Hz. âişe

[EVVAB_İNSAN]

Bu sözler de göstermektedir ki, Hz. Âişe, Ali’ye karşı soğukluk ve kırgınlığını Ehlibeyt’in kadrini inkâra asla vesile yapmamıştır. O, ruh ve bilgisinin büyüklüğüyle uyumlu olarak kişilerin haklarını ve gerçekleri oldukları gibi dile getirmekten geri kalmamıştır. Duygular ve hatalara gelince, bunlar insanın ayrılmaz parçalarıdır. Ve Hz. Âişe de hata etmiştir. Ve yaptığı hataları bizzat kendisi ifadeye koymuştur. Özellikle, Hz. Ali’ye karşı tavır alışından duyduğu pişmanlık çok derindir. Bunları, ileride Cemel olayını anlatırken göreceğiz. Bize düşen, insanların kalplerinde dönüp duran şeyleri araştırmak değil, onların tarihe mâl olmuş söz ve tavırlarını esas almaktır. Bu ölçüde hareket ettiğimizde Âişe ile Ehlibeyt arasında kin usal ve çekişmenin varlığını kabul etmemiz mümkün olmamaktadır.

Esasen, Allah Elçisi Hz. Muhammed’e sevgi ile, Ehlibeyt’e kinin bir gönülde birleşmesi İslam gerçeğine ve yaratılış kanunlarına ters düşer. Ve biz, Hz. Âişe’nin Allah Resûlü’nü, Allah Resûlü’nün de onu sevdiğini kesinlikle bilmekteyiz. Bu tespit, bütün sahabi kadrosu için geçerlidir. Sonradan gelen bazı “gayretliler”in sahabi yaftası yapıştırdıkları “müellefetül kulûp” ile, irtidat vs. gibi sebepler yüzünden sahabilik vasfını yitirenlerin durumu, elbetteki istisnadır. Onlar, ister Âişe savunucusu, isterse Ehlibeyt müdafii olarak ortaya çıksınlar, esasta Muhammedî olan her şeye yabancıdırlar. Tek gayeleri, çıkarlarıdır.

Âişe-Resûl beraberliğinde, tamemen duygusal planda kalan ve Hz. Âişe’nin genel tavır ve tespitlerine asla etki etmeyen bir nokta daha vardır. Bütün kaynaklarda dikkatimizi çeken bu nokta Hz. Âişe’nin, bir kadın, eşini sevgilerin en yücesiyle seven kadın olarak diğer Peygamber hanımlarına duyduğu kıskançlıktır. Hemen söyleyelim ki, insan gerçeği ve fıtrat kanunları karşısında bu keyfiyet bir kadın için eksiklik değil, meziyet ve fazilettir. Özellikle, kendisini sevmek Allah’ı sevmenin en emin delili olan Son Peygamber’le ilgili bir kıskançlık en büyük meziyetlerden biri olarak değerlendirilmelidir. Kıskanılan eşin, bundan zaman zaman şikâyetçi olması, hatta rahatsızlık duyması, bu gerçeği değiştirmez.

Konuyu bu şekilde belirledikten sonra, Hz. Âişe’nin, özellikle Hz. Hatîce söz konusu edildiğinde çok kıskanç bir hanım olduğunu söyleyebiliriz. Hatîce bahsinde de görüldüğü gibi, Hz. Peygamber, ilk eşi ve kader arkadaşı Hatîce’ye daima en yüksek mevkii tanımış ve hiçbir eşine, ona verdiği değeri vermemiş, duyduğu saygıyı duymamıştır.. Onun erişilmez yeri ve değeri saklı kalmak şartıyla, Âişe Valide diğer bütün Peygamber hanımlarından önde gelmektedir: Bilgi, zekâ ve güzellik bakımından… Şunu da ekleyelim: Hz. Âişe, Hz. Peygamber eşleri içinde okuma-yazma bilen üç kişiden biri olarak da şeçkindi. (Buharî. teliful Kur’an)

İleride de görüleceği gibi, Zeynep ve Hafsa Valideler, güzellikte onunla aynı çizgide görülmekle birlikte, Âişe Valide onları bu bakımdan da daima ikinci planda bırakmıştır. Hz. Peygamber, Hz. Âişe’nin bu seçkinliğini her zaman ifade etmiş ve daha uzun süre onunla birlikte olmayı yeğlemiştir. Çağrılı bulunduğu yerlere genellikle onunla gitmiş ve bazen, çağrıya olumlu cevap vermeyi, Âişe’nin de davet edilmesi şartına bağlamıştır.

Âişe de bu sıcak ve sürekli ilgiye her zaman layık olmaya çalışmış ve daima karşılık vermiştir. Gece ve gündüz, normal zamanlarda ve seferlerde hep Allah Resûlü’nün yanında olmuştur. Resûl ile bütün ibadetlerde beraberdi. Onunla, namazlarının hemen tamamında beraber olurdu. Oruç, umre ve hac gibi ibadetlerde de Hz. Peygamber’in yanından ayrılmamıştır. Ramazan sonlarına doğru, mutlaka itikâfa giren Allah Elçisi, hemen bütün itikâflarında eşi Âişe’yi de yanında aynı şeyi yapar halde bulmuştur.

[EVVAB_İNSAN]

Hz. Âişe’nin Allah Elçisi ile bu yakından ve sürekli beraberliği, diğer Peygamber eşlerince anlayışla karşılanmakla birlikte, zaman zaman onların şikâyetlerine de yol açmıyor değildi. Hatta, bir keresinde bu anneler birleşerek, Hz. Fâtıma’yı Hz. Peygamber’e göndermiş ve Âişe’ye gösterilen ilginin kendilerine gösterilmesini de istemişlerdi. Fâtıma, durumu Hz. Peygamber’e söylediğinde: “Sen de benim sevdiğimi sevmez misin?” sorusuna muhatap olmuş ve geri dönmüştü. Hanıml başkasını, Peygamber eşi Ümmü Seleme’yi göndermişlerdi. Ümmü Seleme durumu Hz. Peygamber’e anlattığında o, şu cevabı vermiş ve bahsi kapatmıştır: “Ey Ümmü Seleme! Âişe konusunda beni daha fazla sıkıştırma. Bilirsin ki, ilahî vahiy bana hep onun barınağında inmektedir.” (Nesâî, nisa)

Bütün bu seçkinlik ve itibar, Hz. Âişe’nin yüce Peygamber’e olan derin sevgisi yüzünden, yine de onu doyurmuyor ve diğer eşleri her fırsatta kıskanıyordu. Kaynaklar bu konuda bize açık ve ilginç bilgiler vermektedir. Birkaçını buraya alalım:

Faziletler âbidesi ve Allah Elçisi’nin gönlünde her zaman müstesna bir yerin sahibi olan Hz. Hatîce, öylesine çok anılır, öylesine çok sevilir ki Hz. Peygamber tarafından, onun ölümünden sonra Resûl evine gelmiş bulunan Âişe, yine de Hatîce kıskançlığını derinden hisseder. ar bu kez, Peygamber katında Buharî, eserinin tatavvu, (farz olmayan ibadetler), İmam Mâlik ise gece namazı bahsinde bize şunu bildiriyorlar: Allah Resûlü sık sık namazına kalkardı. Yine bir gece namaza kalkmışlardı.

