Yüce yaradanın evrendeki etkinlikleri

[EVVAB_İNSAN]

YÜCE YARADANIN EVRENDEKİ ETKİNLİKLERİ

YARADAN-EVREN ilişkisi konusu işlenirken, YÜCE ALLAH’IN evren üzerindeki etkinliği genelde iki başlık altında incelenmektedir:

1- Genel İLAHİ Etkinlik (General Divine Action),

2- Özel İLAHİ Etkinlik (Special Divine Action). Bu ayrımdan Genel İLAHİ Etkinlik, YARADAN’IN başlangıçtaki yaratışını ve evrenin yasalarıyla beraber muhafazasını ifade etmek için kullanılır. Özel İLAHİ Etkinlik ise YÜCE YARADANIN belirli bir yer ve zamandaki etkinliğini ifade için kullanılır, geleneksel anlamdaki mucizeler ve dini tecrübeler bunun içindedir. Bize göre İLAHİ etkinliği dörtlü bir kategoriyle incelememiz daha faydalı olacaktır. Yağmurun yağışı açısından bu dörtlü kategoriye örnek vererek ne demek istediğimizi açıklamaya çalışacağız:

1- YARADANIN YARATIŞI: YÜCE ALLAH’IN evreni ve yasalarını yoktan yaratması kastedilir. Buna göre YARADAN, yağmuru oluşturacak atomları oluşturacak madde ve enerjiyi, ayrıca yağmurun yağmasında önemli rolü olan çekim gücü gibi kanunları yoktan yaratmıştır.

2- YARADANIN MUHAFAZASI: YÜCE ALLAH’IN yarattığı madde ve yasaların, zaman içinde varlığını devam ettirmesi kastedilir. Buna göre YARADAN, evrensel maddenin ve yasaların varlığını zaman içinde devam ettirdiği için, evrenin başlangıcından 15 milyar yıl sonra bugün yağmurun yağması mümkündür.

3- YARADANIN OLUŞUMLARI GEÇEKLEŞTİRMESİ: YÜCE ALLAH’IN muhafaza ettiği evren ve yasalar çerçevesinde gerçekleştirdiği oluşumlar kastedilir. İlk başta bu şıkta ifade edilen İLAHİ etkinlik ile ikinci şıktaki YARADANIN muhafazasının aynı olduğu zannedilebilir; oysa belirgin bir fark vardır. İkinci şıkta kastedilen birçok kişinin zorunluluk (necessity) dediği şeydir. Bu şıkta kastedilen ise birçok kişinin şans (chance) dediği şeydir; yani, YARADANIN, yarattığı yasalar çerçevesinde mümkün olan birçok olasılıktan birini gerçekleştirmesidir. Pekala, YARADAN evreni ve yasalarını bu şekilde yaratabilirdi, ama Güneş’e mevcut mesafede, suyun ve atmosferin bu şekilde varolduğu bir Dünya var olmayabilirdi. İkinci şıkta kastedilen, yağmurun evrenin başlangıcından 15 milyar yıl sonra yağdırılmasının, bunla ilişkili yasaların muhafazası suretiyle mümkün kılınması iken; bu şıkta kastedilen, 15 milyar yıl sonra o olasılığın belirli bir yer ve zamanda gerçekleştirilmiş olmasıdır.

4- YARADANIN MUCİZE GERÇEKLEŞTİRMESİ: YÜCE ALLAH’IN doğa yasalarını belirli özel durumlar için askıya alıp, belirli bir yer ve zamanda olağanüstü olaylar gerçekleştirmesi kastedilebileceği gibi; doğa yasaları çerçevesinde, olması çok düşük olasılıkları belirli bir yer ve zamanda gerçekleştirmesi de kastedilebilir. Buna göre, hiç bulutun olmadığı ve yağmurun yağmadığı bir yerde, YÜCE YARADAN, sevgili bir kulunun duası gibi bir sebeple yağmur yağdırabilir.

Böyle dörtlü bir ayrım yaparak, YÜCE YARADANIN evrendeki etkinliğinin mutlaka dört farklı biçimde olduğunu iddia etmiyoruz. Fakat, YARADANIN evrendeki etkinliği ile ilgili dile getirilen iddiaları sınıflandırmak açısından bu şekilde dörtlü bir ayrımın, genelde yapılan ikili ayrımdan daha faydalı olacağını düşünüyoruz. İkili ayrımdaki Genel İLAHİ Etkinlik ile Özel İLAHİ Etkinliği birleştirme çabaları olmuştur. Yaptığımız dörtlü ayrımdaki kimi şıkların da İLAHİ etkinliği tarif şeklimize göre birleştirilmesi mümkündür. Örneğin YARADANIN, gereğinde evrendeki düşük olasılıkları gerçekleştirerek mucize gerçekleştirdiğini, fakat hiçbir zaman doğa yasalarını askıya almadığını savunan biri, üçüncü ve dördüncü maddeyi birleştirebilir. Fakat, hiçbir yaklaşımın, sıraladığımız dört maddeye yeni bir maddenin eklenmesini gerektirmeyeceği kanaatindeyiz; bu yüzden bu şekilde dörtlü bir ayrımın yapılmasını öneriyoruz.