http://tr.wikipedia....wiki/Panenteizm: Panenteizm ya da Kamusaltanrıcılık, panteizmde olduğu gibi evrenin kendisinin Tanrı olduğunu, panteizmden farklı olarak ilk devindirici olan tanrının evren ve tüm varlıkları özünden yarattığı ve evrene aşkın, evrenin bilincinde mutlak ve değişmez bir varlık olarak egemen olduğu inancıdır. Panteizmde her şey Tanrı'dır. Panenteizmde ise, her şey Tanrı'dan sudur etmiştir (oluşmuştur). Ruhun tek amacı, oluştuğu Tanrı'ya dönmektir. Bunun da yolu tek evrensel yasa olan evrim (tekâmül)'den geçmektir. Somut anlamda tanrının bütünleştiği evrenin ve varlıkların, evrim ile diyalektik olarak değiştiği ve geliştiği, gelişimini tamamladıktan sonra dönüşün yine ezeli ve ebedi olan tanrıya olacağı bu geri dönüşte tekamülünü tamamlayan ruhların da tanrıya kavuşacağına inanılır. Panenteizme göre tanrı, hem değişmeyen (mutlak), hem de değişen (göreli) dir. Hem zamanın içinde, hem dışında; hem sonlu, hem de sonsuzdur. Aynı zamanda hem tikel, hem tümel; hem neden, hem sonuçtur. Platon - Yeni Platoncular - Hegel - Muhyiddin İbn Arabi - Bruno - Whitehead - Spinoza - Hartshorne - Hallac-ı Mansur - Mevlana'nın fikirlerinden destek alır.
Sonsuz, sonlu olan tarafından tam anlamıyla bilinemez.
Ama Sonsuz'un bilinebilir, anlaşılabilir, tasavvur edilebilir yönleri de vardır.
İşte evren dediğimiz enerji okyanusu...
Sonsuz'un bilinebilir, anlaşılabilir, tasavvur edilebilir yönlerini tezahür ettirmesidir.
Bu tezahür Sonsuz'un kendinden bir görüntüdür.
Kendi görüntüsü değildir, böyle görünmeyi dilediği için böyle görünür.
Kendisi ise hiç değildir, çünkü bir görüntüden ibarettir.
Aynadaki görüntünün hem olması, hem olmaması gibi, evren hem vardır hem yoktur.
Sonsuz'un aslını ise bilemeyiz.
Çünkü onun bilinebilir yönlerini zaten evren görüntüsünde görürken,
Evren görüntüsünde olmayan ise, zaten bilinemez, anlaşılamaz, tasavvur edilemez yönleridir.
Ona “O”, “Bilinmezin Bilinmezi” der ve bırakırız.
O halde bir Kuran beyanı olarak.. gördüğümüz herşey Allah'dır, O'ndan bir tezahürdür.
Ve o evren, tekamülde bir aşama, bir görüntü, geçici bir yanılsamadır.
Zatın kendisi değildir.
Sonsuzluk, kendinden bazı bölgeleri perdelerle çevirip ayırıyor.
Perdenin içindeki kendisi, perdenin dışındaki kendisini bilemediği için,
Kendisinin ayrı bir varlık olduğu ilüzyonuna düşüyor.
Perdenin içindeki kendisi, kendi isteğiyle, bildiklerini unutunca,
Bunları "hatırlama" süreci, yani tekamül etme başlıyor.
Gökte bir yerde zannettiği kendine dönmeye uğraşıp duruyor.
Aslında ne bir gök var, ne de dönülecek bir kendi.
Tekamülün tamamlanması, perdenin kalkmasından ibaret.
Perde kalkınca perdenin içindeki kendisi görüyor ki, arayıp durduğu kendisiymiş.