Hz. Âişe uyandığında Peygamberimizin odada olmadığını gördü ve onun öteki hanımların yanına gitmiş olduğunu düşündü. Kendisinin ifadesiyle buna çok kızdı ve hemen Peygamber’i aramaya koyuldu. Bir de ne görsün, Allah Elçisi gece karanlığında bir köşeye çekilmiş, secdeye kapanmış halde Allah’a yalvarmaktadır. Hz. Âişe, büyük bir pişmanlık duydu ve yerine döndü. Ne gariptir ki bu pişmanlık Âişe’nin, daha başka gecelerde yine aynı tavrı sergilemesine engel olmayacaktır.

Kur’an’da bir ayetin (Tahrîm, 1) inişine sebep teşkil eden ve Hz. Âişe’nin Hz. Peygamber’i kıskanmasına da güzel bir örnek olan şu olayı verelim: Peygamber hanımları, Medine Mescidi yanındaki odalarda kalmaktaydılar. Hz. Peygamber, ikindi namazını kıldıktan sonra, âdetine uygun olarak bütün hanımlarını ziyaret eder, onlarla bir süre otururdu. Bir ara her nasılsa, Hz. Peygamber’in, Zeynep Valide yanında birkaç gün gibi itibarı olan bir uzun bir zaman kaldığı dikkat çekti. Hz. Âişe, işe koyulup olayın sebebini araştırdı ve anlaşıldı ki, bir sahabi Hz. Peygamber’e bir miktar bal göndermiş ve bal Zeynep’in odasındadır. Balı çok seven Allah Elçisi, Zeynep’le bu balın bitimine kadar kalma yönüne gitmiştir.

Hz. Âişe, Peygamber eşlerinden Hafsa ve Sevde’yi de kandırarak şöyle bir oyun hazırladı: “Peygamber, kötü kokulardan nefret eder. Sevmediği kokulardan biri meğâfir çiçeğinin kokusudur. Eğer biz, onun ağzını koklayıp da: ‘Ağzın meğâfir kokuyor, yoksa meğâfir çiçeği yemiş arıların balından mı tattın?’ dersek, maksat hasıl olur.” Söylenen yapıldı ve kötü kokulardan nefret eden yüce Peygamber, bir daha bal yemeyeceğini söyledi. Bunun üzerine, bal yememe gibi bir yasak getirilmiş oluyordu. Kur’an’ın bu ayetini, kendisinden sonra gelen ayetlerle irtibatlandırıp iyla olayı diye bilinen vaka ile bu bal olayını birbirine katan yazarlar vardır. Büyük İslam bilgini Nedvî’nin de belirttiği gibi, bu bir hatadır ve Kur’an ayetlerini yanlış değerlendirmeden kaynaklanmaktadır. (Nedvî, 111–113) BEN ÖLÜRSEM…

Allah Elçisi eşini, sevgilerin en derini ile seven Âişe Valide zaman zaman sorardı: “Ey Allah Elçisi, cennette senin hanımların kimler olacak?” Yüce Peygamber tebessüm eder ve şöyle cevap verirdi: “Sen de onlardan birisin ey Âişe.”

Hz. Âişe’nin, Allah Resûlü’nü kıskanması bazen çok güzel latifelerin meydana gelmesine de sebep oluyordu. Ömrünün son yıllarına doğru bir gün, Allah Elçisi, eşiyle konuşuyordu. Âişe başının çok ağrıdığını söyleyerek alnını ovdu. Bunun üzerine Hz. Peygamber: Âişe, eğer sen benden önce ölürsen, seni kendi ellerimle yıkar, kefenler ve mezara indiririrm.” dedi. Hz. Âişe şöyle konuştu: “Evet öyle. Bunu yapar, ardından da benim odama yeni bir hanım getirirsin.” Hz. Peygamber bu sözden çok hoşlandı ve tatlı tatlı güldüler. (Buharî, marza)

Hz. Âişe, Peygamber eşinin, bütün sevgisini kendi üstünde toplamak isterdi. Bu, bir sevgi kanunu olduğu kadar, bir kadınlık tabiatıdır da. Bunun için o, sık sık kendi farklı yanlarını ifadeye koyar, diğer hanımlara üstünlüklerini sayıp dökerdi. Bir yerde şöyle diyor: “Benim, öteki Peygamber hanımlarına on tane üstünlüğüm vardır. 1. Evlendiği tek bâkire hanım benim, 2. Anne-babası Muhacir olan tek eşi benim, 3. Allah benim doğruluğumu ilahî vahiy ile ispatlamıştır. (İfk olayı), 4. Cebrail benim resmimi bir kap içinde Peygamber’e gösterip ‘Bununla evlen’ demiştir, 5. Resûl, bir tek kaptaki sudan yalnız benimle yıkanmıştır, 6. Ben önünde iken namaz kıldığı halde başka biri olunca kılmazdı, 7. Benimle birlikte olduğu zamanlarda ona vahiy gelirdi, 8. Ruhunu teslim ettiğinde başı benim kucağımdaydı, 9. En son cinsel ilişkiyi benimle kurmuştur, 10. Benim odamda defnedilmiştir.” Bir başka yerde bu üstünlüklerine şunu da ekliyor: “Cebrail’i benden başka hiçbir Peygamber hanımı görmemiştir.” (İbn Sa’d, 8/65)

Açıktır ki, Hz. Âişe burada, tamamen kendi farklılıkları olan noktalara değiniyor. Esasen onun genel çerçevede dikkat çeken üstünlükleri çok daha fazladır. İleride ele alacağımız “bilginliği” konusu, bunların başında gelir. Ayrıca ibadet hayatı bakımından fevkalade üstündü. Hemen bütün yıl aralıklarla oruç tutar, hemen her gece namaza kalkar, Allah Resûlü ile teheccüd kılardı.

Cebrail, sahabiler içinden bir tek kişinin şekline bürünmüş olarak gelmiştir: Dihye. Yine Cebrail’in, Dihye suretinde geldiği bir sırada Hz. Âişe onu görmüş ve Hz. Peygamber’e bu mutluluğunu haber vermişti. Resûl bunun bir insan için bahtiyarlık olduğunu söylemiş ve ilave etmişti: “ Ey Âişe! Cebrail sana selam gönderiyor.” Âişe şöyle karşılık verdi: “ O ulu misafire de benden selam olsun."

