hoffman, Inside Terrorism, (Columbia University Press, 1998), s. 15
[9] Bruce Hoffman, ibid, s. 31
[10] Terrorism Definitions,
http://www.fbi.gov/publications/terr...2000_2001.html ,Code of Federal Regulations 28. Maddesi, Bölüm 0.85, (20 Nisan 2006)
[11]Tomis Kapitan, “Terrorism” as a Method of Terrorism, ed: G. Meggle, Ethics of Terrorism and Counter Terrorism’in içinde, (Ontos-Heusenstamm, 2004), s. 23
[12] Jurgen Habermas, Fundamentalism and Terror, A Dialogue with Jurgen Hobermars, Giovanna Borradori’nin röportajı, Philosophy in a Time of Terror içinde, çev: Luis Guzman, gözden geçiren: Jurgen Habermas, (The University of Chicago Press, 2003), s.28
[13] Mehmet Ali Civelek, Küreselleşme ve Terör, Saldırganlık Gerçeği, (Ütopya Yayınevi, 2001), s. 288
[14] Jacques Derrida, Ibid, s.103
[15] C.A.J. Coady, The Morality of Terrorism, (Philosophy 60, 1985), s. 47
[16] C.A.J. Coady, ibid, s.63-64
[17] Tomis Kapitan, ibid, p.28, ayrıca bakınız; Tomis Kapitan, The Rhetoric of Terrorism and Its Consequences, (Journal of Political and Military Sociology, Summer 2002)
[18] Deniz Ülke Arıboğan, Tarihin Sonundan Barışın Sonuna, (Timaş Yayınları, 2003), s.78
[19] M. Hayri Kırbaşoğlu, İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, (Ankara Okulu Yayınları, 1999), s. 14-15
[20] Abdülkerim Özaydın, “Hasan Sabbah” maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 16. Cilt (Türkiye Diyanet Vakfı, 1997) s. 348-350
[21] John L. Esposito, Unholy War, (Oxford University Press, 2002), s. 34
[22] Michael S. Swetham, Yonah Alexander, Bir Terörist Ağının Profili: Usame Bin Laden, (Güncel Yayıncılık, 2001), s. 129-130
[23] David C. Rapoport, Some General Observations on Religion and Violence, (Journal of Terrorism and Political Violence, no:3, 1991), s. 122
[24] Bekir Karlığa, Cihad ve Terör, (Karizma, Mart, 2002), s. 118-119
[25] Kuran-ı Kerim, çev: Ali Bulaç, (Bakış Yayınları), s. 119
[26] Kuran-ı Kerim, ibid. s. 30
[27] Kuran-ı Kerim, ibid. s. 201
[28] Ahmet Özel, “Cihad” maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, (Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993), s. 528-529
[29] Kuran-ı Kerim, ibid. S. 116
[30] Kuran-ı Kerim, ibid. S. 115
[31] Kuran-ı Kerim, ibid. S. 116
[32] Hasan Elik, Dini Özünden Okumak, (Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2004), s. 165-182
[33] Ahmet Özel, ibid, s. 529
[34] Muhammed Esed, Kuran Mesajı, çev: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, (İşaret Yayınları, 1996), s. 30-31
[35] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 62
[36] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 37.
[37] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 358
[38] İsmail Al-Faruqi, The Nature of Islamic Da’wah, Christian Mission and Islamic Da’wah içinde, (The Islamic Foundation, 1982), s. 33-38
[39] Walter Reich, Origins of Terrorism, (Woodrow Wilson Center Press, 1990), s. 121
[40] Bruce Hoffman, Inside Terrorism, (Columbia University Press, 1998), s. 89
[41] Niccollio Machiavelli, Discourses, çev: Leslie J. Walker, (Penguin Books, 1955), s. 135
[42] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 284
[43] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 289
[44] Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk, Turhan Kitabevi, (2005), s. 512-513
[45] Ali Coşkun, Mehdilik Fenomeni , (İz Yayıncılık, 2004), s.343-345
[46] M. Hayri Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi , (Kitabiyat, 2004), s. 369-370
[47] Timothy R. Furnish, Bin Laden: The Man Who Would Be Mahdi, (The Middle East Quarterly, Spring 2002)
[48] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 30
[49] John Kelsay, Islam and War , (John Knox Press, 1999), s.76
[50] Kuran-ı Kerim, ibid,s. 114
[51] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 329
[52] John Rawls, The Law of Peoples, (Harvard University Press, 2002), s. 91
[53] Immanuel Kant, Sürekli Barış Üstüne Felsefi Bir Deneme, çev: Nejat Bozkurt, Seçilmiş Yazılar içinde, (Remzi Kitabevi 1984) s. 233
[54] Muhammed Hamidullah, “Hudeybiye Antlaşması” maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, (Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993) s. 297-299
[55] Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kuran Dili, Cilt 4, (Zehraveyn), s. 278-279
[56] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 115
[57] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 166
[58] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 63
[59] Kuran-ı Kerim, ibid, s. 115
[60] Jurgen Habermas, The Theory of Communicative Action, çeviren: Thomas McCarthy, Cilt 1, (Beacon Pess, 1985)
[61] David Rapoport, ibid, s. 118
[62] Hans J. Morgenthau, Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace, (Alfred A. Knopf, 1978)
[63] Immanuel Kant, ibid, s. 128
[64] Samuel Huntington, The Clash of Civilizations and The Remaking of World Order, (Simon and Sshuster, 1997)
[65] Giovanna Borradori, Philosophy in a Time of Terror, (The University of Chicago Press, 2003), s. 65
[66] Ahmet Sözen, Küreselleşmenin Getirdikleri ve ABD’nin İkilemi, (Karizma, Ocak-Mart 2002), s. 55
[67] Abdul Aziz Said, Meena Sharify-Funk, Dynamics of Cultural Diversity and Tolerance in Islam, Cultural Diversity in Islam içinde, ed. Abdul Aziz Said, Meena Sharify-Funk, (University Press of America, 2003), s. 19
[68] Immanuel Kant, ibid, s. 230
[69] Michael Walzer, Just and Unjust Wars, (Basic Books, 1992), s. 252
[70] Michael Walzer, ibid, s. 259
[71] Michael Walzer, ibid, s. 254
[72] John Rawls, ibid, s. 98
[73] Andrew Fiala, Terrorism and The Philosophy of History: Liberalism, Realism and Supreme Emergency Exemption, (Essays in Philosophy, April 2002)
[74] Immanuel Kant, Critique of Practical Reason, çev: James Creed Meredith, (Clarandon Press, 1978)
[75] Hannah Arendt, The Origins of Totalitarianism, (Harvest Books, 1973)
kaynak