CESUR VE MERHAMETLİ Hz. Âişe, son derece cesur ve komuta yeteneğine sahip bir yaratılışta idi. Bunu, ileride Cemel olayını verirken yakından göreceğiz. Burada hemen söyleyelim ki, İslam tarihçileri onun Bedir Harbi’ne katıldığı, Uhud gibi bir harpte hemşirelik görevi yaptığı hususlarında tereddüt etmemektedirler. Hz. Âişe’nin, geceleri kalkıp tek başına mezarlıklara gidebildiğini, Hendek Harbi’nde bütün kadınların kale içinde saklandığı bir sırada, tek başına kaleden çıkıp harbe katılmaya kalktığını, fakat Resûl’ün bunu engellediğini de kaynaklardan öğreniyoruz. (Buharî, Uhud Gazvesi)

Âişe Valide’nin cömertliğinden söz etmiştik. Onun üstünlüklerine eklenecek bir husus da engin merhametidir. Özellikle çocuklara karşı tavrı ünlüdür. Çok sayıda çocuk alıp büyütmüş ve yetiştirmiştir. Bilhassa yetimlere karşı sınırsız bir acıma duygusu taşıyordu. Onları alıp besler, büyütür, eğitir ve evlendirirdi. Kendisinin çocuğu yoktu ve herhalde bundan etkilenmiştir. Araplar, kendilerini çocuklarıyla künyelerlerdi ve bu onlar için bir şeref sayılırdı. Hz. Âişe, çocuğu olmadığı için böyle bir künyeyi nasıl alacağını düşünmüş ve arzusunu Hz. Peygamber’e açmıştı. Peygamberimiz de onu yeğeni Abdullah’a izafeten künyelemişti: Ümmü Abdullah diye…

[EVVAB_İNSAN]

İFK OLAYI VE İLAH AKLAMA

Kur’an’ı okuyan her insan, onun ayetleri içinde en çok adı geçen gruplardan birinin de “Münafıklar” olduğunu görür. Ve görür ki, Kur’an, küfürden çok münafıklık (nifak da denir), yani içi başka, dışı başka olma, riyakârlık halinden şikâyetçidir. İlahî kitabın daha ilk ayetlerinden itibaren bu husus açık bir biçimde dikkat çekmektedir. Ve Kur’an’da, “münafıklar” adıyla bir de sure bulunmaktadır. Bu, sebepsiz değildir.

Gerçekten de kuruluş devrinde Müslümanların en büyük belası münafıklık ve münafıklar olduğu gibi, sonraki devirlerde sergilenen korkunç felaketlerin arkasında da münafıklık vardır. Bu satırların yazarı, İslam’ı, Hz. Peygamber’in ölümünden çok kısa bir süre sonra yozlaştırmaya başlayan ve büyük inkılabın insanlık dünyasına sunacağı nimetlerin birçoğunu, Peygamber tavrının rotasını saptırarak“müellefetül kulûp” u ve Emevî zihniyetini de münafıklık içinde ele alır ve bu zihniyeti Medine münafıklığının, saltanat koltuğuna oturmuş bir devamı sayar. Otuz yıllık araştırma ve inceleme süresi bunun aksini kanıtlayacak en küçük bir ipucu ortaya çıkarmamıştır.

Bu girişin konumuzla ilgisi nedir? Nedvî’yi dinleyelim:
“Müslümanların Medine’ye geldikten sonra karşılaştıkları zorluklar, Mekke’de karşılaştıkları felaketlerden başka mahiyettedir. Medine’de, münafıklar denen bir zümre ortaya çıkmıştı. Bunların işi-gücü Müslümanlar aleyhinde birtakım tertipler planlamaktı. Münafıkların İslam’a düşmanlıkları, en çirkin ve adi cinstendi. Çünkü bunlar, dıştan dost görünen, fakat için için en feci ve ümmeti birbirine düşürerek çürüten ve sinsi taarruz ve ihanetlerde bulunan insanlardı. Gerçek şu ki, Müslümanlık Medine’de en samimi ve en seviyeli dostlarını kazandığı gibi, en riyakâr ve en gaddar düşmanlarını da karşısında buldu.”

Münafıkların saldırı hedefi, daha çok Müslümanların şeref ve haysiyetleri idi. Bunlar, Müslüman aileler içinde birtakım karışıklıklar çıkarmak için akla gelmedik oyun ve hilelere başvururlardı.

Münafıklığın en belirgin tutkusu iftiracılıktır. Kur’an’a dayanarak şunu rahatlıkla söyleyebiliriz: Ona-buna iftirayı meslek ve yöntem haline getiren kişi ve gruplar tartışmasız bir biçimde münafıktır. Bunlar, yaftaları ne olursa olsun, nifakın çocuklarıdır.

Münafıkların, andığımız faaliyetlerden biri ve belki de en büyüğü Hz. Âişe gibi bir kişinin iftira hedefi olarak seçilmesi idi. Bu iftira ve bozgunda muvaffak olmak, Ebu Bekir gibi önemli bir kişiyi, bir Peygamber dostu ve kayınpederini, bizzat Peygamber’le çekişme ve çatışmaya sokmak olurdu ki, İslam’a düşman bir zihniyet için bundan daha emin bir koz düşünülmezdi. Bu fırsat her zaman kollandı ve nihayet hicretin 5. yılında Necid yakınlarındaki Benu Mustalik seferi sırasında ele geçti.

Benu Mustalik seferi öyle büyük bir harbe sahne olacak cinsten değildi; oldukça basit bir çekişme idi. Münafıklar, büyük bir tehlikenin olmadığını bildiklerinden bu sefere çok sayıda temsilcileri katılmıştı. Hz. Peygamber, bu seferde yanına, eş olarak Hz. Âişe’yi almıştı. Hz. Âişe süse, takıya meraklı bir insandı. Nitekim, bu seferde de kız kardeşi Esma’dan aldığı yeni bir gerdanlığı boynuna takmıştı. İfk sıkıntısına işte bu gerdanlık sebep olacaktır.

Daha seferin başından itibaren münafıklar faaliyete geçtiler. Müslümanları birbirlerine düşürmek için birkaç hamle yaptılar. Münafıkların başı diye ünlü olan Abdullah b. Übey, durmadan fitne çıkarıyordu. Kur’an bu fitnelerden bazılarını Hz.Peygamber’e haber vermekteydi. Fakat Hz. Peygamber bu adamların sözde de olsa, “Müslümanım” demelerine itibar etmek zorunda kalıyordu. Bunları tek tek bildiği ve kendisine: “Bunların boynunu vuralım” diye birçok kez müracaatta bulunulduğu halde o: “Böyle bir şey yaparsam, ‘Muhammed ashabını kesiyor’ diye yaygara koparırlar.” cevabını veriyor ve zümreye sabırla katlanıyordu.
Nihayet sefer yapıldı ve geri dönüldü.

Dönüş sırasında bir yerde konaklandığında, Hz. Âişe, ihtiyaç gidermek için kafileden uzak bir yere gitmişti. İhtiyacını giderdi ve döndü. Fakat gerdanlığı boynunda yoktu. Tekrar geri dönüp gerdanlığı aramaya koyuldu. Gece karanlığı henüz çözülüyordu. Ordu, hareket emri almıştı. Hz. Âişe, tahtırevanı içinde zannedildi ve yola çıkıldı. Hz. Âişe gerdanlığı bulup döndü, fakat ordu gitmiş, ortada kimseler kalmamıştı. Nasıl olsa benim yokluğumu fark eder, gelip alırlar diyerek orada beklemeye başladı.

İslam ordusunun epey gerisinden daima Müslüman izciler gelirdi. Ve nitekim bir süre sonra bu işle görevlendirilmiş bulunan ve hem Muhacir, hem de bir gazi olan Safvân b. Muattal çıkageldi. Ordunun, konaklama yerinde bir şey bırakıp bırakmadığını araştırırken Hz. Âişe’yi gördü ve her Müslüman’ın yapması gerekeni yaptı. Kur’an’ın bütün müminlere anne olarak tanıttığ devesine bindirdi ve yola koyuldular. Bir süre sonra orduya ulaşıldı ve Hz. Âişe kendi devesine bindi.

Safvan, görevini yapmıştı. Ve olay, benzeri her zaman olabilecek basit bir olaydı. Fakat, münafıklar rahat dururlar mı? Yaygara başladı: Allah Elçisi’nin muazzez eşini, iffetsizlikle suçluyorlardı. Günümüzde, yan yana görülen her karşı cins grubunu benzeri ithamlarla suçlayan ruhu bozuk kişi ve kliklerin, şurada andığımız münafıkların ruhsal torunları olduğu kuşkusuzdur.

Dedikodu, bir süre, Hz. Peygamber ve Âişe’den saklandı ise de, nihayet herkesin duyacağı bir hale geldi. Hz. Peygamber, Âişe ile konuşmuyordu. Ortalık birbirine karışmıştı. Her an bir felaket çıkabilirdi. Hz. Âişe, böyle bir iftira karşısında perişan olmuş, hastalanmış ve babasının evine taşınmıştı. Herkes bir şey söylüyordu. Bazıları da (Hz. Ali de bunlardan biridir.) Hz. Peygamber’e ı Peygamber eşini, gelerek: “Ey Allah’ın Resûlü, bu kadını boşa, bu iş bitsin. Sizin için kadın mı yok!” diyorlardı. Hz. Peygamber, söylenenleri dinliyor, hep dinliyordu.

Öte yandan Safvân, bu, iffet ve kahramanlığı ile ünlü sahabi, kendisinin böyle korkunç bir iftiraya karıştırılmasını kılıcıyla temizlemeye kalkmış, aleyhinde konuşulanları tepelemek üzere Medine sokaklarında dolaşmaya başlamıştı. Müslüman kanı akmak üzereydi. Kim haklıydı? Yaygarayı koparanlar mı, Âişe mi? Tek ışık, ilahî vahiyden gelecekti. Ve geldi. Hz. Peygamber’in beklentisi bitmiş ve Kur’an’ın, iftira illetini yasaklayan, lanetleyen evrensel mesajları, bu olayla irtibatlı olarak inmiş ve insanlığın zihnine kazınmıştı. (Nûr Suresi, 11-17).

Esasen, Kur’an’ın bütün ayetleri, bu gibi olaylarla ilintili bir şekilde iniyor ve emir veya yasak halinde prensipler, unutulmayacak bir hadiseyle irtibatlandırılıyordu. Mesajın insan hafızasına işlenmesi ve kalıcılığının gücü bakımından en ideal yol Peygamber eşi aklanmış, münafıkların boyunları bir kez daha bükülmüştü. Âişe Valide’nin annesi: “Kızım, haydi git , Peygamberimize teşekkür et” dediğinde Hz. Âişe, çok ünlü olan şu cevabı vermişti: “Vallahi, Allah’tan başka hiç kimseye teşekkür etmem. Beni Allah akladı. Peygamber’e bile teşekkür borcum yoktur.”

Sonuç olarak diyeceğiz ki: Hz. Âişe; insan hayatında ve insanlık tarihinde en yıkıcı rollerden birini oynamış ve oynamaya devam edecek olan iftira ve özellikle kadınlara iftira konusunu, evrensel dinin evrensel mesajları arasında dile getirmeye vesile olmak gibi çileli bir işin vasıtası olarak, bizzat Yaratıcı tarafından kullanılmak gibi büyük bir bahtiyarlığın da sahibi olarak, hürmet ve takdire layıktır. Esasen, bütün Peygamber evi halkı, kendi buydu elbette. insanlık için bir veya birkaç fedakârlığı üstlenmiş, bir yığın çileyi göğüslemiş ruhlardı.

[EVVAB_İNSAN]

A. HZ. PEYGAMBER’DEN SONRA ÂİŞE

Kur’an, Hz. Peygamber’in eşlerini “müminlerin anneleri” olarak tanıtır.(Ahzab; 6, 53) Hz. Âişe de bir ümmet annesi olarak Müslüman toplumda yerini alacak ve gerekli saygı ve itibarı görecekti. Ve görmüştür de. Politikadan Kur’ansal ilimlere kadar birçok konuda takındığı farklı, hatta problem çıkarıcı tavır, onun görmesi gereken saygıya hiçbir zaman gölge düşürmemiştir. Binlerce kişinin ölümüne sebep olan Cemel olayından sonra kendisine kılıç çektiği Hz. Ali’nin bile onu “anne”diyerek saygıların en deriniyle karşılayıp evine uğurladığını biliyoruz. Büyük sahabilerin onu zaman zaman annelik ve Peygamber evi mensubu olma niteliklerine ters düşmekle suçladıklarını görebilmekteyiz. Ancak, bu sahabilerin bile ona saygıda kusur etmemeye özen gösterdikleri tartışma dışıdır.

Hz. Peygamber’in vefatı ardından halife seçilen Ebu Bekir, Âişe’nin babasıydı. Ebu Bekir’in yaklaşık iki yıl süren devlet başkanlığı devrinde Hz. Âişe’nin rahat ve sakin günler geçirdiği kuşkusuzdur. Bu süre içinde sergilediği bir davranıştır ki, daha sonra onu rahatsız edecek ve pişmanlığa itecektir. Bu, Hz. Peygamber’in vefatı ardından Fedek toprağını isteyen Hz. Fâtıma ve ev halkına bu toprağın verilmesini engellemede rol almasıdır . (Buharî. ferâiz; vesaya)

İkinci halife Ömer devrinde bütün Peygamber hanımları ve özellikle Hz. Âişe refah ve itibarın zirvesine çıkmışlardır. Halife Ömer, Hz. Peygamber’in hanımlarından her birine onbin dirhemlik yıllık gelir bağlamıştı. Bu miktar, Buharî ve Müslim’in de kaydettikleri gibi, Hz. Âişe için on ikibin dirhem olarak öngörülmüştür. Halife, bu farklılığın gerekçesi olarak Âişe’nin Peygamberimiz katındaki yerinin farklılığını göstermiştir.

Ömer ayrıca ganimet vs. gibi gelirlerden Peygamber eşlerine paylar ayırırdı. Bu paylarda da Âişe’nin farklı tutulduğunu görüyoruz.

Halifenin bu nazik tavrı Hz. Âişe tarafından karşılık görmüştür. Şöyle ki; Ömer, kendisinin Hz. Peygamber’in yakınına, birinci halife Ebu Bekir’in yanına defnedilmesini arzu ediyordu. Bu arzusunu ölümüne yakın bir sırada Hz. Âişe’ye iletti ve şu cevabı aldı: “Ben babamın yanındaki o yere kendimin defnedilmesini düşünüyordum. Fakat madem ki Ömer oraya defnedilmek isityor, bu imkânı ona vereceğim.” İzni alan Halife, yakınlarına şunu söylemeyi de unutmamıştır: “Cenazem de Âişe’nin iznini yeniden isteyin ve izni o zaman da tekrarlarsa beni Ebu Bekir’in yanına defnedin. Aksi takdirde öteki mezarlığa gömün.”

Hz. Âişe verdiği izni tekrarladı ve Ömer, arkadaşı Ebu Bekir’in yanına defnedildi.
Hz. Âişe’nin hem sıkıntılarının hem mücadelelerinin hem de politik ve askerî bir lider olarak sahneye çıkışının hazırlayıcı sebepleri üçüncü halife Affân oğlu Osman zamanında zuhûr etmiştir.

Şu bir gerçek ki, Hz. Âişe’nin halife Osman’ı desteklemesi fnedilmek üzere yola çıktığında kayıtsız ve şartsızdı. Bununla birlikte Osman’ın yönetim şeklini bütünüyle beğendiğini söylememizi engelleyen belgeler vardır. Osman’ın Emevîler’e karşı zaafı, devlet imkânlarını onlara âdeta peşkeş çekmesi, özellikle Mervan ve Said b. As gibi Hz. Peygamber’in kesin tavır aldığı kişilere sürekli itibar göstermesi bütün sahabiler gibi Hz. Âişe’yi de rahatsız ediyordu.
Fakat, her şeye rağmen Osman’a karşı tavır almamakta direnmiştir.
Osman aleyhindeki gelişmeler nihayet doruk noktasına ulaştı ve Halife’nin barınağı kuşatıldı. Tam bu sırada Âişe’nin Mekke’ye doğru yola çıktığını görüyoruz.

Ve olanlar oldu, Osman öldürüldü. (h. 36)
Osman’ın öldürüldüğünü duyan Hz. Âişe Mekke’den Medine’ye doğru yola çıkmıştı. Yolda Hz. Ali’nin halifeliğe getirildiğini duyduğunda söylediği şuydu: “Osman’ın kanını istemek Müslümanlığın şerefidir.” Bu söz bir anlamda “Ali’ye karşı çıkacağım ve bu karşı çıkışın gerekçesi olarak da Osman’ın öldürülmesini kullanacağım.” demekti. Nitekim, aynı mantıkla yola çıkan H üzerine Âişe’nin etrafında kümelendiler.<Hz. Ali’ye bey’at etmiş gibi görünen Talha ve Zübeyr Âişe’nin yanında yer almakta gecikmediler.

Ve Hz. Âişe, etrafında toplananların önerilerine uyarak yolunu değiştirdi ve Medine yerine Basra’ya yöneldi. (Taberî, 4/440–455)

Bağlılarıyla birlikte Basra’ya geldiğinde halkı etrafına topladı ve sahip olduğu bütün seçkinlikleri sayıp döktüğü şu tarihsel konuşmayı yaptı: “Ey insanlar! Benim, üzerinizde annelik hakkım vardır. Size öğüt vermek seçkinliğini taşıyorum. Allah’a tam boyun eğenden z. Ali muhalifleri, özellikle Emevîler bu başka hiç kimse benim karşımda konuşamaz. Tanrı Elçisi, başını benim göğsüme yaslamış olarak can verdi. Ben onun eşiyim. Allah beni her hal ve şartta korumuştur. Müminle münafık, bana karşı tavırlarıyla belli olmuştur.

Teyemmüme ilişkin Kur’an hükmü benim vücut verdiğim bir olay üzerine inmiştir. Benim babam Müslümanlığı kabul edenlerin üçüncüsüdür. Hira Mağarası’nda Hz. Peygamber’e arkadaşlık eden de benim babamdı. Sıddîk lakabını alan ilk insan da benim babamdır. Hz. Pey memnun olduğu için hastalğı sırasında onu imam tayin etti. Peygamberimizin ölümünden sonra Müslümanlık bağı gevşemeye başladığında onu benim babam güçlendirdi. Münafıklığın önünü benim babam aldı. Dinden çıkma olaylarının kökünü kurutan, Yahudiler’in bozgunlarını durduran benim babamdır. O, bütün fesatları durdurdu., bütün sıkıntılara çare buldu, susuzlara su verdi, yolsuzlukları silip süpürdü ve Allahına ondan sonra kavuştu.

[EVVAB_İNSAN]

Babamın yerine geçen kişi de aynı değerleri korudu. Düşmanları hizaya getirip cahilleri bağışladı. gamber benim babamdan sözü İslam’ın yükselmesi uğruna gece gündüz çalıştı. Her yerde, her konuda Müslümanlara önderlik etti.
Şimdi bana bu askerlerle neden yola çıktığımı soracaksınız. Söyleyeceğim şudur: İsyan ve bozgun peşinde değilim. Bütün içtenliğimle söylüyorum: Allah’tan istediğim, İslam’a hizmetin zirveye çıkması ve Allah’ın bize yardım etmesidir.”

Bu sırada Hz. Âişe’nin önemli kişilere mektuplar yazarak onları kendisiyle beraberliğe çağırdığını görüyoruz. Bu kişilerden biri de Zeyd b. Sühan’dır. Diplomasi ve askerlikte önemli bir isim olan Zeyd’e şöyle yazdı Âişe: “Müminlerin annesi, Hz. Peygamber’in sevgili eşi Âişe’den seçkin evlat Zeyd Bu mektubu alır almaz bize katılmak üzere yola çık. Eğer gelip bize katılmazsan hiç değilse halkı Ali’den soğutmaya çalış.”

Zeyd’in bu mektuba verdiği cevap şudur: “Senin seçkin oğlun olmam, giriştiğin bu işten vazgeçmene ve evine çekilip oturmana bağlıdır. Eğer bunu yapmazsan sana ilk karşı çıkan ben olacağım.” Zeyd şunu eklemeyi de unutmadı: “Allah, Müslümanların annesine acısın. Allah ona evinde oturmayı, bize de savaşmayı emrettiği halde o, emrolunduğu şeyi terk edip bize yüklenen görevleri üstlenmeye kalktı.” (Taberî, 4/476–477)

Bizim çalışmamız, Müslümanlar arası harpler tarihi değildir. Bu yüzden Hz. Âişe’nin taraflardan biri olduğu Cemel olayını ayrınt istemiyoruz. Kısa birkaç cümleyle konuyu kapatmak üzere, şunları söyleyeceğiz:
Hz. Âişe’nin komutanlığını bir deve üzerinde yürütmesine bakılarak Cemel (deve) savaşı diye anılan bu olayda on bin civarında Müslüman’ın kanı akmıştır. (Taberî, 4/539)

Gerekçe, Osman’ın katillerini yakalamaktı. Bir devlet reisine silah çekmiş insanların cezalandırılmasını üstlenmiş bulunan yeni devlet başkanına karşı çıkmak, isyancıları cezalandırmak diye sunuluyordu. O sıralarda Hz. Âişe’nin huzuruna çıkan bir grup liderinin şu sözleri çok düşündürücüdür: Taberî’nin kaydına göre bu lider Âişe’ye şöyle demiştir: “Ey Müslümanların annesi! Sulh peşinde koştuğunuzu söylüyorsunuz, Osman’ın katillerini cezalandıracağım diyorsunuz. Acaba, tuttuğunuz yolun hangi sonuçlara varacağını düşündünüz mü? Beş yüz katili cezalandıracağım derken beş bin kişinin kanını akıttınız. Şimdi bu beş bin kişinin kanı uğruna daha kaç bin kişinin kanı akacaktır bir düşünün.”

Hz. Âişe de hatasını anlamış ve duyduğu pişmanlığın acısını son nefesine kadar içinde taşımıştır. Hz.Ali’nin yirmi bin, Hz.Âişe’nin otuz bin askere komuta ettikleri ve sonunda Âişe’nin inadı uğruna onca insanın kanının akmasından başka bir işe yaramayan Cemel olayının ardından mağlup komutan Âişe’yi saygıyla Medine’ye uğurlayan askerler, müminlerin annesinden şu sözleri dinliyorlardı: “Yemin ederim ki, Ali’ye karşı hiçbir kırgınlığım ve küskünlüğüm yoktur.” Daha sonra o, şöyle diyecektir: “Keşke yirmi yıl önce ölmüş olsaydım da Cemel gününü görmeseydim.”

İbn Sa’d bize bildiriyor ki, Hz. Âişe, Cemel’den sonraki günlerinde Kur’an’ın “Ey Peygamber hanımları evinizde oturun.” ayetini okur, Cemel olayına yol açmasından duyduğu üzüntüyü dile getirir ağlardı. Hz. Âişe’nin bu pişmanlığının derinliğini anlamamızda Buharî’nin şu kaydı da önemlidir: Âişe, ölümüne yakın günlerde Hz. Peygamber’in yakınına defnedilmemesini, Cemel hatası yüzünden bu hakkını yitirdiğini söylemiş ve ağlamıştır.

Bahsi kapatırken Taberî’nin bir kaydına daha yer verelim: Savaş bitince Hz. Ali Âişe’nin rahat bir şekilde evine ulaşmasını sağlamak için her türlü tedbiri alıp gereken emirleri verdikten sonra bizzat kendisi Âişe’nin hazırlanmasına ve yola çıkarılmasına öncülük etti. Hz. Ali’nin en yakın arkadaşlardan biri olan büyük şehit sahabi Ammâr b. Yâsir, Cemel günü Âişe’ye dil uzatan bir askere öfkesini şöyle dile getiriyordu: “Sus! Alçak, edepsiz adam. O, Allah Resûlü’nün sevgili hanımı ve cennette de eşidir.”

Aynı Ammâr, uğurlamakta oldukları mağlup komutan Âişe’ye: “Anacığım! Senin şu halin, temsil etmen gereken duruma ne kadar ters, değil mi?” dediğinde Hz. Âişe boynunuu bükerek şu cevabı vermiştir: “Doğru söylersin ey Ammâr! Sen zaten doğruyu söylemenle ünlüsün.” Ammâr, Müslümanların annesinin bu tanıklığı karşısında tebessüm eder ve şöyle der: “Hakkımda böyle bir tanıklığı senin dilinden ifadeye koyan Allah’a hamd olsun.” (Taberî, 4/545-546)ılı bir şekilde anlatmak b. Sühan’a: HZ.

ÂİŞE’NİN ÖLÜMÜ
Hz. Âişe h. 85 yılının 17 Ramazan günü akşam üstü ölmüştür. Ölür ölmez defnedilmesini vasiyet ettiğinden o gece defnedildi.
Vasiyetleri arasında Hz. Peygamber’in yanına defnedilmemek de vardı. Gerekçesini şöyle gösteriyor: “Hz. Peygamber’den sonra hatalar işledim, onun yanına defnedilmeye yüzüm yoktur.”

Büyük sahabi İbn Abbas ölüm döşeğinde onun yanına gelmiş ve : “Ey Âişe Anne! Mutlu ve ümitli öl.” demişti. Âişe’nin cevabı şu oldu: “Neye dayanarak mutlu ve ümitli öleyim?” İbn Abbas ona, Hz. Peygamber katındaki seçkin yerini hatırlatınca Âişe şu cevabı vermişti: “Bunları bana anlatma ey İbn Abbas. Keşke hiç yaratılmasaydım. Keşke görevini aksatmadan yapan ve Allah’ı şaşmadan tesbih eden bir ağaç olsaydım.” (İbn Sa’d. 8/75)

Hz. Âişe, eşi Hz. Peygamber’den sonra işlediğini söylediği hataların pişmanlık acıları içinde Allah’ın ve Hz. Peygamber’in huzuruna gitti. O biliyordu ki Hz. Peygamber bir gün, eşlerine hitaben şöyle demişti: “İçinizden biri, önemli bir fitnenin başına geçecek ve çevresinde çok insan öldürülecektir

[EVVAB_İNSAN]

A. HZ. ÂİŞE’NİN İSLAM İLİM VE DÜŞÜNCE TARİHİNDEKİ YERİ

Hz. Âişe’nin İslam düşünce ve ilim tarihindeki yeri bağımsız bir eserin konusu olacak önemdedir. Biz burada onun İslam ilimlerine ve Kur’ansal düşünceye hizmetlerini çok genel çizgileriyle değerlendireceğiz.

Âişe, Ebu Bekir gibi ekonomik ve kültürel yönden seçkin bir kişinin kızı olarak iyi bir aile ve çevre içinde büyüdü. Bu maddesel imkânlara ek olarak tabiat ana onu hayranlık verici bir hafıza ile donatmıştı. 60, 70 hatta 100 beyitlik bir şiiri bir iki dinleyişte rahatlıkla ezberleyebiliyordu.

Hz. Peygamber’in okuma-yazma bilen üç hanımından biri de oydu. (Buharî. te’lifü’l-Kur’an) Hz. Peygamber’le çocuk denecek yaşta başlayan beraberliği Tanrı Elçisi’nin son nefesini verdiği ana kadar gece-gündüz devam etmiştir. Bu beraberlik, din ilimlerinin özellikle fıkıh ve tefsirin vazgeçilmez isimleri arasına Âişe’nin de girmesini sağlamıştır. Gerçekten de Hz. Âişe’yi yok saydığınızda din ilimlerinin kayıpları telafi edilmeyecek kadar büyük olmaktadır. Hz. Peygamber’le kesiksiz beraberliği diğer birçok insanın bilgisi dışında kalmış çok hassas konuların kaynaklara geçmesine yaramıştır.

Rivayet ettiği hadislerin sayısı ikibinin üstünde gösterilmektedir. Bunların bir kısmının, onun adına izafetle uydurulduğu kuşkusuz olmakla birlikte, oldukça önemli sayıda rivayetinin varlığını kabul zor değildir. Çünkü gece-gündüz Hz. Peygamber’in beraberinde idi. Âişe bu hadislerin temel hedeflerini, din, hukuk ve mantık açısından illetlerini göstermiş onları tahlil ve yorum konusu yapmıştır.
Esasen, Hz. Âişe’nin gözardı edilemez bilimsel ve fikirsel katkılarının temelinde onun bu yorum ve tahlil gücü yatmaktadır. Bu güç onun Arap dilini, özellikle Arap şiirini iyi bilmesi yanında hür düşünceye, kritiğe, hurafelerden nefrete saygı duyan yaratılışından da besleniyordu.

Arap diline vukuf, Arap şiirini iyi bilmekten geçer. Âişe bu bakımdan çok şanslıydı. Elinde yetiştiği babası Ebu Bekir, Arap şairlerinin, yazdıklarını tashih ettirdikleri bir edipti. Ebu Bekir’in bu seçkin durumu Âişe üzerinde çok etkili olmu yaşlarda şiirle meşgul olmaya başlayan Âişe ünlü Arap şairlerinin birçok şiirini ezberlemişti. Örneğin, şair Ka’b b. Mâlik’in çok uzun kasidelerini ezbere okurdu. Şunun da altını çizmek gerekir ki Müslüman şairlerin, Hz. Peygamber’i taşlamak için yazılan putperest şiirlere verdikleri cevap-şiirlerin hemen tamamına yakınının metinini Hz. Âişe’nin hafızasına borçluyuz. Onun hafızası depoluk görevi yapmasaydı bu şiirlerin tarih sayfalarına geçmeleri mümkün olmayabilir veya çok az kısmıyla mümkün olabilirdi.

Şunu da ekleyelim ki, başta Hassân b. Sabit ve Abdullah b. Revâha olmak üzere büyük sahabi şairler şiirlerini Hz. Âişe’ye gösterir, onun tashihine sunarlardı.

Şiire, bu demektir ki, Arap dili ve edebiyatına bu vukufu Hz. Âişe’yi dinsel metinler üzerinde tahlile ve fikirsel konular üzerinde diyalektik bir yaklaşımla tartışmaya götürüyordu. Tahlil ve tenkitlerindeki cesur tavrını Hz. Peygamber karşısında bile sergilemekten çekinmemiştir.

Onun, hür düşünce, tahlil ve kritiğe tutkunluğuna en güzel kanıtlardan biri de Mirac’la ilgili tavrıdır. Bilindiği gibi, genel kanı Mirac’ın ruh ve ceset beraberliğinde gerçekleştirdiği yolundadır. Bir başka genel kanı, Mirac’ta Hz. Peygamber’in Allah’ı gördüğü şeklindedir.ştur. Çok erken Hz. Âişe bu iki görüşe de karşı çıkmıştır. Ona göre Mirac gecesi Hz. Peygamber’in bedeni yatağından hiç ayrılmamıştır. Mucize yolculukta olup biten her şey ruhsaldır. (İbn İshak. Paragraf,462) Hz. Peygamber’in Allah’ı gördüğü iddiasına, Âişe’nin verdiği cevapsa şudur: “Bunu söyleyenler yalancıdırlar.” Hz. Âişe buradan hareketle, Allah’ın görülebileceği yolundaki görüşü de “tüyler ürpertici bir iddia” olarak nitelendirir ve kendi kanısını Kur’an ayetleriyle ispatlar.

Tam bu noktada Hz. Âişe’nin, din ilimlerinin çeşitli kollarında sergilediği tenkitçi ve yaratıcı tavrı gösterecek birkaç örnek daha verelim:
Halife Ömer, sabah ve ikindi namazlarından sonra güneşin doğuş ve batışına kadar namaz kılınmaz diyordu. Hz. Âişe, Ömer’i bu konuda kuruntu üretmekle itham etmiş ve şöyle demiştir: “Yasak olan, güneşin tam doğuşu ve tam batışı sırasında namaz kılmaktır. Çünkü bunda güneşe tapanlara benzeme söz konusu olur. Bunu, sabah ve ikindi namazlarının arkasından namaz kılınmaz şekline getirmek yanlıştır.”

Bazı sahabiler: “Sünnetlerin, özellikle vitir namazının terk edilmesi Allah’ın azabına sebep olur.” şeklinde konuşmuşlardı. Hz. Âişe bunu duyunca şöyle konuştu: “Böyle şey olmaz. Azap sadece kulluk borcu olan farzların terkinde söz konusu edilebilir. Kaldı ki, bunları dahi noksan kılanı Allah dilerse affeder.” Hz. Âişe din konusunda hüküm vermede temel kaynak olarak Kur’an’ı alıyor, Kur’an’a açıklık getirmek için de Hz. Peygamber’in söz ve fiillerinden yararlanıyordu. Kur’an’ın ifadesinden açıkça anlaşılan hususlarda ise başka hiç bir şeye değer vermiyordu.

Fıkıhta otorite sayılan sahabilerle yine bir otorite olan Hz. Âişe’nin farklı görüşlere sahip olduğu konular Nedvî’nin eserinde sıralanmıştır. (Nedvî; Âişe, 205–215) Birkaç örnek verelim: Kocanın karısını öpmesi abdesti bozar fetvasına Hz. Âişe katılmıyor. Cenazeyi taşımanın abdesti bozacağı hükmüne de katılmıyor. Gusül abdesti sırasında kadının saç örgülerini açması gerektiği görüşüne de katılmıyor.

[EVVAB_İNSAN]

Hz. Âişe’ye göre kadının, namaz kılanın önünden geçmesi namazı bozmaz ve kadınların süs eşyalarından zekât vermek gerekmez.
Hz. Âişe’nin din konusunda Kur’an’ı esas alması onu,hurafe ve uydurmalarla yoğun bir mücadeleye itmiştir. Bazı örnekler verelim:
Bir gün bir çocuğun üzerine bir ustura asıldığını görmüş, sebebini sormuştu: “Nazar ve büyüye karşı taşıtıyoruz.” dediklerinde Âişe öfkelenmiş ve şöyle konuşmuştu: “O usturayı çocuğun üstünden hemen alın. Allah ve Peygamber’i böyle saçmalıkları yasaklamışlardır.” Vezinli, kafiyeli dualar yapanları, halkı her gün toplayıp vaaz verenleri engellemiş, bunların İslam’a ve Hz. Peygamber’in uygulamalarına ters düştüğünü söylemiştir.

Bir kısım insanların hatim sayısını artırmak için mümkün olduğunca çabuk Kur’an okuduklarını öğrendiğinde şöyle konuştu: “Böyle bir okuyuştan yarar beklenemez. Böylelerinin Kur’an okumalarıyla okumamaları aynıdır. Kur’an, anlamı üzerinde düşüne düşüne okunmalıdır.”
Hırsızlık cezası görmüş kişilerle konuşmayı ve komşuluğu kesenleri eleştirmiş ve bu insanlarla ilişkiye devam ederek, “Bir hata işlemiş olanların sürekli dışlanmaları doğru olmaz.” demiştir.

Hz. Âişe’nin hayranlık uyandıran tavırlarından biri de kadın haklarıyla ilgili olanıdır. Kadınlara imamlık ederdi. O’na göre kadın, harpler de dahil, hayatın her alanında rol almalıdır. Nitekim, bizzat kendisi Uhud Harbi’ne katılmış ve hemşirelik hizmetleri vermiştir. (Buharî. Uhud Gazası)
Vârislerin rızasının şart olduğu hususlarda sadece erkeklerin olurunu alanları eleştirmiş, kadınların onaylarının da şart olduğunu öne sürmüştür.
Kısaca, Hz. Âişe, fıkıh alanında vazgeçilmez kişilerden biridir. Nitekim, Hz. Peygamber’in şöyle dediği söylenir: “Dininizin yarısını şu pembe yüzlü kadından, yani Âişe’den öğrenin.”

Âişe’nin bu ilim ve fikir gücü onu, hadis alanında bir istidrâk odağı yapmıştır. İstidrâk, bir hadis terimi olarak yanılma ve sürçmeleri düzeltme anlamını taşıyor. Âişe’nin istidrâk gücü, hadis bilginlerince hayranlıkla tespit ve ilan edilmiştir. Hatta, hadis bilgini Celâleddin Süyutî (ölm. 1505), Âişe’nin bu yönünü anlatan bir eser kaleme almıştır. (Aynu’l-İsabe Lîmâ İstedrekethu Âişe ale’s Sahâbe)

Âişe’nin bu düzelticilik rolü onu sahabilerin hocası durumuna yükseltmişti. Onun Medine’deki evi bir akademi gibi işlemekte, çeşitli yerlerden gelmiş yüzlerce insan ondan her gün yararlanmaktaydı. Âişe bu bilimsel faaliyetini sürdürmek üzere Hac sırasında Merve yakınlarında kurdurduğu çadırda, uzak bölgelerden gelmiş kişi ve gruplara bilgiler verir, onların sorularını cevaplardı. Talebelerinden biri ve özel sekreteri olan Âişe binti Talha şöyle diyor: “Herkes her yandan Hz. Âişe’yi görmeye gelirdi. Onun yardımcısı olduğum için ben de çok saygı görürdüm. Âişe’ye soru sormaya gelenler, memleketlerine döndükten sonra hediyeler gönderir, mektuplar yazarlardı. Hz. Âişe, bunlara hemen karşılık vermemi bana emretmiştir.”

Âişe, bir hikmet-i teşriiye dehası idi. Hikmet-i teşriiye, dinsel hüküm, emir ve yasağın nedeni ve niçinidir. Kur’an, bu neden ve niçini araştırmayı esas alır. Bu yapılmazsa emir ve yasak insan hayatına hizmetten çok tabuların insanı boğmasına destek verir.

Hz. Âişe’nin faaliyetlerini incelediğimizde onu bir kura hikmet-i teşriiye araştırıcısı olarak görüyoruz. Bu anlayışın bir uzantısı olarak Âişe, hükümlerin yeni zamanların yeni şartlarına göre yeniden ele alınıp değerlendirmesini esas alıyor. Bir çok konuda o, diğerlerinin aksine hüküm verirken şöyle konuşuyor: “Hz. Peygamber bunu o zaman öyle uyguladı ama, şu anda şartlar böyle uygulamasını gerektirir. Aksi halde, dinin esas hedefine ters düşmüş oluruz.” (Bu konuda Nedvî’nin eserinde geniş bilgi vardır)
Hz. Âişe’nin, hikmet-i teşriiyeyi yakalayıp bunu zaman ve mekâna rahatça uygulamasında onun tarih bilgisinin de büyük rolü olmuştur.

Olağanüstü hafızası Âişe’yi bir tarih bilgileri deposu yapmıştır. Tenkit ve açıklamalarında bu bilgisinin boyutlarını ve rolünü çok açık bir biçimde görüyoruz.l tekrarcısı değil, bir kritikçi ve Hz. Âişe’nin öğrencileri, hem sayı hem de nitelik bakımından dikkat çekicidir. Kendisinden hadis rivayet edenlerin sayısı iki yüzden fazladır.

Âişe ayrıca, öksüz, yetim ve kimsesizleri alıp besler, eğitir ve öğretirdi. İslam bilginleri, özellikle İbn Hanbel, Zehebî, Nedvî vs. Âişe’nin öğrencilerine ilişkin geniş bilgiler vermektedir. Bu öğrenciler arasında, İslam ilimlerinin önemli isimlerine de rastlıyoruz. Örneğin, Ebu Bekir’in kızı Ümmü Gülsüm, Kasım b. Muhammed, Abdurrahman b. Avf’ın çocukları vs.

(ASRISAADET’İN BÜYÜK KADINLARI” PROF. DR. YAŞAR NURİ ÖZTÜRK)